Bahasa Melayu Terengganu

Bahasa Melayu Terengganu
بهاس ملايو ترڠݢانو
Bahasa Melayu Terengganu; بهاس ملايو ترڠݢانو
Base Tranung ; Ccakak Tranung
Asli kepada	Malaysia
Kawasan	Terengganu, Pahang, Johor dan Kepulauan Anambas
Etnik	Melayu Terengganu
Penutur bahasa	1,300,900-1,500,000
Keluarga bahasa	Austronesian Melayu-Polinesia (MP) MP Nuklear Sunda-Sulawesi Malayik Malayan Bahasa Melayu Terengganu; بهاس ملايو ترڠݢانو; ; ; ; ; ;
Dialek/loghat	Hulu Terengganu; Pantai Terengganu;
Sistem penulisan	Tulisan Rumi, Tulisan Jawi
Kod bahasa
ISO 639-3	-
	Kawasan majoriti penutur Melayu Terengganu Pantai (Biru Gelap) ; Kawasan majoriti penutur Melayu Terengganu Hulu (Biru) ; Kawasan minoriti penutur Melayu Terengganu Pantai (Biru Muda)

Bahasa Melayu Terengganu (ccakak Tranung atau base Tranung; tulisan Jawi: بهاس ملايو ترڠݢانو) adalah bahasa lisan setempat bahasa Melayu yang digunakan di negeri Terengganu, Malaysia kecuali di Pulau Perhentian, daerah Besut dan bahagian utara daerah Setiu di utara Terengganu kerana kebanyakan masyarakat di sana menggunakan bahasa Melayu Kelantan. Bahasa ini juga dituturkan di luar negeri Terengganu seperti di pesisir sebelah timur Pahang (Kuantan, Pekan, Rompin), Johor (Mersing, Tanjung Sedili) dan sehingga ke Kepulauan Anambas.^[1]^{[sumber tak boleh dipercayai?]} Bahasa ini tidak mudah difahami oleh penutur varian-varian Melayu/Malayik yang lain. Walaupun berkongsi banyak persamaan dengan Kelantan-Patani dan Pahang, namun terdapat perbezaan ketara dari segi fonologi, lenggok percakapan dan kosa kata yang digunakan dalam perbualan seharian lantas menyebabkan tidak semua perkataan Terengganu dapat difahami oleh penutur Kelantan-Patani dan Pahang.

Contoh perbezaan sunting

Bahasa Melayu Kelantan dan Bahasa Melayu Terengganu mempunyai istilah yang sama tapi sebahagian kata mempunyai sebutan yang berbeza walaupun masih boleh difahami oleh penutur dialek Kelantan dan dialek Terengganu. Berikut adalah berbezaannya

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Kelantan	Bahasa Melayu Terengganu
saya, kami	ambo, kawè, kito	ambe, kite
awak, kamu, anda	awok, demo, mung	deme, mung
acap kali, kerap, sentiasa	sokmo, rajin, acak	sokmo, kerek
boleh	bulih	buleh
menipu/berbohong	nipu, blawok, bua, lipak	lebong, plawok, nawok, cong, lipak, kuca
takut	takut, nakut	kesit, serung , kurik ,ngerik
kedekut	dekut, kupik	lokek, kupik, kemut, dekuk, medik
tergesa-gesa / gelojoh	lorak, gaduh	lorak, gaduh, cakduh, selor bolor, baga
nasi	nasik	nasik
beritahu	ruyak, oyak	royak, kkabo, bayak (Hulu)
berlanggar / kemalangan	tepuh, ekside(ng)	blanggor, eksideng, tepoh
melanggar / terlanggar	tepuh, blago	tepoh, langgo
rambutan	moktey	moktang
tak ada apa-apa	tak dok gapo	tak dok mende, adok nde, adok nape
mengigil / terketar-ketar	getar	kenaling, ketor
payah, susah	payoh, susoh	rohok
terasa ngilu / kebas	kebah, serebae	serebang
tidak berdaya	dok rok	lepek, dok rok
Berdebar, cemas	Kenaling, debar	debor
bosan	puah	puahsang, sumbak
kekejangan	Nyètokk	nyetok
tak pe lah	takpo lah, biar lah	dakpe ah, bior/biar lah
jongkang jongket (permainan kanak-kanak)	Congek cakdung	congek cakdung
bodoh	bodo, bongok, benok	bongok, benok, songo, tongong
gila / kurang siuman	gilo, bengong	mereng, iseng
lateks (susu getah yang sudah beku)	pot getoh	pot getoh
manja	manjo	deney, mue, gelenya
bawah	bowoh,	birat (birak)
Tepi	tepi, bira	bira
Makan	Makey	Makang
Malam	Maley	Malang
Selam	Seley	Selang
Masam	Masey	Masang
Ketam	Ketey	Ketang

Lazimnya,kebanyakan perkataan Bahasa Melayu Terengganu mempunyai unsur penambahan konsonan sengau, ng. Kebiasaannya ia digunakan dalam perkataan yang berakhir dengan n ataupun m. Contohnya,

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Terengganu
Makan	Makang
Kamu	Mung
Malam	Malang
Selam	Selang
Masam	Masang
Ketam	Ketang

Huruf 'r' dibunyikan seperti bunyi 'gh' (R tekak).

Contoh:

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Terengganu
orang	Oghang
Ramai	Ghama
Berani	Beghani

Huruf vokal diftong i dan u pada akhiran perkataan akan dihilangkan.

Contohnya,

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Terengganu
Ramai	Rama
Sengau	Senga
Serai	Sera
Silau	Sila

Vokal 'a' ditengah suku kata terakhir perkataan digugurkan dan digantikan dengan vokal 'o'. Contoh:

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Terengganu
Tengah	Tengoh
Perak	Peghok
Sekolah	Skoloh
Sumpah	Supoh (konsonan m digugurkan)

Vokal 'a' dihujung perkataan digugurkan dan digantikan dengan vokal e pepet (sama seperti bahasa Melayu biasa). Contoh:

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Terengganu
Lama	Lame
Masa	Mase
Biasa	Biase
Bagaimana	Guane (kata khas yang seerti)
Tidak mengapa	Dakpe (kata khas yang seerti)
Kenapa	Bakpe (kata khas yang seerti)
Serupa	Serupe/Supe

Konsonan m dan n ditengah perkataan digugurkan. Contoh:

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Terengganu
Lampu	Lapu
Menantu	Natu
Pantang	Patang
Tumpah	Tupoh
Mentol	Metol

Kosonan s,f akan ditukarkan menjadi h. Contoh:

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Terengganu
Saf	Soh (juga bermaksud sah)
Atas	Atah, datah
Emas	Mmah
Cemas	Cemah
Malas	Malah,Malassang

Kebiasaannya,huruf konsonan yang hadir sebelum huruf vokal pada awalan perkataan akan dihilangkan dan hanya dibunyikan huruf vokalnya sahaja.

Contoh:

Bahasa Melayu Standard	Bahasa Melayu Terengganu
Makan	akang
Nasi	asik
Hangus	anguh
Bodoh	oddo
Tengok	engok
Mana	ane
Sedap	edak

Sabdu sunting

Peranan sabdu dalam loghat Terengganu adalah begitu besar maksudnya. Penggunaan sabdu akan menyebabkan susunan struktur perkataan tidak berubah. Satu perkataan boleh mempunyai dua maksud yang berbeza, sabdu akan membezakan makna istilah, struktur perkataan atau dialog yang ingin di maksudkan oleh pengguna loghat Terengganu.

Bersabdu (Bahasa Terengganu)	Tanpa sabdu (Beza maksud yang ketara)	Perkataan yang dimaksudkan
Rupuk makang Llembu /rũput makang llembu/	Rumput makan lembu /rumput makan llembu/	Rumput dimakan oleh lembu
dok ppakaa	tak pakai	tidak boleh pakai / tidak berguna
makang kkeda	makan kedai	makan di kedai
kkabo	kabar / cakap	cakap
kkepik	kapit	tersepit
MMusang	Musang	Panas baran
Ccakak	Larat	Cakap

Selain penggunaan sabdu , bahasa terengganu juga turut menggunapakai kata "bah" di hadapan kata kerja untuk menyatakan bentuk kata kerja pasif. Kata kerja yang hadir selepas "bah" pula dibunyikan sabdunya.

Contoh ayat	Maksud
Rupuk bah mmakang nge/ngang lembu	Rumput dimakan oleh lembu
ye bah llebong nge llaki tu.	Dia ditipu oleh lelaki tu.
sakning ambe nge saeng ambe bah rretak nge awok pale haliang oh.	Tadi saya dan rakan saya dibuli oleh kumpulan samseng itu.

Bunga bahasa sunting

Bunga bahasa	Maksud
Yak moktang!	Opocot! / Opps! (Terkejut)
Yedok or?	Betul ke ni? (Biasanya untuk menyatakan was-was, tidak percaya.)
Jjadi	Menjadi... / Jadi... (Biasanya untuk menyatakan kejayaan selepas melakukan sesuatu, berjasa atau berguna.)
Pahhtu?	Habis tu... / Macam mana... (Biasanya untuk pertanyaan selepas itu? atau ingin pengesahan atau persetujuan.)
Hoolah (Bunyi naik ke hidung.)	Ya lah... (Biasanya untuk menyatakan persetujuan.)
Dok?	Bukan? / Betul tak? (Persoalan.)
Lamekang lebong	Takut kena tipu je..
Gelenyor teh	Miangnya! / Gedik
Cer tra (try) weh/gok	Cubalah

Kata Penguat Terengganu sunting

Loghat Terengganu juga mempunyai beberapa kata penguat yang unik bagi menunjukkan peri pentingnya sesuatu sifat atau keadaan tersebut. Contoh:

Warna

Hitang Beletung - terlalu hitam

Putih Sepuk - terlalu putih

Kuning Sior - terlalu kuning

Meroh Nyale - terlalu merah

Bau

Busuk Kohong - terlalu busuk

Busuk Hapok - terlalu busuk

Hacing Pering - sangat hancing

Hanyir Mekok - terlalu hanyir

Wangi Mekok - sangat wangi

Tengik Bangor - sangat tengik

Rasa

Masing Pekok - sangat masin

Manih Leting - sangat manis

Tawo Hebe - sangat tawar

Pahik Lepang - sangat pahit

Masang Rebang - sangat masam

Adjektif

Musing Ketang - keadaan tak menentu / berpusing-pusing

Guling Bating - jatuh terguling-guling

Pendek Ketok - terlalu pendek

Gemok Debok - sangat gemuk

Panjang Jeta - terlalu panjang

Aluh Seriak/Siak - terlalu kecil/halus (nanotech)

Aluh Siatak - sangat halus

Berak Nanang - sangat berat

Rengang Belepong - sangat ringan

Come Lote - sangat cantik

Besor Jalo - sudah besar

Kuruh Keding - sangat kurus

Bulat Getel - sangat bulat

Dok Rok Skepeng - tidak berdaya

Huyong Hayang - tidak stabil

Kecik Luek - sangat kecil

Laju Beribok - sangat laju

Toho Lepeh - aras air yang sangat tohor

Panas Dering - sangat panas (cuaca)

Sejuk Ketor - sangat sejuk (cuaca)

Tinggi Sayut - sangat tinggi

Kembang Semuwek - sangat kembang

Kecut Berut - sudah layu

Semak Jetak - sangat tampan (lelaki)

Uduh Sepang - sangat hodoh, buruk

Lama Bejamang - sangat lama (masa, waktu)

Bising Bangor - sangat bising

Senyap Tupah - terlalu senyap

Kubang Hanyar - terlalu bersepah

Licing Reling - kemas, tidak bersepah, sangat bersih

Basoh Belejung - sangat basah, tempat yang berair

Sikak Tunggeng - terlalu singkat (ukuran)

Dialek Hulu Terengganu sunting

Hulu Terengganu dikatakan dialek melayu tertua di semenanjung.Dialek ini didapati masih mengekalkan ciri-ciri austronesia kuno di mana bentuk ini boleh dijumpai di pesisir pantai Borneo Utara,pergunungan Maluku,pergunungan Sumatera Selatan dan gugusan kepulauan Thailand.Bahasa ini mempunyai cara sebutan atau ciri fonologi yang berlainan dari penutur Bahasa Melayu Terengganu (hilir) di tempat lain. Penutur dalam dialek Hulu Terengganu ini juga boleh ditemui di beberapa buah kampung di Hulu Nerus, Setiu dan Hulu Sungai Dungun. Dialek Hulu Terengganu juga berbeza mengikut kawasan, contohnya kawasan Kuala Berang dengan kawasan sekitar Tasik Kenyir mempunyai dialek yang sedikit berbeza. Kadang kadang ada juga perkataan yang disebut oleh sesetengah orang Hulu Terengganu tidak difahami oleh orang Terengganu yang lain disebabkan penggunaan perkataan itu yang hanya digunakan oleh sekelompok orang sahaja terutamanya di pedalaman daerah Hulu Terengganu. Contoh di bawah ialah Dialek Hulu Terengganu kawasan Kuala Berang-Sekayu

Contoh 1: sunting

Huruf vokal "a" pada akhir perkataan akan berbunyi "ey", berbeza dengan bahasa Terengganu Standard yang berbunyi "e"

Bahasa Melayu Biasa - Dialek Terengganu - Dialek Hulu Terengganu

Kamu - Deme - Dimey/Mikey

Kenapa - Bakpe - Bakpey

Apa - Mende - Mendey

Nangka - Nake - Nakey

Bila - Bile - Biley

Contoh 2: sunting

Vokal "o" akan menjadi "u" di sebahagian perkataan

Orang - Orang - Urang/Uraong

Tengok - Tengok - Tinguk

Bengkak - Cobong - Cubong

Tolong - Tolong - Tulong

Musang - Bokbong - Bukbong

Korek - Korek - Kurek

Contoh 3: sunting

Sesetengah vokal "e" akan menjadi "i"

Tengok - Tengok - Tinguk

Baling - Petong - Pitong

Alat sukat beras - Cetong - Citong

Contoh 4: sunting

Sesetengah huruf di akhir perkataan "ik" menjadi "aik"

Balik - Balik - Balaik

Keluar - Tubik - Tubaik

Contoh 5: sunting

Sesetengah huruf di akhir perkataan "un" atau "ong" dalam Dialek Terengganu menjadi "aong"

Turun - Turong - Turaong

Jagung - Jagong - Jagaong

Contoh 6: sunting

Sesetengah huruf di akhir perkataan "ar" atau "or" dalam Dialek Terengganu menjadi "a"

Gahar - Gahor - Gaha

Benar - Benor - Bena

Lapar - Lapo - Lapa

Sabar - Sabo - Saba

Contoh ayat sunting

1. Bahasa Melayu Pasar - Kamu nak ke mana?, saya nak ikut juga, tapi saya nak pulang makan dulu, perut ni terasa lapar

2. Dialek Terengganu - Deme nok gi mane?, ambe nok ikut gok, tapi ambe nok balik dulu nok makang, peghok wase lapor ekpong

3. Dialek Hulu Terengganu (Kuala Berang - Sekayu) - Dimey/Mikey nok gi duaney/kuaney?, ambey nok ikut ugey, tapiy ambey nok balaik dulouh nok makang, peruk ni brasey lapa

Rujukan sunting

^ https://www.annursyuhadah.com/2014/11/bahasa-melayu-pantai-timur-terengganu-1.html

Lihat juga sunting

Dialek yang sama dengan dialek Terengganu sahaja, bukan dialek Hulu Terengganu sunting

Pautan luar sunting

Rencana ini ialah rencana tunas. Anda boleh membantu Wikipedia dengan mengembangkannya.

Jika anda melihat rencana yang menggunakan templat {{tunas}} ini, gantikanlah ia dengan templat tunas yang lebih spesifik.

[1] ttps://www.annursyuhadah.com/2014/11/bahasa-melayu-pantai-timur-terengganu-1.html

[1]

Bahasa Melayu Terengganu بهاس ملايو ترڠݢانو
Base Tranung Ccakak Tranung
Asli kepada	Malaysia
Kawasan	Terengganu, Pahang, Johor dan Kepulauan Anambas
Etnik	Melayu Terengganu
Penutur bahasa	1,300,900-1,500,000
Keluarga bahasa	Austronesian Melayu-Polinesia (MP) MP Nuklear Sunda-Sulawesi Malayik Malayan Bahasa Melayu Terengganu بهاس ملايو ترڠݢانو
Dialek/loghat	Hulu Terengganu Pantai Terengganu
Sistem penulisan	Tulisan Rumi, Tulisan Jawi
Kod bahasa
ISO 639-3	`-`
Kawasan majoriti penutur Melayu Terengganu Pantai (Biru Gelap) Kawasan majoriti penutur Melayu Terengganu Hulu (Biru) Kawasan minoriti penutur Melayu Terengganu Pantai (Biru Muda)