Aksara Tifinagh
Tifinagh (ejaan lama: ⵜⵊⵉⵏⵗ, ejaan baharu: ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ; Arab: تيفيناغ tīfīnāgh, tulisan Rumi: Tifinaɣ) adalah suatu sistem tulisan berabjad huruf digunakan untuk menulis bahasa-bahasa dituturkan masyarakat Barbar[1] yang mendiami kawasan Afrika Utara.
| Tifinagh | |
|---|---|
 | |
| Jenis | |
| Bahasa | Bahasa Barbar Piawai Maghribi dan bahasa-bahasa serumpun lain |
Tempoh masa | 1980 hingga kini |
Aksara induk | petroglif Gurun Sahara
|
| Arah tulis | Kiri-ke-kanan |
| ISO 15924 | Tfng, 120 |
Alias Unikod | Tifinagh |
| U+2D30–U+2D7F | |
Tulisan ini dibahagikan kepada dua kaedah:
- Tifinagh Tuareg (ⵜⵊⵉⵏⵗ ⵜⵎⵛⵇ Tifinagh Tamasheq) digunakan dalam bahasa-bahasa Tuareg di sekitar kawasan pertemuan sempadan Mali, Niger, Algeria, Libya dan Burkina Faso;
- Tifinagh Baru (ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ ⴰⵎⴰⵢⵏⵓ Tifinagh Amaynu) dikembangkan Institut Diraja Budaya Amazigh Maghribi untuk bahasa-bahasa setempat di negara tersebut.
Sistem tulisan Tuareg sunting
Cara penulisan ini tidak menekankan bunyi vokal lalu hanya bunyi konsonan asas sahaja yang diutamakan, ia boleh diibaratkan seperti tulisan bahasa Arab yang sering tidak bertanda harakat dalam kegunaan seharian luar bidang pembelajaran.
Sistem tulisan baharu sunting
Kaedah baharu ini diperkenalkan pada tahun 1960 hasil kerja Akademi Barbar yang bersidang di Paris, Perancis mengambil ilham daripada cara tulisan puak-puak yang menduduk di Rif utara Maghribi dan Qaba'il di utara Algeria.
Beza ketaranya ada di mana ia turut menampilkan huruf berasingan mewakili bunyi vokal. Contohnya, nama "Wikipedia" itu sendiri ditulis mengikut nama bahasa setempat sebagai "ⵡⵉⴽⵉⴱⵉⴷⵢⴰ"[2] Wikibidya sedangkan sistem Tuareg mungkin akan menulis ia sebagai "ⵡⴽⴱⴷⵢ" atau Wkbdy jika dirumikan terus kembali.
Jadual perbandingan sunting
| Padanan | IPA | Sistem Tuareg[3][4][5][6] |
Sistem Maghribi | |
|---|---|---|---|---|
| Rumi | Arab | |||
| a | ا | æ | ⴰ | |
| b | ب | ⵀ | ⴱ | |
| d | د | ⴷ | ⴷ | |
| ḍ | ض | ⴹ | ⴹ | |
| dj | ||||
| e | ə | ⴻ | ⴻ | |
| f | ف | ⵊ | ⴼ | |
| g | گ | ⴳ | ⴳ | |
| ɣ | غ | ⵗ | ⵖ | |
| h | ھ | ⵂ | ⵀ | |
| ḥ | ح | ⵃ | ||
| i | ي | ⵉ | ||
| j | ʒ | ⴶ | ⵊ | |
| k | ک | ⴾ | ⴽ | |
| kh | خ | χ | ⵆ | ⵅ |
| l | ل | ⵍ | ⵍ | |
| m | م | m | ⵎ | ⵎ |
| n | ن | ⵏ | ⵏ | |
| ny | (ڽ) | ⵐ | ||
| ng | ڭ (ڠ) | ⵑ | ||
| q | ق | q | ⵆ , ⵈ | ⵇ |
| r | ر | r | ⵔ | ⵔ |
| ṛ | ڕ | rˤ | ⵕ | |
| s | س | ⵙ | ⵙ | |
| ṣ | ص | ⵚ | ⵚ | |
| š | ش | ʃ (Mali)[7] | ⵛ | ⵛ |
| t | ت | ⵜ | ⵜ | |
| ṭ | ط | ⵟ | ⵟ | |
| u | و ,ۉ | ⵓ | ||
| w | ۉ | ⵓ | ⵡ | |
| y | ي | ⵢ , ⵉ | ||
| z | ⵌ , ⵣ | ⵣ | ||
| ẓ | ژ | ⵌ | ⵥ | |
| ž (Mali)[7] ǧ (Niger)[8] |
ⵊ | |||
| ʕ (Mali)[7] | ⵄ | |||
Rujukan sunting
- ^ To a limited extent: See Interview Diarkibkan 2008-05-03 di Wayback Machine with Karl-G. Prasse and Penchoen (1973:3)
- ^ sepertimana yang diberikan untuk logo Wikipedia bahasa Tamazight di Wikimedia Commons
- ^ Sudlow (2001:28,35–36)
- ^ Ridouane Ziri, Rachid. "Les différents systèmes d'écriture amazighe" (dalam bahasa French). Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-07-15. Dicapai pada August 19, 2012.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ Bizari, Brahim. "Ecriture amazigh" (dalam bahasa French). Diarkibkan daripada yang asal pada April 5, 2001. Dicapai pada August 19, 2012.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ Fukui, Yusuf Yoshinori; Walett Mahmoud, Khadijatou. "Alphabets of Tamashek in Mali: Alphabetization and Tifinagh". Diarkibkan daripada yang asal pada February 1, 2004. Dicapai pada August 18, 2012.
- ^ a b c Osborn, Don (2002). "Base extended-Latin characters and combinations for languages of Mali". Dicapai pada 18 Ogos 2012.
- ^ Enguehard, Chantal (2007). "alphabet tamajaq (arrété 214-99 de la République du Niger)" (dalam bahasa Perancis). Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-07-11. Dicapai pada 19 Ogos 2012.
