Daerah Lahad Datu
Lahad Datu merupakan sebuah Daerah yang terletak di Bahagian Tawau, Sabah, Malaysia. Lahad Datu juga adalah Daerah kedua terbesar di Sabah selepas Daerah Tongod, dan daerah ini mempunyai nilai sejarahnya tersendiri seperti daerah lain di Sabah, semasa zaman pemerintahan Chartered Company, Lahad Datu merupakan tempat persinggahan datu-datu dari Kesultanan Sulu. Lahad berasal daripada perkataan suku Βajau-Ѕinama, yang bermaksud tempat atau negeri, manakala Datu merupakan Кeturunan Βangsawan mahupun yang sudah lama menetap di daerah ini khususnya ketua-ketua suku kaum atau Panglima dan Pembesar daerah.
Daerah Lahad Datu لحد داتو | |
---|---|
Etimologi: Negeri Bangsawan | |
Nama panggilan: Ladatuk dan LD | |
Koordinat: 5°1′48″N 118°20′24″E / 5.03000°N 118.34000°E | |
Negara | Malaysia |
Negeri | Sabah |
Bahagian | Bahagian Tawau |
Pusat Pentadbiran | Bandar Lahad Datu |
Pentadbiran | |
• Badan | Majlis Daerah Lahad Datu |
• Pegawai Daerah | YBhg Tuan Firuz Idzualdeen@Bennety Bin Mohd Dzul |
• MP | Yang Berhormat Dato' Hj Mohammad Yusof Bin Apdal (WARISAN) (Lahad Datu) |
Keluasan | |
• Jumlah | 7,444 km2 (2,874 batu persegi) |
Penduduk (2020) | |
• Jumlah | 229,138 |
Zon waktu | UTC+8 (WPM) |
Kod kawasan | 089 |
Nombor plat | SD |
Daerah Kecil | Tungku |
Laman sesawang | www.sabah.gov.my/pd.ld |
Etimologi
suntingPerkataan “Lahad Datu” berasal daripada bahasa Bajau, iaitu “Lahad” yang bererti tempat dan “Datu” yang membawa makna orang-orang Kenamaan atau Bangsawan pada zaman dahulu. “Lahad” merupakan kognat bagi perkataan ”darat” dalam bahasa Melayu. Tempat ini mendapat nama kerana penghijrahan golongan Datu-datu dari kerajaan Kesultanan Sulu yang diketuai oleh Datu Puti sebelum tahun 1879 akibat daripada penyerahan kuasa kawasan ini oleh Sultan Brunei kepada Sultan Sulu.
Sejarah
suntingSejarah Daerah Lahad Datu bermula pada tahun 1890, penghijrahan kerajaan Kesultanan Sulu mula menguasai sebahagian Pulau Borneo Utara. Mengikut bahasa Idahan pula, iaitu satu kaum peribumi daerah ini, Lahad datu dahulunya diberi nama Kerugau, yang bererti batu karang bertompok-tompok di merata pantai bermula dari Kunak hingga ke Membatu, Tungku.
Bentuk geografi Lahad Datu semula jadi Teluk Darvel banyak membantu usaha kerajaan dari segi ekonomi di Sabah. Keistimewaannya sebagai pelabuhan yang selamat dari sebarang ancaman bencana alam kerana terlindung oleh Pulau Sakar. Keluasan daerah ini ialah 6,501 kilometer persegi atau 687,372 hektar meliputi daerah Tungku. Menurut bancian yang dibuat pada tahun 2010 jumlah penduduk daerah Lahad Datu termasuk Tungku ialah 195,865 orang.
Iklim
suntingLahad Datu mempunyai iklim hutan hujan tropika (Af) dengan hujan lebat sepanjang tahun.
Data iklim untuk Lahad Datu | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bulan | Jan | Feb | Mac | Apr | Mei | Jun | Jul | Ogo | Sep | Okt | Nov | Dis | Tahun |
Purata maksimum suhu harian, °C (°F) | 29.6 (85.3) |
29.6 (85.3) |
30.3 (86.5) |
31.1 (88.0) |
31.7 (89.1) |
31.5 (88.7) |
31.5 (88.7) |
31.7 (89.1) |
31.5 (88.7) |
31.2 (88.2) |
30.6 (87.1) |
29.9 (85.8) |
30.9 (87.5) |
Purata suhu harian, °C (°F) | 26.3 (79.3) |
26.3 (79.3) |
26.7 (80.1) |
27.2 (81.0) |
27.6 (81.7) |
27.3 (81.1) |
27.1 (80.8) |
27.3 (81.1) |
27.1 (80.8) |
27.0 (80.6) |
26.8 (80.2) |
26.4 (79.5) |
26.9 (80.5) |
Purata minimum suhu harian, °C (°F) | 23.0 (73.4) |
23.1 (73.6) |
23.1 (73.6) |
23.3 (73.9) |
23.5 (74.3) |
23.1 (73.6) |
22.8 (73.0) |
22.9 (73.2) |
22.8 (73.0) |
22.9 (73.2) |
23.1 (73.6) |
23.0 (73.4) |
23.1 (73.5) |
Purata curahan hujan, mm (inci) | 249 (9.8) |
211 (8.3) |
159 (6.3) |
132 (5.2) |
155 (6.1) |
141 (5.6) |
135 (5.3) |
151 (5.9) |
138 (5.4) |
184 (7.2) |
182 (7.2) |
226 (8.9) |
2,063 (81.2) |
Sumber: Climate-Data.org[1] |
Geografi
suntingDaerah Lahad Datu dari segi geografi, terletak di kawasan pantai timur Sabah di dalam bahagian Tawau, yang menghadap Teluk Darvel di timur, Daerah Kinabatangan di utara Daerah Tongod di barat dan Daerah Kunak dan Tawau di sebelah selatan. Ia terletak pada kedudukan latitud 5° 1' Utara dan longitud 118° 19' Timur pada jarak lebih kurang 500 km dari Ibu negeri Sabah iaitu Kota Kinabalu dan berhampiran dengan beberapa bandar atau daerah seperti Sandakan, Tawau, Kinabatangan, Kunak dan Semporna. Manakala, keluasan daerah Lahad Datu ialah 7,444 km2. Di dalamnya terletak Daerah Kecil Tungku.
Demografi
suntingPopulasi Penduduk
Jumlah penduduk Lahad Datu setiap tahun meningkat dengan kadar pertumbuhan purata tahunan (%) iaitu 10.01 bagi tahun 1980-1991 dan 3.10 bagi tahun 1991 – 2000. Manakala bagi jumlah penduduk ialah 39,262 (1980), 118,096 (1991), 156,059 (2000), dan 206,861 (2010).
Suku Kaum
suntingLahad Datu merupakan antara salah satu daerah di Malaysia yang didiami oleh berbagai latar belakang kaum etnik dan agama terdapat di Daerah ini antaranya ialah suku kaum Ida'an, Bagahak, Subpan, Bajau, Iranun, Bugis, Suluk, Tidung, Melayu Cocos, Jawa, Orang Sungai, Kadazandusun,iban, Cina dan pendatang dari Indonesia dan Filipina.
No | Etnik | Agama | Populasi | Mukim |
1 | Ida'an | Islam | Mukim Bandar, Mukim Segama, Mukim Silam dan Mukim Silabukan | |
2 | Begak | Kristian dan Islam | Mukim Tungku | |
3 | Subpan | Kristian dan Islam | Mukim Segama dan Mukim Silabukan | |
4 | Bajau | Islam | 40,146 | Mukim Bandar, Mukim Felda Sahabat, Mukim Silabukan, Mukim Silam dan Mukim Tungku |
5 | Suluk | Islam | Mukim Bandar, Mukim Silabukan, Mukim Silam dan Mukim Tambisan | |
6 | Iranun | Islam | Mukim Tungku | |
7 | Melayu Cocos | Islam | Mukim Segama | |
8 | Jawa | Islam | Mukim Segama | |
9 | Cina | Buddha, Kristian | 12,649 | Mukim Bandar, Mukim Dam dan Mukim Silabukan |
10 | Bugis | Islam | Mukim Dam, Mukim Segama dan Mukim Silabukan | |
- | Jumlah | 259,200 (2019) |
Agama dan Kepercayaan
suntingIslam ialah agama yang dianuti oleh majoriti besar penduduk Daerah Lahad Datu serta diikuti oleh Kristian, Buddha, Sikh dan sebagainya.
Islam
Agama Islam dipercayai mula bertapak di Daerah Lahad Datu pada tahun 1408 masihi, menjadikan Islam adalah agama yang tertua yang dianuti oleh penduduk Daerah Lahad Datu sekitar 600 tahun dahulu. Jumlah umat Islam di daerah Lahad Datu dianggarkan seramai 202,382 orang atau bersamaan dengan 88.5% daripada populasi penduduk Daerah ini.
Pentadbiran Daerah
suntingMajlis Daerah Lahad Datu adalah Penguasa Tempatan yang berautonomi kewangan. Majlis ini telah ditubuhkan pada 1 Januari 1962 untuk memberi perkhidmatan yang berbentuk pembangunan dan sosial di Daerah Lahad Datu.
Pejabat Daerah Lahad Datu diwujudkan pada awal tahun 40-an dan jawatan Pegawai Daerah yang pertama disandang oleh seorang berbangsa Inggeris yang bernama G.W. White. Bermula pada tahun 60-an, jawatan Pegawai Daerah telah disandang oleh warganegara Malaysia yang berasal dari Sabah.
Pejabat Daerah Lahad Datu merupakan nadi pentadbiran daerah dan menjadi tumpuan setiap jabatan serta orang awam dalam menyelesaikan urusan perkhidmatan, pembangunan dan keselamatan.
Pejabat Daerah Lahad Datu adalah sebuah jabatan kerajaan Negeri yang memberikan perkhidmatan kepada penduduk Lahad Datu dan Tungku. Ia menyelaraskan kegiatan-kegiatan 21 buah jabatan/ agensi Kerajaan Negeri/ agensi berkanun dan 44 jabatan/ agensi Kerajaan Persekutuan/ agensi berkanun di peringkat daerah.
Lahad Datu mempunyai sebuah Daerah Kecil iaitu
- Mukim di Daerah Lahad Datu
No | Mukim di Lahad Datu | Populasi |
---|---|---|
1 | Mukim Bandar | |
2 | Mukim Dam | |
3 | Mukim Felda Sahabat | |
4 | Mukim Segama | |
5 | Mukim Silabukan | |
6 | Mukim Silam | |
7 | Mukim Tambisan | |
8 | Mukim Tungku |
- Sub-Mukim/Zon di Daerah Lahad Datu
No | Sub-Mukim/Zon di Lahad Datu | Populasi |
---|---|---|
1 | Mukim Bakapit | |
2 | Mukim Fajar | |
3 | Mukim Panji | |
4 | Mukim Pulau Sakar | |
5 | Mukim Sabahan | |
6 | Mukim Sandau | |
7 | Mukim Sapagaya | |
8 | Mukim Tabanak | |
9 | Mukim Tanjung Labian | |
10 | Mukim Tengah Nipah | |
11 | Mukim Ulu Segama | |
12 | Mukim Ulu Tungku |
Kawasan Parlimen dan Dewan Undangan Negeri
sunting- DUN di Parlimen Lahad Datu (Silam)
No | DUN di P.188 Lahad Datu | Penyandang | Daerah Pengundi | Bilangan Pengundi | Keluasan Kawasan |
---|---|---|---|---|---|
N.60 | Tungku | Tuan Assaffal@Samsul Kamal Bin Haji Panglima Alian (Warisan) |
|
|
|
N.61 | Segama | Datuk Mohamaddin Bin Haji Ketapi (PBM) |
|
|
|
N.62 | Silam | Tuan Haji Dumi Bin Haji Panglima Masdal (Warisan) |
|
|
|
N.63 | Kunak | Puan Norazlinah Binti Arif |
|
|
|
Ekonomi
suntingDari segi ekonomi pula, Daerah ini merupakan penyumbang sosia-ekonomi yang terbesar di Sabah untuk jangka masa panjang dengan hasil perladangan yang luas terutamanya dari sumber Kelapa Sawit, dimana adanya pengwujudan POIC yang bertaraf dunia di sini. Sumber pertanian lain yang memberi sumbangan kepada ekonomi daerah ini termasuk Kelapa kering (Kopra), Getah dan koko.
Dari segi perikanan (hasil laut) seperti ikan ,udang harimau dan kertas, ketam bakau/ketam kasturi dan rumpai laut juga merupakan salah satu sumber ekonomi di daerah ini. Kini, daerah Lahad Datu mempunyai dua kawasan tempat perlancongan yang bertaraf dunia iaitu Lembah Danum dan Taman Hidupan Liar Tabin yang sering kali dikunjungi oleh pelancong dari dalam dan luar negara.
The Palm Oil Industrial Cluster (POIC)
suntingLahad Datu juga mempunyai beberapa kilang penapis minyak sawit. The Palm Oil Industrial Cluster (POIC) terletak berhampiran dengan Pelabuhan Lahad Datu dan menerima kapal pertama pada 1 Mac 2013. Ia terdiri daripada 1,150 ekar (5 km2) tanah dibangunkan (dengan kemudahan pengumpulan berpusat dan jeti, yang sedang dalam pembinaan, yang akan mempunyai draf 20 meter, menjadikannya salah satu segelintir pelabuhan laut dalam di dunia khusus untuk minyak sawit industri hiliran. Setakat ini, 18 buah syarikat telah membeli tanah di POIC dengan 8 buah syarikat yang terlibat dalam pengeluaran biodiesel sawit. POIC ialah syarikat penuh milik kerajaan negeri di bawah bidang kuasa Kementerian Pembangunan Perindustrian. Pengerusinya ialah Menteri sekarang, Datuk Dr. Ewon Ebin dan ketua pegawai eksekutif Mr.Wong Yu Chin (ASDK, BSK).
Kawasan FELDA Sahabat, Lahad Datu
suntingFELDA mula memajukan tanah pada pertengahan tahun 1979 berdasarkan kelulusan Kerajaan Negeri melalui Warta Kerajaan Negeri Sabah No. 148 dan 223. Sehingga tahun 2000, FELDA telah membuka tanah seluas 124,389 hektar yang mana 98% ialah kawasan perladangan terutama tanaman sawit dan 2% ialah kawasan penempatan dan Bandar. Lebihan kawasan tidak dapat dimajukan oleh pihak FELDA atas sebab kesesuaian kawasan serta pengambilan balik oleh Kerajaan Negeri Sabah.
Kawasan yang telah dimajukan oleh FELDA hanya ditumpukan di kawasan Pantai Timur Sabah. Jarak jauh Kompleks Sahabat ialah 100 kilometer dari bandar Lahad Datu manakala Kompleks Umas ialah 76 kilometer dari bandar Tawau.
Keluasan bagi Felda Sahabat ialah ladang (105,053 hektar) dan penempatan/bandar (1707 hektar), dengan jumlah keseluruhan berluas 106,760 hektar tidak termasuk kawasan yang terlebih buka dan yang diduduki penduduk kampung.
Kemudahan awam
suntingSistem perhubungan dan pengangkutan
suntingJalan raya
suntingKedudukan yang strategik ini telah memudahkan Lahad Datu untuk dikunjungi sama ada melalui jalan darat, air mahupun udara. Melalui jalan darat, Lahad Datu mempunyai sistem jalan raya yang menghubungkannya dengan bandar-bandar utama seperti Kota Kinabalu, Sandakan, Tawau dan beberapa pekan lain.
Terdapat lebih kurang 42 batang rangkaian jalan raya berturap di Lahad Datu meliputi kawasan bandar dan luar bandar. Kenderaan ringan seperti kereta, van dan kereta pacuan empat roda serta kenderaan berat seperti lori dan treler juga boleh menggunakan jalan raya yang telah disediakan. Bagi kawasan kampung, kebanyakan jalan batu kelikir dibina manakala jalan tanah merah pula dibina di semua kawasan ladang kelapa sawit sebagai jalan penghubung.
Antara lebuh raya dan jalan raya utama yang terdapat di Daerah Lahad Datu ialah:
- Lebuhraya Jalan Segama
- Lebuhraya Jalan Silam
- Lebuhraya Jalan Pantai
- Jalan Lahad Datu - Sandakan
- Jalan Lahad Datu - Tawau
- Jalan Lahad Datu - Tungku
- Jalan Tungku - Felda Sahabat
Bekalan elektrik
suntingBekalan elektrik pula adalah di bawah kawalan Sabah Electricity Sdn Bhd (SESB) yang merupakan pembekal utama tenaga elektrik di Daerah Lahad Datu.
Bekalan air
suntingMengikut perangkaan yang dibuat oleh Jabatan Air Lahad Datu, kapasiti pengeluaran air bersih di Lahad Datu ialah kira-kira 558 juta liter sehari pada tahun 2000. Namun, ia dijangka akan meningkat dan melonjak naik dengan lebih tinggi pada masa kini kerana permintaan dan pendedahan tentang kegunaan sumber air bersih dalam kehidupan.
Lapangan terbang
suntingPada 23 April 2010, Timbalan Menteri Pengangkutan Datuk Abdul Rahim Bakri mengumumkan Lapangan Terbang baru akan dibina di sini kerana lapangan terbang sedia ada tidak memenuhi piawaian keselamatan lapangan terbang antarabangsa atau Aviation Certification and Interoperability Office (ACIO). Penduduk Lahad Datu kini melebihi 300,000 orang.
Alternatif ialah di Silabukan, kira-kira 25 kilometer dari bandar Lahad Datu. Pilihan lain ialah Sandau, kira-kira 35 kilometer dari bandar Lahad Datu. Silabukan merupakan kawasan ladang kelapa sawit milik agensi kerajaan negeri Sabah dan lebih mudah proses tukar milik dilakukan. Silabukan juga terletak di antara Tungku, bandar Felda Sahabat dan bandar Lahad Datu, berhampiran kawasan Kluster Perindustrian Kelapa Sawit (POIC) serta Hutan Simpan Tabin dan dihubungkan dengan sistem jalan raya yang baik.[2]
Rumah Ibadah
suntingMasjid
- Masjid Ar-Raudah (Masjid Daerah)
- Masjid At Taqwa IPD Lahad Datu
- Masjid Awal Tuan Guru Haji Muda
- Masjid Raya Lahad Datu
- Masjid Al Badrul, Kg. Telisai
- Masjid Al Ikhlas, Sapagaya
- Masjid Al Huda, Felda Sahabat 16
- Masjid Al Khautsar Kg. Wawasan
- Masjid Al Mukarramah, Kg. Durian
- Masjid An Nur, Kg. Betik
- Masjid An Nur, Kg. Tambisan Darat
- Masjid Al Mubarak, Kg. Kenangan
- Masjid Al Mubarak, Kg. Wawasan 2
- Masjid Al Muhajirin, Kg. Teck Guan
- Masjid Al Mukminin, Kg. Remang
- Masjid Al Mukminin, Kg. Segangan
- Masjid Al Muttaqin, Kg. Sabah Baru
- Masjid Al Rasyddin, Kg. Aru Bengingod
- Masjid Ar Rahman, Kg. Dasar Baru
- Masjid Ar Rahman Kg. Sungai Bilis
- Masjid Hj James Bell@Abdullah, Kg. Bulus
- Masjid Jamek Al Ubudiah, Desa Kencana
- Masjid Jamek Batalion 17 PGA Lahad Datu
- Masjid Jamek Darussalam, Kg. Tabanak
- Masjid Jamek Komplex Sandau
- Masjid Jamek, Kg. Tanjung Batu
- Masjid Makhdum, Kg. Sapagaya
- Masjid Mutiara Kasih, Pangsapuri
- Masjid Nurhidayah, Tambisan Pulau
- Masjid Nur Ikhlas, Kg. Buang Sayang
- Masjid Nur Imam, Kg. Sapagaya Ulu
- Masjid Nur Iman, Kg. Tambisan Darat
- Masjid Nur Hidayah Long Pagong, Kg. Makuao
- Masjid Nur Salam, Kg. Silam
- Masjid Nur Salam, Kg. Terusan
- Masjid Nur Ta'azhim, Kg. Batu 13
- Masjid Nurulfalah, Kg. Ipil
- Masjid Nurul Amal, Kg. Jawa
- Masjid Nurul Badri, Desa Bajau
- Masjid Nurul Hag, Kg. Tanjung Labian
- Masjid Nurul Hidayah, Felda Anjung Teduh
- Masjid Nurul Hikmah, Kg. Bumiputera
- Masjid Nurul Hilal, Kg. Puyut
- Masjid Nurul Ibadah, Felda Sahabat
- Masjid Nurul Ikhwan, Silabukan
- Masjid Nurul Iman, Kg. Barigas
- Masjid Nurul Iman, Felda Cenderawasih
- Masjid Nurul Iman, Kg. Dengan/Mundas
- Masjid Nurul Iman, Kg. Sabah Baru 2
- Masjid Nurul Ihsan, Kg. Binuang
- Masjid Nurul Ittihad, Kg. Muhibbah
- Masjid Nurul Jihad, Kg. Kokos Segama
- Masjid Nurul Ma'aruf, Kg. Long Danau
- Masjid Nurul Sa'adah, Kg. Segangan
- Masjid Nurul Taqwa, Kg. Dewata
- Masjid Nurul Taqwa, Kg. Nala
- Masjid Nurul Ulum, Kg. Segama Lama
- Masjid Nurul Umam, Kg. Tamoi Lama
- Masjid Kampung Teluk Soaiun
- Masjid Kampung Telisai
- Masjid Kampung Mengkarat
- Masjid Kampung Dangan
- Masjid Kampung Beringin
- Masjid Kampung Haji Khamis
- Masjid Kampung Indah Jaya
- Masjid Kampung Tanjong Paras
- Masjid Kampung Bakapit
- Masjid Kampung Tanagian
- Masjid Kampung Lokbuani
- Masjid Kampung Terusan
- Masijd Kampung Sarip
- Masjid Kampung Silam
- Masjid Kampung Nala
- Masjid Kampung Mundas
- Masjid Kampung Sri Aman
- Masjid Peringkat 4 Silabukan
Surau
- Surau Siti Khatijah, Bandar Sri Perdana
- Surau Al Hidayah, Kg. Bangingod
- Surau Al Iman, Kg. Terusan
- Surau An Nur, Kg. Sapadulang Luar
- Surau An Nur, Kg. Sapagaya
- Surau Khazanah Indah
- Surau Nurul Aman Jaya
- Surau Nurul Estet Danum
- Surau Institut Memandu Meritmas
- Surau Hospital Lahad Datu
- Surau Al Syakirin Pasukan Polis Marin Lahad Datu
Rumah Ibadah bukan Islam
- St. Dominic Catholic Church
- Lahad Datu Methodist Church
- Calvary Church Lahad Datu
- St Mark Anglican Church
- Koinonia Community Christian Church
- Iglesia Ni Cristo, Lahad Datu GWS
- Gereja Pantekosta Imanuel Malaysia
- Gereja Pantekosta Jemaat Filadelfia Lahad Datu
- Gereja Baptis Lahad Datu
- Gereja Basel Lahad Datu
- Calvary Charismatic Church
- True Jesus Church Bandar Lahad Datu
- Gereja SIB Lahad Datu
- Lahad Datu Seventh Day Adventist Church
- Gereja Felda Sahabat
- Our Lady of Pillar Chapel
- True Jesus Church Silabukan
- SDA Silabukan
- St. Stephen's Church, Silabukan 1
- True Jesus Church, Kg Bukit Belacon
- Gereja Baptis Sunduron
- Gereja St.Edwin Batu 12
- St. Simon Catholic Church Putatan Lahad Datu
- Gereja Anglikan St. Thomas
- St.Philip Church, Lahad Datu
- Lahad Datu Kwan Tee Temple
- Lahad Datu Guan Yin Temple
- Pertubuhan Agama Buddha
- San Loon Tian Temple
- Gurdwara Sahib Singh Sabha Lahad Datu
- Gereja di lahad Datu ( Local Church)
Kemudahan perkhidmatan kesihatan
suntingTerdapat beberapa pusat kesihatan di Lahad Datu. Sebuah hospital yang boleh dikatakan bertaraf moden dan lengkap dengan peralatan perubatan yang canggih telah siap dibina pada tahun 2001. Hospital ini turut menyediakan kuarters bagi kakitangan hospital berkenaan. Selain daripada itu, terdapat 4 buah klinik kerajaan termasuk sebuah Klinik Kesihatan Ibu dan Anak yang disediakan di kawasan bandar. Manakala 9 buah klinik swasta serta 3 buah klinik pergigian turut dibuka di kawasan bandar manakala 10 buah Klinik Desa dibina di kawasan luar bandar.
Senarai Klinik di Daerah Lahad Datu
- Hospital Lahad Datu
- Klinik Pakar, Hostipal Lahad Datu
- Klinik Kesihatan Felda Sahabat
- Klinik Kesihatan Lahad Datu
- Klinik Kesihatan Pulau Tambisan
- Klinik Kesihatan Silabukan
- Klinik Kesihatan Tungku
- Klinik 1 Malaysia Bandar Sri Perdana
- Klinik 1 Malaysia Layung Industrial
- Klinik 1 Malaysia Palm Height
- Klinik Desa Bukit Belacon
- Klinik Desa Cenderawasih
- Klinik Desa Fajar Harapan
- Klinik Desa Hamparan Badai
- Klinik Desa Kembara Sakti
- Klinik Desa Kuala Taburi
- Klinik Desa Lamag Silam
- Klinik Desa Pulau Sakar
- Klinik Desa Sapagaya
- Klinik Desa Segama
- Klinik Desa Silabukan
- Klinik Desa Tanjung Labian
- Klinik Desa Tengah Nipah
Klinik Pergigian dan Swasta
- Klinik Pergigian Cenderawasih
- Klinik Pergigian Dr. Tay
- Klinik Pergigian Fajar
- Klinik Pergigian Giam
- Klinik Pergigian Perdana
- Klinik Pergigian Peter
- Klinik Pergigian Rohana
- Klinik Pergigian Shofiyyah
- Klinik Chaw
- Klinik Dr. Leong
- Klinik Dr. Siti (Klinik Dr Siti & Surgeri)
- Klinik Genevieve
- Klinik Lahad Datu
- Klinik Layong
- Klinik Nuqman
- Klinik Permai
- Klinik Raphah (Medical Clinic & Surgery)
- Klinik Ruslan
- Klinik RuslanAmin
- Klinik Sri Perdana (Clinic And Surgery)
- Klinik Ung
- Klinik Ung Cenderawasih
- Klinik iBorneo
- Poliklinik Fajar
- Poliklinik Shau
- Poliklinik Tabanak
- Klinik Mabello Darvel Bay
- Klinik Mabello Jeroco
- Klinik Mabello Tungku
Kemudahan awam lain
suntingPelbagai kemudahan telah disediakan oleh pihak kerajaan untuk memastikan masyarakat di luar bandar juga turut mendapat kemudahan dan keselesaan untuk menjalani kehidupan seharian. Pembinaan sekolah, hospital, balai polis, balai bomba, perpustakaan, deretan kedai, pejabat pentadbiran daerah.
Pendidikan
suntingTerdapat pelbagai pusat pendidikan di Lahad Datu.
Tabika dan prasekolah
suntingTabika di Lahad Datu |
---|
Tabika Kemas Bandar Sahabat |
Tabika Kemas Batalion 17 PGA Lahad Datu |
Tabika Kemas Cenderawasih |
Tabika Kemas Desa Kencana |
Tabika Kemas Kampung Desa Bajau |
Tabika Kemas Kampung Kokos |
Tabika Kemas Kampung Mundas Tungku |
Tabika Kemas Kampung Sabah Baru 1 |
Tabika Kemas Kampung Segama Lama Batu 8 |
Tabika Kemas Kampung Silabukan |
Tadika Yuk Choi Lahad Datu |
Sekolah rendah
suntingSekolah menengah
suntingSekolah Agama
suntingSekolah Agama Negeri
- Sekolah Agama Negeri Kampung Haji Khamis
- Sekolah Agama Negeri Kampung Tabanak
- Sekolah Agama Negeri Silabukan
Sekolah Agama Rakyat
- Sekolah Agama Rakyat Anjung Teduh
- Sekolah Agama Rakyat BN 17 PGA
- Sekolah Agama Rakyat dan KAFA, Dengan Tungku
- Sekolah Agama Rakyat Darul Huda Kembara Sakti
- Sekolah Agama Rakyat Desa Kencana
- Sekolah Agama Rakyat Felda Bandar Sahabat
- Sekolah Agama Rakyat Kampung Binuang
- Sekolah Agama Rakyat Kampung Cocos
- Sekolah Agama Rakyat Kampung Sapagaya
- Sekolah Agama Rakyat Kampung Remang
- Sekolah Agama Rakyat Tuan Guru Haji Muda Kampung Bikang
Madrasah dan Sekolah pondok
- KAFA Masjid Pangsapuri Lahad Datu
- KAFA Madrasah Basriah, Kampung Terusan
- Madrasah Qasimiah Lahad Datu
Kolej dan universiti
suntingPusat latihan dan lain-lain
sunting- Pusat Latihan Islam Lahad Datu
- Pusat Latihan Vokasional Pertanian (AVTC)
- Pusat Latihan Sawit Malaysia MPOB Lahad Datu
- Pusat GiatMara Silam Lahad Datu.
Pertahanan dan keselamatan
suntingESSCOM
ESSCOM atau Kawasan Keselamatan Khas Pantai Timur Sabah adalah merupakan kawasan kawalan keselamatan yang meliputi 1,400km kawasan pantai timur Sabah bermula dari Kudat sehinggalah ke Tawau.[3][4] Ianya dilancarkan oleh Perdana Menteri, Datuk Seri Najib bin Abdul Razak pada 7 Mac 2013.[5] Tujuan ianya diwujudkan adalah bagi menguatkan lagi kawalan keselamatan maritim di bahagian timur Sabah susulan dengan krisis pencerobohan yang berlaku baru-baru ini dan menghalang sebarang kegiatan pengganas berlaku di perairan Sabah.[6][7]
Pasukan Gerakan Am
Pasukan Gerakan Am atau PGA merupakan salah satu cawangan Polis Diraja Malaysia (PDRM). Pasukan ini merupakan elemen tempur PDRM bagi mengendalikan operasi punitif bertujuan untuk memberi tekanan terhadap sebarang bentuk pakatan bersenjata, kegiatan-kegiatan subversif, pemberontakan dan ancaman yang berlaku di dalam negara Malaysia. Pasukan ini berpergerakan tinggi dengan kebolehan untuk bergerak dalam apa juga keadaan persekitaran.
Kawasan tanggungjawab BN 17 LDU bermula dari Zon FELDA Sahabat sehingga ke Zon Kunak.[8]
Bentuk muka bumi
suntingBentuk muka bumi Daerah Lahad Datu khususnya kawasan di sebelah barat adalah bergunung-ganang dan dikenali sebagai Tanah Tinggi Segama. Tanah-tanah tinggi ini diairi oleh Sungai Segama. Di bahagian timur Tanah Tinggi Segama, terdapat kawasan tanah rendah yang dikenali sebagai Lembah Danum. Bahagian timur Lahad Datu dibentuk oleh selatan Semenanjung Dent dengan kawasan berbukit-bukau yang dibentuk oleh Banjaran Bagahak yang mencapai ketinggian 760 meter. Selain itu, daerah ini memiliki tanah pamah dan tanah yang bercerun sesuai dijadikan kawasan pertanian. Kawasan Bandar Lahad Datu terlindung daripada ancaman ribut kerana adanya Pulau Sakar yang mengelilingi kawasan bandar Lahad Datu serta memiliki iklim panas dan lembap sepanjang tahun.
Kawasan Hutan Simpan dan Konservasi
suntingLahad Datu mempunyai tempat-tempat menarik untuk dikunjungi seperti pelancongan alam sekitar. Kawasan hutan Lahad Datu yang masih kurang diteroka telah mendorong kerajaan mewujudkan hutan simpan.
Kawasan Hutan Simpan
- Hutan Simpan Bangkaruan
- Hutan Simpan Bukit Piton
- Hutan Simpan Dagat
- Hutan Simpan Ganduman
- Hutan Simpan Kawag Gibong
- Hutan Simpan Lahad Datu
- Hutan Simpan Lumerau
- Hutan Simpan Pulau Sakar
- Hutan Simpan Pulau Tabawan
- Hutan Simpan Sepagaya
- Hutan Simpan Silabukan
- Hutan Simpan Sungai Kapur
- Hutan Simpan Tumunong Hallu
- Hutan Simpan Ulu Segama Malua
Lahad Datu juga mempunyai tiga daripada lima kawasan pemuliharaan atau konservasi di Negeri Sabah[9].
Kawasan Konservasi
- Kawasan Konservasi Lembah Danum
- Kawasan Konservasi Pesisiran Pantai Silam
- Kawasan Konservasi Sungai Taliwas
Pulau dan terumbu
suntingPulau
suntingSenarai pulau-pulau yang terdapat di Daerah Lahad Datu adalah seperti berikut.
Pulau di Daerah Lahad Datu |
---|
Pulau Adjail |
Pulau Ambau |
Pulau Anjan |
Pulau Baik |
Pulau Balani |
Pulau Balundong |
Pulau Buang Diri |
Pulau Bud-Bud |
Pulau Emas |
Pulau Evans |
Pulau Giam |
Pulau Giong |
Pulau Giung |
Pulau Kalungan |
Pulau Kalung Kalungan |
Pulau Kalung Lighthouse |
Pulau Kecil |
Pulau Keramat Giung |
Pulau Kulungan Besar |
Pulau Kulungan Kecil |
Pulau Labatan |
Pulau Lahad Datu |
Pulau Laila |
Pulau Lumpur |
Pulau Malampayau |
Pulau Malampayau Anak |
Pulau Malanta |
Pulau Melamuk* |
Pulau Nunuk |
Pulau Pababag |
Pulau Pababag Besar |
Pulau Pak Karim |
Pulau Pak Usop |
Pulau Parapat |
Pulau Pelana |
Pulau Pok-Pok |
Pulau Saddle |
Pulau Saga |
Pulau Sakar |
Pulau Saranga |
Pulau Sarip |
Pulau Sibadju |
Pulau Silumpat |
Pulau Tabawan |
Pulau Tabun |
Pulau Tambisan |
Pulau Tengah Besar |
Pulau Tengah Kecil |
Pulau Timor 1 |
Pulau Timor 2 |
Pulau Timor 3 |
Terumbu (Reff)
sunting- Terumbu Lubang Biru (Blue Hole/Ring Reff)
- Terumbu Voorwyk
Tanjung dan semenanjung
suntingTanjung
sunting- Tanjung Atiam
- Tanjung Labian
- Tanjung Paras
- Tanjung Sakar
- Tanjung Unsung
Semenanjung
sunting- Semenanjung Darvel
- Semenanjung Dent
Teluk dan pantai
suntingTeluk atau Telukan
sunting- Teluk Kennedy
- Teluk Lahad Datu (Darvel Bay)
- Teluk Payang
- Teluk Payang W
- Teluk Sabahan (Luk Seban)
- Teluk Tambak
- Telukan Lahad Datu (Teluk Bandar Lahad Datu)
- Telukan Silam
Gunung dan bukit
suntingBanjaran dan pergunungan
sunting- Banjaran Bagahak
- Banjaran Brassey
- Tanah Tinggi Ulu Segama
Gunung
sunting- Gunung Tribulation - 1,287
- Gunung Ambun - 1,006
- Gunung Silam - 883
- Gunung Bagahak - 774
- Gunung Hatton - 648
- Gunung Leaing - 530
- Gunung End (End Hills) - 333
Bukit
sunting- Bukit Batu Balos
- Bukit Batu Tapadong
- Bukit Belacon
- Bukit Chellaturay - 89
- Bukit Cin Cin
- Bukit Kaungon
- Bukit Kibos
- Bukit Klasik
- Bukit Maruap
- Bukit Mas
- Bakit Masih
- Bukit Quoin
- Bukit Ragged
- Bukit Seruling
Gua
suntingSungai
sunting- Sungai Bole
- Sungai Danum
- Sungai Dewata
- Sungai Sahabat
- Sungai Sapagaya
- Sungai Segama
- Sungai Silabukan
- Sungai Tabanak
- Sungai Tabin
- Sungai Taliwas
- Sungai Tungku
Air Terjun
suntingDaerah Lahad Datu juga mempunyai beberapa buah Air Terjun semula jadi yang menarik untuk dikunjungi antaranya ialah.
- Air Terjun 3 Susun Bagahak
- Air Terjun 6 Kolam Bagahak
- Air Terjun Batu Apung
- Air Terjun Vanilla
- Air Terjun Taliwas
- Air Terjun Tabbah Batang
- Air Terjun Membatu
- Air Terjun Gunung Silam
- Air Terjun Sapagaya
- Air Terjun Lipad, Tabin
- Air Terjun Hijobilu
- Air Terjun Lemba Danum
Pelancongan, kesenian dan kebudayaan
suntingPelancongan
suntingAntara tempat menarik dan kawasan pelancongan yang boleh dikunjungi yang terdapat di Daerah Lahad Datu adalah seperti berikut
Tempat Menarik
sunting- Lembah Danum
- Taman Hidupan Liar Tabin
- Menara Kayangan
- Kawasan Hutan dan Reakreasi Taliwas
- Bukit Piton Wildlife Safari
- Silam Coast Conservation Area
- Air Terjun Bahagak
- Tabah Batang
- Sungai Merabung
- Sungai Dewata
- Pulau Tabawan
- Pantai Dent Haven
- Pantai Kahapan
- Pantai Makuau
- Pantai Payang
- Pantai Tanjung Labian
Tempat Penginapan
sunting- Borneo Paradise Eco Farm Resort
- Borneo Rainforest Lodge
- Dengan Resort
- Felda Residence Resort
- Kawag Nature Lodge
- Pulau Buta Agro Tourism Resort
- Ruby Lagoon Dive Lodge
- Silam Fishing Village Resort
- Tabawan Island Dive Lodge
- Tabin Wildlife Resort
- Tungku Beach Resort
- Tambisan Island Lodge
- Wahab Floating Resort & Aquaculture Sakar Island
Penempatan
suntingSenarai Kampung
suntingKampung di Lahad Datu |
---|
Kampung Air |
Kampung Air Pasang Batu 9 |
Kampung Agop |
Kampung Agromate MDLD |
Kampung Assam |
Kampung Ateumu |
Kampung Babur Rahmah |
Kampung Bahagia |
Kampung Bakat Burut |
Kampung Bakapit |
Kampung Bakau Baru |
Kampung Balasu |
Kampung Bangingod |
Kampung Bangingod Aru |
Kampung Bangkuruan |
Kampung Barigas |
Kampung Batu-Batu |
Kampung Batu Bilin |
Kampung Batu Balos |
Kampung Batu Kadang |
Kampung Batas Asam |
Kampung Betik |
Kampung Biabas |
Kampung Biawak |
Kampung Bikang/Bulus Bikang |
Kampung Bikang Kechik |
Kampung Bilong |
Kampung Binuang |
Kampung Buang Sayang |
Kampung Bugis |
Kampung Bukit Belacon |
Kampung Bukit Pewira |
Kampung Bulud Telu |
Kampung Burung |
Kampung Busul |
Kampung Butun-Butun |
Kampung Cina |
Kampung Damai |
Kampung Damai 1 |
Kampung Dasar Baru |
Kampung Desa Bajau |
Kampung Dengan |
Kampung Diwata |
Kampung Durian |
Kampung Dusun |
Kampung Gawa-Gawa |
Kampung Gidang-Gidang |
Kampung Guansing |
Kampung Haji Jiran Batu 8 |
Kampung Haji Khamis |
Kampung Indah Jaya |
Kampung Ipil |
Kampung Jawa |
Kampung Junkilan |
Kampung Kadang |
Kampung Kadumu |
Kampung Karikin |
Kampung Kapak |
Kampung Keliatan |
Kampung Kenangan |
Kampung Kenangan Jalan Paijo |
Kampung Kidan-Kidan |
Kampung Kokos Batu 6 |
Kampung Kuala Teburi |
Kampung Laito |
Kampung Langsat |
Kampung Lamak Silam |
Kampung Layung |
Kampung Litok Pandai |
Kampung Litok Pulau |
Kampung Litok Tabpu |
Kampung Log Pon |
Kampung Long Danau |
Kampung Long Pagong |
Kampung Lok Banga |
Kam0ung Lok Berbilis |
Kampung Lok Bikin |
Kampung Lok Buani |
Kampung Lok Buaya/Lobang Buaya |
Kampung Lok Giam |
Kampung Lok Jipun |
Kampung Lok Magalung |
Kampung Lok Sembuang |
Kampung Lok Terusan |
Kampung Lubang |
Kampung Lung Pias |
Kampung Makuao |
Kampung Manar |
Kampung Manau |
Kampung Mangkarat |
Kampung Masuli |
Kampung Mawai |
Kampung Membatu |
Kampung Merabung |
Kampung Meruap |
Kampung Mesej Nala |
Kampung Muhibbah |
Kampung Mundas |
Kampung Nala/Bakulud |
Kampung Nasib Besar |
Kampung Padas |
Kampung Pagasinan |
Kampung Pandising |
Kampung Pama |
Kampung Pamanhutan |
Kampung Panji |
Kampung Panji Palauh |
Kampung Pancuran |
Kampung Pengkalan Silam |
Kampung PRT |
Kampung PPRT |
Kampung Putatan Baru |
Kampung Payang Batu 7 |
Kampung Peneroka Rancangan Peringkat 1 |
Kampung Pinayas |
Kampung Pisang |
Kampung Pulau Biyabas |
Kampung Pulau Sakar |
Kampung Pulau Sarip |
Kampung Pulau Tengah |
Kampung Puyut |
Kampung Remang |
Kampung Sabah Baru |
Kampung Sabahan |
Kampung Sapadulang |
Kampung Sapadulang Hilir |
Kampung Sapagaya Hilir |
Kampung Sapagaya Tengah |
Kampung Sapagaya Ulu |
Kampung Saliawak |
Kampung Sarip |
Kampung Sarip Simunul |
Kampung Sayur |
Kampung Sebabpul |
Kampung Segama Lama batu 8 |
Kampung Segangan |
Kampung Sengagan Hilir |
Kampung Sibadju |
Kampung Sibural |
Kampung Silabukan Peringkat 1 |
Kampung Silabukan Peringkat 2 |
Kampung Silabukan Peringkat 3 |
Kampung Silabukan Peringkat 4 |
Kampung Silam |
Kampung Simpang Jeroco Batu 13 |
Kampung Singgahmata |
Kampung Sinakut |
Kampung Sri Aman |
Kampung Sri Damai |
Kampung Sri Darun |
Kampung Sri Hak |
Kampung Sri Pantai |
Kampung Sri Payung |
Kampung Sri Putatan |
Kampung Subpan Batu 8 |
Kampung Sunduron |
Kampung Sungai Bilis |
Kampung Sungai Merah |
Kampung Sungai Nyamuk |
Kampung Sungai Nipah |
Kampung Tabanak |
Kampung Tabbah Batang |
Kampung Tagas-Tagas |
Kampung Tagupi Darat |
Kampung Tagupi Laut |
Kampung Takun |
Kampung Taliwas |
Kampung Tambisan Darat |
Kampung Tambisan Pulau |
Kampung Tamoi |
Kampung Tamoi Baru |
Kampung Tampenau |
Kampung Tanagian |
Kampung Tandu |
Kampung Tanduo |
Kampung Tanjung Batu |
Kampung Tanjung Labian |
Kampung Tanjung Paras |
Kampung Tapadung |
Kampung Taruakan |
Kampung Tawayari |
Kampung Teck Guan |
Kampung Tekelan |
Kampung Telisai |
Kampung Teluk Soaiun/Silam Camp |
Kampung Tengah Nipah |
Kampung Terusan |
Kampung Tong Batu |
Kampung Tulibas Besar |
Kampung Tulibas Kecil |
Kampung Ubian Tujuh |
Kampung Ulang-Ulang |
Kampung Ulu Teburi |
Kampung Ulu Tungku |
Kampung Unta |
Kampung Upak |
Kampung Wahui Bukit |
Kampung Wawasan |
Kampung Wawasan 2 |
Kampung Yuk Choi |
Senarai Taman Perumahan
sunting- Taman Aman
- Taman Aman Satu
- Taman Aman Tiga
- Taman Aman Jaya
- Taman Bukit Perdana
- Taman Cenderawasih
- Taman CL (Comunity Land)
- Taman Executive
- Taman Fajar
- Taman Gabungan
- Taman Gembira
- Taman Hap Heng
- Taman Harapan
- Taman Hing Nam
- Taman Idamansara
- Taman Kafo
- Taman Khazanah Indah
- Taman Lily
- Taman Maju
- Taman Mewah
- Taman Ming Garden
- Taman Mutiara
- Taman Palm Hieghts
- Taman Panji
- Taman Permata 99
- Taman Pertama Satu
- Taman Public Villa
- Taman Seri Gemilang (terbengkalai)
- Taman Sejati
- Taman Setia
- Taman Sri Perdana
- Taman Tabanak
- Taman Warisan
- Palm Resident Apartment
- Pangsapuri Mutiara Kasih
Senarai Pekan dan Bandar Satelit
sunting- Bandar Sri Perdana
- Bandar Tabanak
- Bandar Wilayah Jasa
- Damroad
- Fajar Centre
- the First Palm City Centre (dalam pembinaan)
- iPeak Business Centre
- Lahad Datu Jaya (terbengkalai)
- Lahad Datu Square (LD Square)
- Layung Light Industrial
- North Road
- Palm Hieghts
- Pekan Dengan (Tungku)
Penempatan Felda Sahabat
sunting- Anjung Teguh
- Baiduri Ayu
- Cenderawasih
- Desa Kencana
- Embara Budi
- Fajar Harapan
- Gemala Pura
- Hamparan Badai
- Indera Sakti
- Jeragan Bestari
- Kembara Sakti
- Lancang Kemudi
- Mercu Puspita
- Nilam Permata
Pencerobohan Lahad Datu 2013
suntingPada 11 Februari 2013, beberapa penyokong bersenjata daripada kalangan warga/rakyat Filipna yang direkrut oleh Kesultanan Sulu, yang menggelar diri mereka sebagai "Angkatan Bersenjata Kesultanan Sulu dan Borneo Utara (Sabah)" telah tiba di Kampung Tanduo, wilayah Lahad Datu, Sabah, Malaysia. Kumpulan penceroboh ini didakwa dihantar oleh Sultan Jamalul Kiram III, yang juga merupakan salah seorang individu yang menuntut takhta Kesultanan Sulu yang belum dapat disahkan. Misi beliau adalah untuk memasukkan Sabah sebagai sebahagian tanah jajahan Filipina.[10][11][12] Dalam laporan tindak balas, Angkatan Bersenjata Malaysia telah mengepung kampung tersebut beberapa lama untuk berbincang secara damai dengan penceroboh dan sebagai suatu cubaan dan usaha murni untuk menyelesaikan masalah pertelingkahan wilayah secara aman dengan kerajaan Filipina dan penceroboh. Akhirnya akibat tiada maklum balas daripada pihak penceroboh untuk sekian lama, pihak bersenjata Malaysia telah bertindak mengambil tindakan tegas kepada penceroboh lantas bermulalah konflik maut pada 1 Mac 2013 hinggalah 24 Mac 2014.[13][14][15]
Galeri
sunting-
Sungai Segama.
-
Gudang Segama.
-
Balai Polis Lama.
-
Bandar Tabanak.
-
Pemandangan Bandar Lahad Datu.
-
Mural Badak Sumbu Sumatera, Haiwan yang menjadi Maskot Daerah Lahad Datu.
Rujukan
sunting- ^ "Climate: Lahad Datu". Climate-Data.org. Dicapai pada 30 October 2020.
- ^ Lahad Datu Amat Memerlukan Lapangan Terbang Baru - Abdul Rahim
- ^ "More eyes in the sky over Sabah?". New Straits Times. 20 Mac 2013. Dicapai pada 27 Mac 2013.
- ^ "Defence Ministry to oversea security in Sabah's eastern waters". The Sun. 15 Mac 2013. Dicapai pada 27 Mac 2013.[pautan mati kekal]
- ^ "ESSCOM to boost socio-economic growth in Sabah's east coast". New Straits Times. 27 Mac 2013. Dicapai pada 28 Mac 2013.
- ^ "Bolstering national maritime security". The Star. 21 Mac 2013. Dicapai pada 27 Mac 2013.[pautan mati kekal]
- ^ "ESSCOM will prevent future terrorist incursions, says IGP". The Malaysian Insider. 22 Mac 2013. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-06-06. Dicapai pada 27 Mac 2013.
- ^ https:[Lahad Datu rekod 113 tangkapanUtusan Borneodate=27 Mac 2018]
- ^ [[1]]
- ^ "Heirs of Sultan of Sulu pursue Sabah claim on their own". Philippine Daily Inquirer. 16 Februari 2013. Dicapai pada 20 Februari 2013.
- ^ Ubac, Michael Lim; Pazzibugan, Dona Z. (3 Mac 2013). "No surrender, we stay". Philippine Daily Inquirer. Dicapai pada 3 Mac 2013.
- ^ Mullen, Jethro (15 Februari 2013). "Filipino group on Borneo claims to represent sultanate, Malaysia says". CNN. Dicapai pada Februari 25, 2013.
- ^ Jegathesan, M. (5 Mac 2013). "Malaysia attacks Filipinos to end Sabah siege". Philippine Daily Inquirer. Dicapai pada 5 Mac 2013.
- ^ "Lahad Datu: Malaysian security forces in all out attack against Sulu gunmen". The Star. 5 Mac 2013. Dicapai pada 5 Mac 2013. Missing pipe in:
|first1=
(bantuan);|first1=
missing|last1=
(bantuan) - ^ "Kronologi pencerobohon Lahad Datu". Astro Awani. 6 Februari 2016. Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-10-29. Dicapai pada 29 Oktober 2017. Unknown parameter
|dead-url=
ignored (bantuan)