Bahasa-bahasa Filipina
Bahasa-bahasa Filipina ialah keluarga bahasa yang diusulkan oleh R. David Paul Zorc (1986) dan Robert Blust (1991; 2005; 2019) yang merangkumi semua bahasa di Filipina dan Sulawesi utara—kecuali bahasa-bahasa Bajau-Sama dan beberapa bahasa di Palawan—dan membentuk subkeluarga di bawah bahasa-bahasa Austronesia.[1][2][3][4] Walaupun negara Filipina berdekatan dengan pusat perkembangan Austronesia dari Formosa, terdapat sedikit kepelbagaian linguistik dalam kalangan kira-kira 150 bahasa-bahasa Filipina, menunjukkan bahawa kepelbagaian terdahulu telah dipadamkan oleh penyebaran bahasa induk milik bahasa-bahasa Filipina kini.[5][2]
Bahasa-bahasa Filipina | |
---|---|
(terusul) | |
Taburan geografi: |
|
Klasifikasi bahasa: | Austronesia
|
Bahasa-proto: | Filipina Proto (terpertikai) |
Pembahagian: | |
ISO 639-2 / 5: | phi |
Glottolog: | Tiada |
Bahasa-bahasa Filipina, mengikut Adelaar dan Himmelmann (2005) |
Pengelasan sunting
Sejarah dan kritikan sunting
Salah satu pengelasan eksplisit pertama kumpulan "Filipina" berdasarkan gabungan genetik adalah pada tahun 1906 oleh Frank Blake, yang meletakkan mereka sebagai subbahagian "cawangan Melayu" dalam Malayo-Polynesian (MP), yang pada masa itu dianggap sebagai sebuah keluarga. Blake bagaimanapun merangkumi setiap bahasa dalam sempadan geografi kepulauan Filipina untuk berada di bawah satu kumpulan.[6] Hujah rasmi yang menyokong kewujudan "bahasa Filipina Proto" diikuti oleh Matthew Charles pada tahun 1974, Teodoro Llamzon pada tahun 1966 dan 1975, dan Llamzon dan Teresita Martin pada tahun 1976.[7][8][9][10] Dua dekad kemudian, Blust (1991) mengemaskini hujah tersebut berdasarkan kemasukan bahasa Yami, bahasa-bahasa Sangir, bahasa-bahasa Minahasa, dan bahasa-bahasa Mongondow-Gorontalo oleh Zorc (1986).[6]
Perpaduan genetik untuk sebuah kumpulan bahasa-bahasa Filipina telah ditolak terutamanya oleh Lawrence Reid.[11] Ini timbul dengan masalah dalam melangbina subkumpulan bahasa-bahasa Filipina dalam MP (Pawley, 1999; Ross, 2005).[12][13] Dalam pengelasan bahasa-bahasa Filipina terkini, beliau memberikan hujah pelbagai disiplin mengenai kelemahan kaedah dan teori bidang itu sejak penerangan Conant pada awal 1900-an. Hal ini termasuk kajipurba Polinesia-Melayu (Spriggs, 2003; 2007; 2011),[14][15][16] dan cerakinan filogenetik Bayes (Gray et al., 2009)[17] yang membuktikan kepelbagaian penyebaran sejarah dan perbezaan bahasa merentasi kepulauan.[18] Beliau mencadangkan bahawa cabang-cabang utama di bawah kumpulan bahasa-bahasa Filipina yang diterima secara meluas ini sebaliknya perlu dinaiktaraf sebagai cabang utama di bawah bahasa-bahasa Polinesia-Melayu.[19] Malcolm Ross (2005) awalnya juga menyatakan bahawa keluarga bahasa-bahasa Batan, yang membentuk bahasa Yami, bahasa Itbayat, dan bahasa Ivatan, sebenarnya harus dianggap sebagai cabang MP utama.[13] Dalam penilaian terhadap pembaharuan kosa kata dalam kalangan bahasa-bahasa Filipina, Alexander Smith (2017) menganggap bukti untuk subkumpulan bahasa-bahasa Filipina sebagai lemah, dan menyimpulkan bahawa "ia mungkin mewakili lebih daripada satu subkumpulan utama atau mungkin satu kaitan bertakrifkan pembaharuan kata".[20]
Pengelasan dalaman sunting
Kumpulan bahasa-bahasa Filipina diusulkan berasal daripada bahasa Polinesia-Melayu Proto dan induknya daripada Bahasa Austronesia Proto. Terdapat beberapa usulan mengenai rencaman dalam kumpulan tersebut, tetapi kumpulan yang paling diterima luas kini ialah pengelasan sepersetujuan oleh Blust (1991; 2005) dan Reid (2017); namun, kedua-duanya tidak bersetuju akan kewujudan kumpulan bahasa-bahasa Filipina sebagai unit genetik tunggal.
Zorc (1979) sunting
Pengelasan awal oleh Zorc (1979) dibentangkan di bawah. Dari kira-kira utara ke selatan, kumpulan bahasa-bahasa Filipina mengikut cerakinan beliau mengenai pelangbinaan sebelumnya dibahagikan kepada dua subkumpulan utama, bahasa-bahasa Filipina Utara dan bahasa-bahasa Filipina Selatan [21] Ambil maklum bahawa pengelompokan berikut tidak lagi mencerminkan pengelasan atau gaya penamaan yang diterima secara meluas hari ini. Contohnya Lanjutan Selatan kini mencerminkan bahasa-bahasa Luzon Tengah yang telah diwujudkan secara meluas, dan Mangyan Utara dalam bahasa-bahasa Filipina Utara tidak disokong oleh pelangbinaan kemudiannya; kumpulan yang mengandungi bahasa Yami, bahasa Ivatan, dan bahasa Itbayat dipanggil "bahasa-bahasa Batan" dalam Zorc (1977) dan tetap diterima umum.[22]
- Bahasa-bahasa Filipina Utara
- Bahasa-bahasa Pangasinana (termasuk bahasa Ilongot, bahasa Kallahan, bahasa Ibaloi, bahasa Pangasinan)
- Bahasa-bahasa Kordilera Tengah (termasuk bahasa Isinai, bahasa Kalinga, bahasa Bontok, bahasa Balangao, bahasa Ifugao)
- Bahasa-bahasa Ilokan (dalam bahasa Ilokano sahaja)
- Bahasa-bahasa Kordilera Utara atau bahasa-bahasa Banag (termasuk Ibanag, Isneg, Gaddang)
- Bahasa-bahasa Itbayat–Ibatan–Yami b
- Lanjutan Selatan (termasuk bahasa-bahasa Sambal, bahasa Kapampangan)
- Bahasa-bahasa Filipina Selatan
- Bahasa-bahasa Meso-Filipina
- Bahasa-bahasa Mangyan Selatan (termasuk bahasa Hanunuo)
- Palawan
- Subanon (kelompok loghat)
- Bahasa-bahasa Filipina Tengah (termasuk bahasa Tagalog, bahasa-bahasa Bikol, bahasa-bahasa Bisaya, bahasa-bahasa Mansaka )
- Bahasa-bahasa Manobo (termasuk bahasa Kagayanen, bahasa Bukidnon Barat, bahasa Kotabato)
- Bahasa-bahasa Danao (termasuk Maranao, Maguindanao)
- Sambungan Celebes (termasuk kumpulan Mongondow)
- Bahasa-bahasa Meso-Filipina
Blust (1991; 2005) sunting
Dari kira-kira utara ke selatan, bahasa-bahasa Filipina dibahagikan kepada 12 subkumpulan (termasuk bahasa yang ternirkelas):
- Bahasa-bahasa Batan (4 bahasa di antara Batanes dan Formosa)
- Bahasa-bahasa Luzon Utara (40 bahasa, termasuk bahasa Ilokano dan bahasa Pangasinan)
- Bahasa-bahasa Luzon Tengah (5 bahasa, termasuk bahasa-bahasa Sambal dan bahasa Kapampangan)
- Bahasa-bahasa Mindoro Utara (3 bahasa)
- Bahasa-bahasa Filipina Tengah Raya
- Bahasa-bahasa Mindoro Selatan (3 bahasa)
- Bahasa-bahasa Filipina Tengah (40 bahasa, termasuk bahasa Tagalog, bahasa-bahasa Bikol dan bahasa-bahasa Bisaya)
- Bahasa-bahasa Palawan (3 bahasa)
- Bahasa-bahasa Subanen (6 bahasa; kadangkala dianggap sebagai satu gugusan loghat)
- Bahasa-bahasa Danao (3 bahasa; bahasa Iranun, bahasa Maguindanao, dan bahasa Maranao )
- Bahasa-bahasa Manobo (15 bahasa)
- Bahasa-bahasa Mongondow-Gorontalo (9 bahasa di Gorontalo dan Sulawesi Utara)
- Bahasa Ati
- Bahasa Alabat-Manide
- Bahasa-bahasa Kalamian (2 bahasa Palawan utara)
- Bahasa-bahasa Mindanao Selatan (5 bahasa)
- Bahasa-bahasa Sangir (4 bahasa di Kepulauan Sangir dan Talaud)
- Bahasa Minahasa (5 bahasa Sulawesi Utara )
- Ternirkelas
Awalnya dikelaskan sebagai salah satu bahasa di bawah keluarga bahasa Mindanao Selatan, bahasa Klata kini dianggap sebagai cabang utama bahasa-bahasa Filipina oleh Zorc (2019).[23]
Kosa kata sunting
Carta berikut membandingkan beberapa bahasa Filipina terpilih yang dituturkan dari utara ke selatan dengan bahasa Austronesia Proto terlebih dahulu untuk perbandingan.
Bahasa Melayu | satu (1) | dua (2) | tiga (3) | empat (4) | lima (5) | orang | rumah | anjing | nyiur | hari | baharu | kita | apa | api | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Austronesia Proto | *əsa *isa |
*duSa | *təlu | *Səpat | *lima | *Cau | *Rumaq | *asu | *niuR | *qaləjaw | *baqəRu | *i-kita | *n-anu | *Sapuy | |
Bahasa-bahasa Batan | Bahasa Yami | ása | dóa (raroa) | tílo (tatlo) | apat (ápat) | lima | tao | vahay | chito | niyoy | araw | vayo | yaten | ango | apoy |
Bahasa Ivatan | asa | dadowa | tatdo | apat | lima | tao | vahay | chito | niyoy | araw | va-yo | yaten | ango | apoy | |
Bahasa-bahasa Luzon Utara | Bahasa Ilokano | maysa | dua | tallo | uppat | lima | tao | balay | aso | niog | aldaw | baro | sitayo | ania | apoy |
Bahasa Ibanag | tadday | dua | tallu | appa' | lima | tolay | balay | kitu | niuk | aggaw | bagu | sittam | anni | afi | |
Bahasa Gaddang | antet | addwa | tallo | appat | lima | tolay | balay | atu | ayog | aw | bawu | ikkanetam | sanenay | afuy | |
Bahasa Pangasinan | sakey | dua duara |
talo talora |
apat apatira |
lima | too | abong | aso | niyog | ageo | balo | sikatayo | anto | pool | |
Bahasa-bahasa Luzon Tengah | Bahasa Kapampangan | métung | adwá | atlú | ápat | limá | táu | balé | ásu | ngúngut | aldó | báyu | ítámu | nánu | apî |
Bahasa-bahasa Filipina Tengah | Bahasa Tagalog | isa | dalawa | tatlo | apat | lima | tao | bahay | aso | niyog | araw | bago | tayo | ano | apoy |
Bahasa Bikol Tengah | sarô | duwa | tulo | apát | lima | tawo | harong | ayam | niyog | aldaw | bàgo | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Bikol Rinkonada | əsad | darwā | tolō | əpat | lima | tawō | baləy | ayam | noyog | aldəw | bāgo | kitā | onō | kalayō | |
Bahasa Waray | usa sayo |
duha | tulo | upat | lima | tawo | balay | ayam ido |
lubi | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Hiligaynon | isa | duwa | tatlo | apat | lima | tawo | balay | ido | lubi | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Bantoanon | usa | ruha | tuyo | upat | lima | tawo | bayay | iro | nidog | adlaw | bag-o | kita | ni-o | kayado | |
Bahasa Romblomanon | isa | duha | tuyo | upat | lima | tawo | bayay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Onhan | isya | darwa | tatlo | ap-at | lima | tawo | balay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Karay-a | sara | darwa | tatlo | apat | lima | taho | balay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita tatən |
ano | kalayo | |
Bahasa Aklanon | isaea sambilog |
daywa | tatlo | ap-at | lima | tawo | baeay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kaeayo | |
Bahasa Sebuano | usa | duha | tulo | upat | lima | tawo | balay | iro | lubi | adlaw | bag-o | kita | unsa | kalayo | |
Bahasa Suluk | isa hambuuk |
duwa | tu | upat | lima | tau | bay | iru' | niyug | adlaw | ba-gu | kitaniyu | unu | kayu | |
Bahasa-bahasa Danao | Bahasa Maguindanao | isa | dua | telu | pat | lima | tau | walay | asu | niyug | gay | bagu | tanu | ngin | apuy |
Bahasa Maranao | isa | dowa | t'lo | phat | lima | taw | walay | aso | neyog | gawi'e | bago | tano | tonaa | apoy | |
Bahasa Iranun | isa | dua | telu | pa'at | lima | taw | walay | asu | niyug | gawi'i | bagu | tanu | antuna | apuy | |
Bahasa-bahasa Mindanao Selatan | Bahasa Tboli | sotu | lewu | tlu | fat | lima | tau | gunu | ohu | lefo | kdaw | lomi | tekuy | tedu | ofih |
Bahasa-bahasa Minahasa | Bahasa Tombulu | esa | zua rua |
telu | epat | lima | tou | walé | asu | po'po' | endo | weru | kai kita |
apa | api |
Bahasa-bahasa Sangir | Bahasa Sangir | sembau esa' |
darua | tatelu | epa' | lima | tau | balé | kapuna' | bango' | elo | wuhu | kité | tawé | putung |
Bahasa-bahasa Mongondow-Gorontalo | Bahasa Gorontalo | tuwewu | duluwo | totolu | opato | limo | tawu | bele | 'apula | bongo | dulahu | bohu | 'ito | wolo | tulu |
Bahasa Mongondow | inta' | dua | tolu | opat | lima | intau | baloi | ungku' | bango' | singgai | mobagu | kita | onda | tulu' |
Lihat juga sunting
- Bahasa di Filipina
- Senarai bahasa serantau Filipina
- Bahasa-bahasa Negrito Filipina
- Kesusasteraan Filipina
- Komisyon sa Wikang Filipino
- Akademi Seni dan Persuratan Visaya
- Pengawalselia bahasa yang tidak berfungsi
Nota sunting
Rujukan sunting
- ^ Zorc, R. David Paul (1986). "The Genetic Relationships of Philippine Languages". Dalam Geraghty, P.; Carrington, L.; Wurm, S. A. (penyunting). FOCAL II: Papers from the Fourth International Conference on Austronesian Linguistics. Pacific Linguistics, Series C, No. 94. Canberra: The Australian National University. m/s. 147–173. doi:10.15144/PL-C94.147. hdl:1885/252029. ISBN 0-85883-345-X.
- ^ a b Blust, Robert (1991). "The Greater Central Philippines Hypothesis". Oceanic Linguistics. 30 (2): 73–129. doi:10.2307/3623084. JSTOR 3623084.
- ^ Blust, Robert A. (2005). "The Linguistic Macrohistory of the Philippines". Dalam Liao, Hsiu-Chuan; Rubino, Carl R.Galvez (penyunting). Current Issues in Philippine Linguistics Pangaral Kay Lawrence A. Reid. Linguistic Society of the Philippines and SIL Philippines. m/s. 31–68.
- ^ Blust, Robert (2019). "The Resurrection of Proto-Philippines". Oceanic Linguistics. 58 (2): 153–256. doi:10.1353/ol.2019.0008.
- ^ Adelaar & Himmelmann (2005)
- ^ a b Blust, Robert (1991). "The Greater Central Philippines Hypothesis". Oceanic Linguistics. 30 (2): 73–129. doi:10.2307/3623084. JSTOR 3623084.
- ^ Llamzon, Teodoro A. (1975). "Proto-Philippine Phonology". Archipel. 9: 29–42. doi:10.3406/arch.1975.1214 – melalui Persée.
- ^ Charles, Mathew (1974). "Problems in the Reconstruction of Proto-Philippine Phonology and the Subgrouping of the Philippine Languages". Oceanic Linguistics. 13 (1/2): 457–509. doi:10.2307/3622751. JSTOR 3622751.
- ^ Llamzon, Teodoro (1966). "The Subgrouping of Philippine Languages". Philippine Sociological Review. 14 (3): 145–150. JSTOR 23892050.
- ^ Llamzon, Teodoro; Martin, Teresita (1976). "A Subgrouping of 100 Philippine Languages" (PDF). South-East Asian Linguistic Studies. 2: 141–172.
- ^ Reid, Lawrence (1982). "The Demise of Proto-Philippines" (PDF). Dalam Amran Halim; Carrington, Lois; Stephen A. (penyunting). Papers from the Third International Conference on Austronesian Linguistics. Pacific Linguistics, Series C, No. 75. 2: Tracking the Travellers. Canberra: Australian National University. m/s. 201–216.
- ^ Pawley, Andrew (1999). "Chasing Rainbows: Implications for the Rapid Dispersal of Austronesian Languages for Subgrouping and Reconstruction". Dalam Zeitoun, Eilzabeth; Li, Paul Jen-kuei (penyunting). Selected Papers from the Eighth International Conference on Austronesian Linguistics. Taipei: Academia Sinica. m/s. 95–138.
- ^ a b Ross, Malcolm (2005). "The Batanic Languages in Relation to the Early History of the Malayo-Polynesian Subgroup of Austronesian" (PDF). Journal of Austronesian Studies. 1 (2): 1–24.
- ^ Spriggs, Matthew (2003). "Chronology of Neolithic Transition in Island Southeast Asia and The Western Pacific". The Review of Anthropology. 24: 57–80.
- ^ Spriggs, Matthew (2007). "The Neolithic and Austronesian Expansion Within Island Southeast Asia and Into the Pacific". Dalam Chiu, Scarlett; Sand, Christophe (penyunting). From Southeast Asia to the Pacific: Archeological Perspectives on the Austronesian Expansion and the Lapita Cultural Complex. Taipei: Academia Sinica. m/s. 104–140.
- ^ Spriggs, Matthew (2011). "Archeology and Austronesian Expansion: Where Are We Now?" (PDF). Antiquity. 85 (328): 510–528. doi:10.1017/s0003598x00067910.
- ^ Gray, Russell; Drummond, Alexei; Greenhill, Simon (2009). "Language Phylogenies Reveal Expansion Pulses and Pauses in Pacific Settlement". Science. 323 (5913): 479–482. Bibcode:2009Sci...323..479G. doi:10.1126/science.1166858. PMID 19164742.
- ^ Reid, Lawrence (2017). "Revisiting the Position of Philippine Languages in the Austronesian Family". The Br. Andrew Gonzalez FSC (BAG) Distinguished Professorial Chair Lecture, 2017, De La Salle University, Manila. http://www2.hawaii.edu/~reid/Combined%20Files/A94.%202017.%20Revisiting%20the%20Position%20of%20Philippine%20Languages%20in%20the%20Austronesian%20Family.pdf.
- ^ Reid, Lawrence A. (2018). "Modeling the Linguistic Situation in the Philippines". Dalam Kikusawa, Ritsuko; Reid, Lawrence A. (penyunting). Let's Talk about Trees. Osaka: Senri Ethnological Studies, Minpaku. doi:10.15021/00009006.
- ^ Smith, Alexander D. (2017). "The Western Malayo-Polynesian Problem". Oceanic Linguistics. 56 (2): 435–490. doi:10.1353/ol.2017.0021., p. 479
- ^ Zorc, R. David Paul (1979). "On the Development of Contrastive Word Accent: Pangasinan, a Case in Point". Dalam Nguyen, Dang Liem (penyunting). Southeast Asian Linguistic Studies, Vol. 3. Pacific Linguistics, Series C, No. 45. Canberra: The Australian National University. m/s. 241–258. doi:10.15144/PL-C45.241. hdl:1885/253117. ISBN 0-85883-177-5.
- ^ Zorc, David Paul (1977). The Bisayan Dialects of the Philippines: Subgrouping and Reconstruction. Pacific Linguistics, Series C, No. 44. Canberra: Australian National University. doi:10.15144/PL-C44. hdl:1885/146594. ISBN 0-85883-157-0 – melalui Archive.org.
- ^ Zorc, R. David (2019). "Klata / Giangan: A New Southern Philippine Subgroup" (PDF). The Archive: Special Publication. 16: 33–51.
Karya terpetik sunting
- Adelaar, Alexander; Himmelmann, Nikolaus P., penyunting (2005). The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. London: Routledge.
Bacaan lanjut sunting
- Reid, Lawrence A. (2013). "Who Are the Philippine Negritos? Evidence from Language". Human Biology. 85 (1–3): 329–358.
- Wouk, Fay; Ross, Malcolm, penyunting (2002). The History and Typology of Western Austronesian Voice Systems. Pacific Linguistics 518. Canberra: Pacific Linguistics. doi:10.15144/PL-518. hdl:1885/146136. ISBN 0-85883-477-4.
- Zorc, R. David (1972). "Sealang Zorc Papers".
Pautan luar sunting
- Perbendaharaan kata perbandingan Filipina dan bahasa Austronesia yang lain
- Set serumpun untuk bahasa Austronesia
- R. David Zorc nota lapangan
- Kad fail etyma Filipina oleh R. David Zorc
- Pangkalan Data Perbendaharaan Kata Asas Austronesia
Templat:Languages of the PhilippinesTemplat:Philippine languagesTemplat:Austronesian languages