Wikipedia

Baharuddin Jusuf Habibie

(Dilencongkan dari Jusuf Habibie)
"B.J. Habibie" dan "Jusuf Habibie" dilencongkan di sini.

Prof. Dr. Dipl. Ing. H. Baharuddin Jusuf Habibie, MSc (Mengenai audio inisebutan (bantuan·maklumat); lahir 25 Jun 1936 - meninggal dunia pada 11 September 2019; lebih dikenali dengan panggilan Rudy Habibie atau BJ Habibie; juga disebut Bacharuddin Jusuf Habibie) ialah Presiden Republik Indonesia yang ketiga. Beliau menggantikan Suharto yang mengundurkan diri daripada jawatan presiden pada 21 Mei 1998. Pada Oktober 1999, disebabkan beberapa tuduhan yang dikenakan ke atasnya, beliau memutuskan untuk tidak bertanding lagi bagi jawatan presiden, dan digantikan oleh Abdurrahman Wahid yang terpilih oleh Parlimen Rakyat (MPR), hasil Pilihan Raya Umum 1999. Habibie dilahirkan di Pare-Pare, Sulawesi Selatan dan belajar di Institut Teknologi Bandung. Dari 1955 hingga 1965, beliau belajar teknologi ruang angkasa di RWTH Aachen, Jerman. Di sana, beliau berjaya mendapat diplomanya pada 1960 dan memperoleh kedoktoran pada 1965. Habibie kemudiannya bekerja dengan syarikat Messerschmitt-Bolkow-Blohm di Hamburg.

B. J. Habibie
Presiden Indonesia ke-3
Dalam jawatan
21 Mei 1998 – 20 Oktober 1999
Naib Presidentiada
Didahului olehSuharto
Digantikan olehAbdurrahman Wahid
Wakil Presiden Indonesia ke-7
Dalam jawatan
11 Mac 1998 – 21 Mei 1998
PresidenSuharto
Didahului olehTry Sutrisno
Digantikan olehMegawati Sukarnoputri
Menteri Penyelidikan dan Teknologi Indonesia ke-4
Dalam jawatan
29 Mac 1978 – 16 Mac 1998
PresidenSuharto
Didahului olehSoemitro Djojohadikoesoemo
Digantikan olehRahardi Ramelan
Butiran peribadi
Lahir(1936-06-25)25 Jun 1936
Belanda Afdeling Parepare, Celebes, Hindia Timur Belanda
Meninggal dunia11 September 2019(2019-09-11) (umur 83)
Indonesia Hospital Gatot Soebroto Jakarta, Indonesia
Parti politikGolkar
PasanganHasri Ainun Besari, (1962–2010, kematiannya)
Anak-anakIlham Akbar Habibie (lahir 1963)
Thareq Kemal Habibie (lahir 1967)
Alma materInstitut Teknologi Bandung (Kejuruteraan Mekanikal 1954)
RWTH (B.E. 1955)
RWTH (Ing. 1962)
PekerjaanJurutera, Pakar Perindustrian Penerbangan, Ahli Politik
Tandatangan

Kehidupan awal sunting

Beliau dilahirkan di Parepare, Wilayah Sulawesi Selatan kepada Alwi Abdul Jalil Habibie dan R. A. Tuti Marini Puspowardojo. Bapanya adalah seorang petani dari keturunan Gorontalo dan ibunya adalah seorang bangsawan Jawa dari Yogyakarta. Ibu bapanya bertemu ketika belajar di Bogor. Bapa Habibie meninggal ketika beliau berusia 14 tahun.

Pelajaran dan kerjaya di Eropah sunting

Habibie pergi ke Delft, Belanda, untuk belajar dalam bidang penerbangan dan aeroangkasa di Technische Hogeschool Delft (Universiti Teknologi Delft), tetapi atas sebab-sebab politik (pertikaian Barat Baru Guinea antara Belanda dan Indonesia), beliau harus meneruskan pengajiannya di Technische Hochschule Aachen (RWTH Aachen University) di Aachen, Jerman.[1] Pada tahun 1960, Habibie menerima ijazah jurutera di Jerman dengan ijazah Diplom-Ingenieur. Beliau kekal di Jerman sebagai pembantu penyelidik di bawah Hans Ebner di Lehrstuhl und Institut für Leichtbau, RWTH Aachen untuk menjalankan penyelidikan untuk ijazah kedoktorannya.[2]

Pada 1962, Habibie kembali ke Indonesia selama tiga bulan selepas cuti sakit. Pada masa ini, beliau berkenalan dengan Hasri Ainun, anak perempuan R. Mohamad Besari. Habibie telah mengenali Hasri Ainun sewaktu zaman kanak-kanak, sekolah menengah pertama dan sekolah menengah atas di SMA Kristen Dago, Bandung. Kedua-dua mereka berkahwin pada 12 Mei 1962, kembali ke Jerman tidak lama kemudian.[3] Habibie dan isterinya menetap di Aachen untuk tempoh yang singkat sebelum berpindah ke Oberforstbach. Pada Mei 1963, mereka mempunyai seorang anak lelaki, Ilham Akbar Habibie.

Apabila gaji minimum gaji Habibie memaksanya bekerja sambilan, beliau mendapat pekerjaan dengan marque automotif Talbot, di mana beliau menjadi penasihat. Habibie bekerja pada dua projek yang menerima pembiayaan daripada Deutsche Bundesbahn.

Kerana bekerjasama dengan Makosh, ketua pembinaan kereta api menawarkan kedudukannya kepada Habibie setelah pencen tiga tahun kemudian, tetapi Habibie menolak.[4]

Pada 1965, Habibie menyampaikan tesisnya dalam bidang kejuruteraan aeroangkasa dan menerima gred "sangat baik" untuk disertasinya, memberikan gelaran Doktor-Ingenieur (Dr.-Ing.). Pada tahun yang sama, beliau menerima tawaran Hans Ebner untuk meneruskan penyelidikan tentang Thermoelastisitas dan bekerja ke arah Habilitasi beliau, tetapi beliau menolak tawaran untuk menyertai RWTH sebagai seorang profesor. Tesis beliau tentang pembinaan cahaya untuk negara supersonik atau hipersonik juga menarik tawaran pekerjaan dari syarikat-syarikat seperti Boeing dan Airbus yang Habibie sekali lagi menolak.[5]

Habibie menerima kedudukan dengan Messerschmitt-Bölkow-Blohm di Hamburg. Di sana, beliau membangunkan teori mengenai termodinamik, pembinaan, dan aerodinamik yang dikenali sebagai Faktor Habibie, Teorema Habibie, dan Kaedah Habibie. Beliau bekerja untuk Messerschmitt mengenai pembangunan pesawat Airbus A-300B. Pada tahun 1974, beliau dinaikkan pangkat sebagai naib presiden syarikat.[6]

Kerjaya di Indonesia sunting

Pada tahun 1974, Suharto merekrut Habibie untuk kembali ke Indonesia sebagai sebahagian daripada usaha Suharto untuk mengusahakan dan membangunkan negara. Habibie pada mulanya berkhidmat sebagai pembantu khas kepada Ibnu Sutowo, Ketua Pegawai Eksekutif syarikat minyak negeri Pertamina. Dua tahun kemudian, pada tahun 1976, Habibie telah dijadikan Ketua Pegawai Eksekutif Industri Industri Pesawat Terbang Nusantara (IPTN).[6] (Pada tahun 1985, PT Nurtanio menukar namanya ke Industri Penerbangan Indonesia dan kini dikenali sebagai Aeroangkasa Indonesia (Dirgantara)). Pada tahun 1978, beliau dilantik sebagai Menteri Penyelidikan dan Teknologi. Beliau terus memainkan peranan penting dalam industri "strategik" IPTN yang lain dalam jawatan ini.[6] Menjelang tahun 1980-an, IPTN telah berkembang dengan ketara, yang mengkhusus dalam pembuatan helikopter dan pesawat penumpang kecil; pada tahun 1991, Habibie menyelia sepuluh industri milik kerajaan termasuk pembinaan kapal dan kereta api, keluli, senjata, komunikasi, dan tenaga.[6] Anggaran 1993 menentukan bahawa anggaran menggunakan hampir $ 2 bilion setahun dalam pembiayaan negara, walaupun amalan perakaunan buram kerajaan menunjukkan bahawa saiz industri tidak sepenuhnya diketahui.[7]

Habibie menjadi juruterbang, dibantu oleh A.B. Wolff, bekas ketua kakitangan Angkatan Udara Belanda. Pada tahun 1995, beliau menaiki pesawat komuter N-250 (digelar Gatotkoco).

Dalam membangunkan industri penerbangan di Indonesia, beliau mengadopsi pendekatan yang dikenali sebagai "Mulakan pada Akhir dan Akhir di Permulaan".[8] Dalam kaedah ini, unsur-unsur seperti penyelidikan asas menjadi perkara terakhir yang perlu diberi tumpuan, sementara pembuatan pesawat yang sebenarnya telah diletakkan sebagai objektif pertama. Di bawah kepimpinan Habibie, IPTN menjadi pengeluar pesawat termasuk helikopter Puma dan pesawat CASA. Ia mempelopori sebuah pesawat penumpang kecil, N-250 Gatokaca, pada tahun 1995, tetapi projek itu adalah kegagalan komersial.[9]

Ahli Golkar sunting

 
Habibie (tengah) sebagai ahli Lembaga Penaung Golkar semasa kempen 1997 di Tanah Abang, Jakarta.

Dalam rejim Suharto, seperti yang diharapkan daripada eksekutif kanan kerajaan, Habibie menjadi ahli organisasi Golkar. Dari tahun 1993 hingga 1999, beliau merupakan penyelaras harian bagi pengerusi lembaga eksekutif.

Kerjaya memerintah sunting

Sebagai Wakil Presiden sunting

Pada bulan Januari 1998, selepas menerima pencalonan untuk penggal ketujuh sebagai Presiden, Suharto mengumumkan kriteria pemilihan untuk penamaan seorang Wakil Presidan yang seterusnyan. Suharto tidak menyebut nama Habibie, tetapi sarannya bahawa wakil presiden yang akan datang harus mempunyai penguasaan sains dan teknologi membuatnya jelas bahawa Habibie dalam fikirannya.[10]Pada tahun itu, di tengah-tengah Krisis Kewangan Asia 1997, cadangan ini diterima dengan teruk, menyebabkan kejatuhan matawang rupiah. Walaupun ini dan protes (mantan menteri Emil Salim cuba menamakan dirinya sebagai naib presiden), Habibie dipilih sebagai Wakil Presiden pada Mac 1998.

Sebagai Presiden sunting

Hal Timor Timur sunting

Habibie menentang Kemerdekaan Timor Leste tetapi telah mempertimbangkan untuk memberikan autonomi istimewa Timor Timur.[11]

Pada akhir tahun 1998, John Howard, Perdana Menteri Australia, telah menghantar surat kepada Habibie yang menyatakan bahawa Indonesia membatalkan isu Timor Timur dengan memberikan autonomi untuk diikuti dengan janji referendum dalam jangka masa panjang, mengikuti kaedah yang digunakan oleh Perancis untuk menyelesaikan permintaan Caledonian Baru untuk kemerdekaan. Berharap untuk mengelakkan kesan bahawa Indonesia memerintah Timor Timur sebagai tanah jajahan, Habibie mengejutkan beberapa orang dengan mengumumkan bahawa suatu referendum, yang menawarkan pilihan antara autonomi khas dan kemerdekaan, akan diadakan segera di Timor Timur. ABRI tidak dibincangkan mengenai keputusan ini.[12]

Pada 30 Ogos 1999, referendum itu diadakan dan rakyat Timor-Leste sangat memilih Kemerdekaan dalam pilihan raya yang paling bebas dan adil. Walau bagaimanapun, pengunduran tentera Indonesia dari Timor Timur mencipta krisis Timor Timur 1999 di mana banyak orang terbunuh. Walaupun Habibie menyukai penggunaan cepat pasukan pengaman PBB untuk menghentikan keganasan, tentera menentang rancangan ini. Pada 10 September, Jeneral Wiranto didakwa mengancam untuk mendirikan rampasan kuasa tentera jika Habibie membenarkan pasukan pengaman, menyebabkan Habibie mundur.[13] Habibie juga mengarahkan anggota keselamatan untuk menghentikan keganasan di wilayah itu, tetapi perintahnya tidak banyak ditangani.

Tuduhan rasuah Suharto sunting

Sesi Khas MPR pada November 1998 mengisytiharkan bahawa penyiasatan harus dibuat ke dalam bentuk rasuah di Indonesia, dengan fokus terutama pada Suharto.

Habibie membentuk komisen khas mengenai rasuah yang, kepada Reformasi, mewakili sikap yang baik. Peguam terkenal Adnan Buyung Nasution dijemput untuk mengetuai siasatan. Skop luas istilah rujukan Nasution dicadangkan tidak dapat diterima oleh Habibie, yang kemudian melantik Peguam Negara dan loyalist, Andi Muhammad Ghalib.

Pada 9 Disember 1998, Suharto dipersoalkan selama tiga jam oleh Ghalib. Kerajaan Habibie mengisytiharkan bahawa Suharto mendapat kekayaannya melalui rasuah.

Pita perbualan telefon antara Habibie dan Ghalib telah diumumkan kepada umum. Ia menimbulkan kebimbangan mengenai kebenaran siasatan dengan menyatakan bahawa soal siasat Soeharto hanya bertujuan untuk penampilan umum.[14]

Di bawah Habibie, kerajaan Indonesia juga mula menyiasat dan mendakwa anak bungsu Suharto, Tommy Suharto. Tommy didakwa oleh Ghalib pada Disember 1998 bersempena dengan skandal Goro, di mana kerajaan, di bawah tekanan dari Tommy, didakwa memberikannya bungkusan yang wajar dan pinjaman di bawah pasaran untuk pembinaan pasar raya Goro. Bagaimanapun, Tommy didapati tidak bersalah dalam kes itu selepas beberapa saksi penting, termasuk salah seorang pembantu Habibie - Rahardi Ramelan - mengubah kesaksiannya dan menyatakan bahawa perjanjian itu tidak menyebabkan kerugian kepada negara.[15]

Ekonomi sunting

Kerajaan Habibie menstabilkan ekonomi dalam menghadapi krisis kewangan Asia dan kekacauan beberapa bulan terakhir presiden Suharto.[16]

Isu sosial sunting

Kerajaan Habibie mula membuat isyarat pendamaian ke arah Cina Indonesia kerana status elit mereka, disasarkan dalam rusuhan 1998. Pada September 1998, Habibie mengeluarkan "Arahan Presiden" yang melarang penggunaan istilah pribumi dan bukan pribumi untuk membezakan kaum asli dan orang Indonesia yang tidak asli.[17] Pada bulan Mei 1999, Habibie mengeluarkan arahan selanjutnya yang menyatakan bahawa paparan kad pengenalan itu cukup sebagai bukti kewarganegaraan Indonesia, sedangkan sebelum ini, menunjukkan 'Surat Keterangan Republik Indonesia Kewarganegaraan' (SBKRI) diperlukan. Walaupun komuniti Cina Indonesia tidak disebutkan secara khusus, jelasnya dasar-dasar ini terutama bagi orang-orang Cina Indonesia, dalam tahun-tahun Soeharto, disebut sebagai non-pribumi dan harus memaparkan SBKRI untuk membuktikan kewarganegaraan mereka.

Pendidikan sunting

Apabila Habibie merupakan Menteri Negara Penyelidikan dan Teknologi, beliau telah mewujudkan Program Felo Luar Negara (OFP), STMDP (Program Teknologi Sains dan Pembangunan Tenaga Manusia) dan STAID (Sains dan Teknologi untuk Pembangunan Industri). Tiga program ini menyediakan biasiswa kepada beribu-ribu graduan sekolah tinggi untuk mendapatkan ijazah sarjana muda mereka dalam bidang STEM dan untuk profesional teknikal lain untuk meneruskan pengajian mereka untuk program tuan dan doktor di Amerika Syarikat, Eropah, Jepun, dan negara-negara lain.

Reformasi politik sunting

Di bawah Habibie, Indonesia telah membuat perubahan signifikan terhadap sistem politiknya yang meluaskan persaingan dan kebebasan bersuara. Tidak lama selepas berkhidmat, pada Jun 1998, kerajaan Habibie mengangkat sekatan era Suharto ke atas parti politik dan menamatkan penapisan dengan membubarkan Kementerian Penerangan. Beliau juga dengan cepat komited untuk mengadakan pilihan raya demokratik, walaupun pada jadual awal yang samar-samar. Pada bulan Disember, beliau mencadangkan undang-undang reformasi politik yang diluluskan oleh badan perundangan dan sesi MPR. Undang-undang ini menetapkan pilihan raya pada bulan Disember 1999, mengurangkan jumlah tempat duduk di parlimen yang dipegang oleh tentera, dan menghalang kegiatan politik oleh penjawat awam.[18]

Walau bagaimanapun, pihak lawan politik mengkritik Habibie kerana bersetuju untuk memberi tentera beberapa kerusi di parlimen, dan mengambil sedikit tindakan terhadap pembaharuan ketenteraan dan kehakiman yang lain.[19] Tentera mempertahankan sistem komando teritorialnya dan mengamalkan pegawai penjajah untuk jawatan sivil, dan terdapat sedikit pendakwaan terhadap rasuah zaman Suharto di bawah Habibie.

Penghujung jawatan sunting

Walaupun beliau dilihat sebagai peneraju kerajaan peralihan, Habibie sepertinya bertekad untuk terus menjadi presiden. Pada mulanya dia tidak jelas mengenai sama ada beliau akan mencari istilah penuh sebagai presiden ketika beliau mengumumkan pemilihan parlimen pada Jun 1998.[18] Habibie menghadapi pembangkang daripada ramai dalam parti kerajaan, Golkar; Pada bulan Julai 1998, beliau berjuang untuk memenangi pimpinan parti itu dengan melantik Akbar Tanjung sebagai ketua parti, tetapi pada akhirnya mampu mengalahkan pasukan saingan termasuk bekas Wakil Presiden Try Sutrisno, Menteri Pertahanan Edi Sudrajat, Siswono Yudhohusodo, dan Sarwono Kusumaatmadja.[20]

Walau bagaimanapun, pada masa yang sama, Habibie mula kehilangan sokongan dari Akbar Tandjung dan sebuah puak di Golkar, terdiri daripada kedua-dua reformis dan golongan keras, yang mahu menggulingkannya. Pada bulan Mac 1999, Golkar melantik lima calon presiden: Habibie, Tandjung, Wiranto, Hamengkubuwono X, dan Ginandjar Kartasasmita.[21] Pada Mei 1999, Golkar mengumumkan bahawa Habibie akan menjadi calon presiden mereka selepas melobi meluas, tetapi puak besar di parti itu tetap setia kepada Tandjung dan bertentangan dengan Habibie.[22]

Pada Sidang Umum MPR 1999 pada Oktober, Habibie menyampaikan ucapan akauntabiliti yang merupakan laporan mengenai apa yang telah dicapai semasa jawatan presidennya. Setelah selesai, anggota MPR mula mengundi untuk memutuskan sama ada mereka akan menerima atau menolak ucapannya. Habibie cuba memenangi sokongan tentera dengan menawarkan jawatan wakil presiden kepada Ketua Wiranto, tetapi tawarannya ditolak.[23] Puak Golkar Tandjung memecah pangkat dan mengundi terhadapnya, dan ucapan pertanggungjawabannya ditolak oleh 355 undi kepada 322. Melihat bahawa tidak sesuai untuk menekan pencalonannya untuk jawatan presiden setelah ucapan pertanggungjawabannya ditolak, Habibie menarik balik pencalonannya.

Persaraan/"kepensiunan" sunting

Sejak melepaskan jawatan presiden, beliau telah menghabiskan lebih banyak masa di Jerman daripada di Indonesia, walaupun beliau aktif semasa presiden Susilo Bambang Yudhoyono sebagai penasihat presiden dan melalui Pusat Habibie untuk memastikan pendemokrasian di Indonesia.

Pada September 2006, beliau mengeluarkan sebuah buku yang bertajuk Detik-Detik Yang Menentukan: Jalan Panjang Indonesia Menuju Demokrasi. Buku itu mengimbas kembali peristiwa Mei 1998 yang membawa kepada bangkitnya Presiden. Dalam buku itu, dia menuduh Leftenan Jeneral Prabowo Subianto, menantu Suharto (pada masa itu) dan KostradCommander, merancang rampasan kuasa terhadapnya pada Mei 1998.

Kematian sunting

 
pemakaman kenegaraan B. J. Habibie (Presiden Ke-3 Republik Indonesia) di Pemakaman Pahlawan Nasional Kalibata, Jakarta

B.J.Habibie meninggal dunia di Hospital Gatot Subroto pada 11 September 2019 pada 18.05 WIB kerana penyakitnya (kegagalan jantung) dan faktor umur. Sebelum ini, Habibie telah menjalani rawatan intensif sejak 1 September 2019.[24] Sebelum dikebumikan, pada malam sebelum mayat B.J. Habibie diambil dari Hospital Tentera ke kediaman Habibie-Ainun di Jalan Patra Kuningan XIII Blok L15 / 7 No.5, kawasan Patra Kuningan untuk dikebumikan. Dia kemudian dikebumikan di sebelah isterinya iaitu Hasri Ainun Besari di slot Kalibata Heroes Cemetery pada 120 pada 12 September 2019 pada pukul 14.00 WIB. Penguburan itu dihadiri oleh Presiden Republik Indonesia Joko Widodo sebagai inspektur upacara. Turut hadir dimajlis pengkebumiannya ialah Timbalan Perdana Menteri Malaysia waktu itu iaitu Dato' Seri Wan Azizah Wan Ismail.

Keluarga sunting

 
B.J. Habibie bersama keluarga

Habibie berkahwin dengan Hasri Ainun Besari, seorang doktor perubatan, dari 12 Mei 1962 sehingga kematiannya pada 22 Mei 2010. Pasangan itu mempunyai dua orang anak lelaki, Ilham Akbar Habibie dan Thareq Kemal Habibie. Saudara lelaki B.J Habibie, Junus Effendi Habibie, ialah duta Indonesia ke United Kingdom dan Belanda.[25][26]

Penghargaan dan pengiktirafan sunting

Habibie menerima beberapa gelaran kehormat untuk sumbangannya dalam bidang teknologi dan sains, mis. beliau dianugerahkan Ijazah Kehormat DSC dari Institut Teknologi Cranfield (United Kingdom) dan Dr.h.c. darjah dari Universiti Kebangsaan Chungbuk dan Universiti Hankuk Pengajian Asing (Korea Selatan) untuk perkhidmatannya kepada teknologi pesawat.[27] Pada tahun 2010, Habibie dihormati dengan ijazah Kehormat PhD dalam Teknologi oleh Universiti Indonesia atas sumbangannya kepada sains dalam latihan sebagai teknokrat.[28]

Habibie dilantik sebagai Felo Akademi Kejuruteraan Diraja (FREng) pada tahun 1990.[29] Pada tahun 1993, beliau dianugerahkan Felo Kehormat Persatuan Aeronautik Diraja (HonFRAeS).[30]

Penerbitan sunting

Karya sunting

  • Prosiding untuk Simposium Antarabangsa mengenai Sains dan Teknologi Penerbangan Indonesia / B. J. Habibie; B. Laschka [Editor]. Institut Penerbangan dan Angkasa Indonesia; Deutsche Gesellschaft für Luft- und Raumfahrt 1986
  • Eine Berechnungsmethode zum Voraussagen des Fortschritts von Rissen unter beliebigen Belastungen und Vergleiche mit entsprechenden Versuchsergebnissen, Penyampaian dalam Simposium DGLR di Baden-Baden, 11-13 Oktober 1971
  • Beitrag zur Temperaturbeanspruchung der orthotropen Kragscheibe, Disertasi di RWTH Aachen, 1965
  • Teknologi-teknologi canggih: Berakar umbi di dalam negara-negara membangun, Jurnal antarabangsa untuk pengurusan teknologi: IJTM. - Geneva-Aeroport : Inderscience Enterprises Ltd, 1990
  • Einführung in die finite Elementen Methode,Teil 1, Hamburger Flugzeugbau GmbH, 1968
  • Entwicklung eines Verfahrens zur Bestimmung des Rißfortschritts in Schalenstrukturen, Hamburger Flugzeugbau GmbH, Messerschmitt-Bölkow-Blohm GmbH, 1970
  • Entwicklung eines Berechnungsverfahrens zur Bestimmung der Rißfortschrittsgeschwindigkeit an Schalenstrukturen aus A1-Legierungen und Titanium, Hamburger Flugzeugbau GmbH, Messerschmitt-Bölkow-Blohm GmbH, 1969
  • http://gso.gbv.de

Sastera sunting

  • Hosen, Nadirsyah, Undang-undang politik Indonesia pada Era Habibie: Antara perjuangan politik dan pembaharuan undang-undang, Jurnal Norse mengenai undang-undang antarabangsa, ISSN 0029-151X, Bd. 72 (2003), 4, m.s. 483-518
  • Rice, Robert Charles, Pendekatan Indonesia terhadap dasar teknologi semasa era Suharto: Habibie, Sumitro dan lain-lain, pembangunan ekonomi Indonesia (1990), m.s. 53-66
  • ...selengkapnya

Dalam budaya masyhur sunting

Lihat juga sunting

Rujukan sunting

  1. ^ http://delta.tudelft.nl/artikel/habibie-nauwe-band-met-delft/7014
  2. ^ Habibie 2010, halaman 4
  3. ^ Habibie 2010, halaman 1
  4. ^ Habibie 2010, halaman 28
  5. ^ Habibie 2010, halaman 41
  6. ^ a b c d O'Rourke 2002, halaman 140
  7. ^ The Economist. 17 April 1993.
  8. ^ "Our History". Indonesian Aerospace. Diarkibkan daripada yang asal pada 18 October 2006. Dicapai pada 30 October 2006. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  9. ^ O'Rourke 2002, halaman 142
  10. ^ "Delapan Calon Wapres Itu: Di Antara Pujian dan Kritik". Tempo. 7 Februari 1998. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 September 2007. Dicapai pada 30 October 2006. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  11. ^ Miller, M. (2004). 'From reform to repression: the post-New Order's shifting security policies in Aceh', Review of Indonesian and Malaysian Affairs, 38(4), 129–162.
  12. ^ https://hass.unsw.adfa.edu.au/timor_companion/fracturing_the_bipartisan_consensus/howards_letter.php
  13. ^ O'Rourke 2002, halaman 272
  14. ^ Elson, Robert (2001). Suharto: A Political Biography. UK: The Press Syndicate of the University of Cambridge. m/s. 295. ISBN 0-521-77326-1.
  15. ^ O'Rourke 2002, halaman 232
  16. ^ Suprapto, Eddy; dll. (18 October 1999). "Bung Rudy, In Rapormu! Mengintip Pertanggungjawaban BJ Habibie". Kontanonline.com as found on hamline.edu. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 September 2006. Dicapai pada 28 October 2006. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  17. ^ Purdey, Jemma (2006). Anti-Chinese Violence in Indonesia, 1996–1999. Singapore: Singapore University Press. m/s. 179. ISBN 9971-69-332-1.
  18. ^ a b O'Rourke 2002, halaman 145
  19. ^ O'Rourke 2002
  20. ^ O'Rourke 2002, halaman 156
  21. ^ O'Rourke 2002, halaman 228
  22. ^ O'Rourke 2002, halaman 236
  23. ^ O'Rourke 2002, halaman 312
  24. ^ BJ Habibie Meninggal Dunia di RSPAD BJ Habibie Meninggal Dunia di RSPAD | Kompas.com - 11/09/2019; Penulis : Ambaranie Nadia Kemala Movanita; Editor : Icha Rastika
  25. ^ "Former First Lady Hasri Ainun Habibie Dies At 72". Jakarta Globe. 23 May 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 May 2010. Dicapai pada 23 May 2010. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  26. ^ "Brother of Former President BJ Habibie, Fanny Habibie, Dies at 74". Antara. Diarkibkan daripada yang asal pada 14 April 2012. Dicapai pada 18 May 2012. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  27. ^ Rektor UI Terima Penghargaan dari Chonbuk National University - website of newspaper Pikiran Rakyat
  28. ^ Habibie gets his 4th honorary doctorate, this time from UI - website of The Jakarta Pos
  29. ^ "List of Fellows".
  30. ^ WOW_Medals_and_Awards - website of the Royal Aeronautical Society
  31. ^ https://www.brilio.net/film/kenalan-yuk-sama-bima-pemeran-habibie-kecil-di-film-rudy-habibie-160630y.html

Bacaan lanjut sunting

  • Habibie, Bacharuddin Jusuf (December 2010). Habibie & Ainun (Cet. 2. ed.). Jakarta: THC Mandiri. ISBN 978-979-1255-13-4.

Pautan luar sunting

Jawatan politik
Didahului oleh
Suharto 		Presiden Indonesia
1998–1999 		Diikuti oleh:
Abdurrahman Wahid
Didahului oleh
Try Sutrisno 		Naib Presiden Indonesia
1998 		Kosong
  Gelaran dipegang kemudian oleh  
Megawati Sukarnoputri
Didahului oleh
Soemitro Djojohadikoesoemo 		Menteri Penyelidikan dan Teknologi Negeri Indonesia
1978–1998 		Diikuti oleh:
Rahardi Ramelan
Pejabat-pejabat kerajaan
Gelaran baharu Ketua Agensi Penaksiran dan Penerapan Teknologi
1974–1998 		Diikuti oleh:
Rahardi Ramelan
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Baharuddin_Jusuf_Habibie&oldid=5967074"