Wikipedia

Kerajaan Reman

kerajaan Melayu abad ke-19 di utara semenanjung Tanah Melayu

Kerajaan Reman (bahasa Inggeris: Kingdom of Reman; Jawi: ‏کراجاءن رمان‎‎; Bahasa Thai: รามัน; RTGS: Raman) ialah sebuah kesultanan Melayu pada abad ke-19 di Semenanjung Tanah Melayu.

Kerajaan Reman
كراجأن رمان
รามัน
1810–1902
Southern Siam and northern Malaya in 1900, with Reman located in the centre.
Southern Siam and northern Malaya in 1900, with Reman located in the centre.
StatusAutonomi daripada Kesultanan Patani
Protectorate of Siam
Ibu negaraKota Baru
Bahasa yang umum digunakanBahasa Melayu, Melayu Reman
Agama
Sunni Islam
KerajaanMonarki
Raja 
• 1810–1836
Tuan Tok Nik Tok Leh/Tuan Mansur
• 1849–1867
Tuan Nik Ulu/Tuan Kundur
• 1867–1875
Tuan Timur
• 1875–1901
Tuan Jagung/Tengku Abdul Kandis
Sejarah 
• Penyususnan semula bekas Kesultanan Patani
1810
1902
Didahului oleh		 Diganti oleh
Kesultanan Patani
Kerajaan Rattanakosin
Federated Malay States
Sekarang sebahagian dariThailand
Malaysia

Geografi sunting

 
Peta Kerajaan Reman pada abad ke-19

Reman terletak didalam wilayah Yala (Jalor). Negeri Reman terbentang luas dari kawasan hulu sungai Patani dan Sungai Tanjung Mas hingga ke Lenggong, Perak menjadikannya antara negeri terbesar dalam Negara Patani.

Etimologi sunting

Nama negeri itu mungkin berasal daripada perkataan bahasa Melayu Patani iaitu rama', serumpun dengan bahasa Melayu Piawai iaitu ramai,[1][2] yang bermaksud "satu perhimpunan besar". Ia berkemungkinan dinamakan sempena petempatan yang semakin berkembang yang diasaskan di kawasan itu sekitar akhir abad ke-18.

Rujukan bahasa Inggeris terawal negeri itu dibuat pada tahun 1818, antara perjanjian oleh Gabenor Pulau Prince of Wales (Pulau Pinang), John Bannerman kepada Tuan Long Mansur, raja Reman di Kroh (kini dikenali sebagai Pengkalan Hulu, sebuah bandar di sempadan Malaysia–Thailand); rujukan lain telah ditulis pada tahun 1824 oleh John Anderson, seorang ejen diplomatik Scotland yang menyatakan Reman sebagai salah satu daripada tujuh negeri bersekutu Patani. Wilayah itu juga dirujuk sebagai Rahman dan Rehman dalam bahasa Inggeris, dan Raman (รามัน) dalam bahasa Thai.

Henry Burney, iaitu seorang pengembara komersial dan diplomat British untuk Syarikat Hindia Timur Inggeris (SHTI), telah merekodkan pada tahun 1826 bahawa Reman adalah salah satu daripada empat belas negara yang memberi penghormatan kepada orang Siam melalui wakil mereka di wilayah (changwat) Nakhon Si Thammarat dan Songkhla.[3][4]

Sejarah sunting

Asal-usul sunting

Negeri Reman diasaskan di atas wilayah yang diukur oleh kerajaan jiran iaitu Pujut (iaitu Pattani), Jalor (iaitu [[Yala]) dan Legeh (iatu Ra-ngae), semua bahagian Kerajaan Patani, pada awal abad ke-19.[3][5] Kemunculan sebuah kerajaan tunggal ini diasaskan oleh Tuan Tok Nik Tok Leh pada tahun 1810. Tuan Tok Nik, juga dikenali sebagai Tuan Mansor, seorang bangsawan Patani, yang dilantik untuk menguruskan operasi perlombongan di kawasan itu semasa pemerintahan Muhammad Raja Bakar, iaitu Sultan Patani.[5] Pada akhir abad ke-18, beliau dan pengikutnya telah menetap di Dataran Tinggi Kroh (di Daerah Hulu Perak, Perak), di mana telah menerima penghijrahan akibat pelarian orang secara besar-besaran daripada pergolakan awam di dataran Patani sejak penaklukan semula Siam pada tahun 1785.[4]

Menjelang tahun 1808, Tuan Tok Nik yang menginginkan lebih banyak wilayah autonomi politik untuk kawasan itu, memulakan kempennya untuk kemerdekaan daripada kekuasaan Patani. Kempen itu dengan pantas memicu kepada perang saudara berlaku. Di samping itu juga, Orang Siam mengarahkan pasukannya untuk menyerang Kerajaan Patani. Hasil daripada peperangan, Siam muncul sebagai pemenang utama dan Kerajaan Patani telah dilemahkan dengan teruk melalui pencerobohan dua barisan hadapan.[5]

Thai kemudiannya menyusun semula Patani pada tahun 1810 menjadi gabungan tujuh orang chiefdom autonomi, iaitu merangkumi Legeh, Nongchick, Patani, Reman, Saiburi, Yala dan Yaring. Setiap ketua kerajaan diberikan autonomi yang tinggi dan kuasa pentadbiran diserahkan kepada raja Melayu. Sebahagian daripada hasil tempatan telah dibayar kepada orang Siam sebagai penghormatan. Kesetiaan kepada mahkota diperhatikan dan sebarang pemberontakan terhadap Siam akan ditolak.

Tuan Tok Nik disahkan sebagai pemerintah Reman. Tuan Tok Nik mentadbir kawasan antara hulu Sungai Pattani hingga Sungai Mas di utara dan Lenggong di selatan, Reman merupakan negeri terbesar dalam konfederasi itu.[4]

Perang Perak-Reaman 1826 sunting

Pertikaian wilayah antara Reman dan Perak menyebabkan konflik antara kedua-dua negeri, terutamanya di sekitar bandar Klian Intan dan Pengkalan Hulu di wilayah Perak Hulu . Sebelum ini merupakan pos sempadan Perak dan Patani pada abad ke-18, kawasan yang kaya dengan mineral itu telah ditawan pada tahun 1790, menjadi sebahagian daripada negeri Reman.

Pada tahun 1826, Sultan Abdullah Muazzam Shah dari Perak meminta bantuan Syarikat Hindia Timur Inggeris untuk menguasai semula wilayah yang kaya dengan sumber itu. Pasukan Perak telah dikerahkan ke dataran tinggi untuk kempen mereka ke Reman. Raja Reman Tuan Mansor, mengundurkan tenteranya dari Kubu Kapeh ke Klian Intan dan kemudiannya ke Kuala Kepayang. Reman mengambil masa beberapa tahun untuk menakluk semula kawasan itu.

Pemulihan dan pertumbuhan selepas Perang sunting

Kedudukan kerajaan yang strategik di antara pantai timur dan barat semenanjung memacu pertumbuhannya sepanjang abad ke-19.  Konflik sempadan dengan Perak diikuti dengan tempoh kestabilan relatif dan kemakmuran yang tidak pernah berlaku sebelum ini kerana pemulihan aktiviti perlombongan di wilayah itu, di bawah naungan Toh Nang Patani, seorang bangsawan tempatan. Walaupun pertempuran sempadan sporadis dengan Perak berterusan, mereka biasanya dimenangi oleh militia Reman , yang dipimpin oleh Mengkong Deleha, seorang pejuang Reman yang terkenal.

Permusuhan antara Reman dan Perak secara rasmi berakhir pada tahun 1882 apabila kedua-dua pihak berusaha untuk merasmikan sempadan. Di bawah pengantaraan British, kedua-dua negeri bersetuju bahawa sempadan baharu itu akan terletak di sepanjang Bukit Nasha (5.3571123,101.0294051), kira-kira 11 kilometer (6.8 batu) di barat daya bandar Gerik . Bukit Nasha , alternately Bukit Nak Sah ( Nasha Hill ) is an abbreviation of Nak disahkan satu perjanjian (for the ratification of a treaty).

Sempadan itu diselaraskan pada tahun 1899, apabila sempadan dialihkan ke utara ke Kerunai, sekali gus memindahkan bandar Gerik ke Negeri- Negeri Melayu Bersekutu , yang menjadi sebahagian daripada Perak, empat tahun sebelumnya. Beberapa penanda sempadan telah didirikan, dengan setiap tiang berdiri 1 meter tinggi dan 1 meter lebar.

Gerakan kemerdekaan sunting

Kebangkitan gerakan nasionalis di Reman adalah hasil daripada nasionalisme Melayu Pan-Patani yang lebih luas di rantau ini. Ia adalah akibat kehilangan kedaulatan tempatan kepada tangan Siam pada tahun 1785. Gerakan nasionalis di kawasan itu pada akhir abad ke-19 meminta pemulihan kerajaan Pattani yang berdaulat yang ideal, dengan harapan dapat melindungi tanah dan kepentingan orang asli tanpa campur tangan daripada kerajaan Siam.

Pada tahun 1902, orang Siam, yang bimbang dengan gerakan nasionalis di selatan, memulakan tindakan keras ketenteraan besar-besaran terhadap pemimpin Melayu yang disyaki terlibat. Antara elit politik yang ditangkap oleh tentera Siam termasuklah Tuan Lebeh Long Raya, Raja Muda (putera mahkota) Reman; Abdul Kadir Kamaruddin Syah, Sultan Patani dan Tengku Abdul Mutallib, Raja Teluban.

Pembubaran dan Penggabungan sunting

Tuan Lebeh kemudiannya didakwa di mahkamah Siam di Singgora . Perbicaraan mendapati putera mahkota Reman bersalah melakukan pengkhianatan dan dia ditawarkan dua pilihan hukuman: penjara 25 tahun di Singgora atau 20 tahun di Bangkok . Tuan Lebeh memilih ayat kedua. Dia kemudiannya dipindahkan ke Bangkok melalui kapal Siam, Chamroen ( Bahasa Thai : จำเริญ ). Kapal itu karam semasa pelayaran ke Bangkok dan putera raja itu dipercayai terkorban dalam bencana itu. Hancur dengan berita itu, raja meninggal dunia beberapa minggu kemudian, tanpa waris yang jelas .

Pada tahun yang sama juga menandakan permulaan langkah Siam untuk melucutkan apa-apa yang tinggal dari autonomi tempatan di Pattani. Pada tahun 1906 Pattani sekali lagi disusun semula menjadi monthon atau bahagian ( Thai : มณฑลปัตตานี ; RTGS :  Monthon Pattani ) dan ditadbir oleh gabenor Siam. Bahagian yang baru diwujudkan kemudiannya dibahagikan kepada tiga wilayah ( Thai : จังหวัด ; RTGS :  changwat ) - Pattani, Yala dan Narathiwat, masing-masing diketuai oleh seorang pesuruhjaya tinggi. Di bawah sistem baharu, Reman diserap ke dalam Yala changwat sebagai Amphoe Yala .

Kesudahannya sunting

Dicetuskan oleh cita-cita penjajah, British bertujuan untuk meluaskan wilayahnya di timur jauh . Menjelang awal abad ke-20, ia telah pun memperoleh koleksi politik yang terdiri daripada koloni mahkota dan negeri naungan di bahagian tengah dan selatan semenanjung Tanah Melayu. British memasukkan kawasan tersebut ke dalam Negeri- Negeri Selat dan Negeri- Negeri Melayu Bersekutu masing-masing antara 1786 dan 1895.

Pada tahun 1909, bimbang dengan hubungan yang semakin meningkat antara kuasa kolonial Jerman dan Siam, terutamanya di semenanjung , British berusaha untuk mengadakan perjanjian dengan Siam. Pengambilalihan negeri-negeri utara dianggap penting bagi British, kerana ia terletak secara strategik di muara Selat Melaka dan kaya dengan bijih timah , komoditi penting untuk revolusi perindustrian dan perdagangan menjelang akhir abad ke-19. Ini membawa kepada Perjanjian Inggeris-Siam 1909 yang memecahkan semenanjung antara bidang kuasa Siam dan British.

Salah satu kawasan yang berpotensi untuk pengembangan British termasuk daerah Reman, yang pada masa itu telah diserap ke Wilayah Yala pada tahun 1906. Kawasan itu diketahui kaya dengan bijih emas , serta memegang salah satu rizab bijih timah terbesar di seluruh semenanjung.  Semasa perbincangan antara Siam dan British, British bersetuju untuk meninggalkan tuntutannya untuk Satun sebagai pertukaran untuk kepulauan Langkawi dan wilayah Lower Reman. UK juga dikehendaki memberikan pinjaman untuk membiayai pembinaan laluan selatan Kereta Api Negeri Siam yang menelan belanja £4 juta pound (1909).

Pembahagian kerajaan lama, penyerahan sebahagian kepada FMS sunting

Perjanjian 1909 membahagikan wilayah kerajaan lama kepada dua bidang kuasa. Reman Hulu (Reman atas) di utara, kekal dalam Siam, sebagai amphoe Wilayah Yala , manakala Reman Hilir (Reman Bawah) di selatan, termasuk Kroh , diserahkan kepada Negeri Perak Negeri- negeri Melayu Bersekutu , sebagai sebahagian daripada Wilayah Perak Hulu . Satu upacara penyerahan telah diadakan pada 16 Julai 1909 di Kroh. Majlis tersebut dihadiri oleh: Wan Muhammad Isa, Orang Kaya Menteri; Wan Muhammad Salleh, Orang Kaya-Kaya Seri Adika Raja; EW Birch , Residen British Perak ; AS Jelf, MCS, Penolong Setiausaha Residen British Perak; H. Berkeley, DaerahMajistret ; G. Simpson, Inspektor Polis Kuala Kangsar ; JD Kemp, Pengurus Rahman Hydrolic Tin Limited, Klian Intan dan Keluong Wan Husain, seorang bangsawan dari Betong, Siam .

Wan Husain, sebagai wakil rakyat Siam, mengumumkan pemindahan kedaulatan dari Siam kepada United Kingdom. Ia diikuti dengan upacara menaikkan bendera, melambangkan berakhirnya pemerintahan Siam dan bermulanya kedaulatan Perak di kawasan Hilir Reman.

Raja-raja Reman sunting

Sepanjang sejarahnya, Reman diperintah oleh keturunan Tuan Tok Nik Tok Leh, bapa pengasas Reman.

Raja Reman Tempoh Jawatan
Tuan Tok Nik Tok Leh/Tuan Mansur 1810–1836
DYMM Tuan Nik Ulu/Tuan Kundur 1849–1867
DYMM Tuan Timur 1867–1875
DYMM Tuan Jagung/Tengku Abdul Kandis 1875–1901

Pengaruh dan Warisan sunting

Satu abad pemerintahan Reman telah mewujudkan tanda di dua wilayah berasingan ( Yala dan Hulu Perak ) yang pernah membentuk domain integral kerajaan. Kawasan sehingga hari ini ditandai dengan pengaruh Patani-Reman, mengikat bersama dengan budaya, bahasa dan warisan yang sama hasil daripada penghijrahan dari dataran rendah Patani semasa zaman Reman.

Beberapa monumen boleh disaksikan sebagai bukti kemegahan Kerajaan Reman dahulu. Ini termasuk Istana Singgah (Istana Melawat), kediaman megah keluarga diraja di Reman bawah. Ia dikreditkan sebagai salah satu contoh terbaik seni bina tradisional di Kerajaan. Terletak di Kampung Selarong , ia dibina pada akhir abad ke-19 sebagai istana sekunder yang jauh dari pusat pentadbiran kerajaan di Kota Baru (di Yala sekarang ). Manor itu pernah menjadi kubu Tuan Lebeh sebelum beliau ditangkap oleh pihak berkuasa Siam kerana disyaki komplot pemberontakan untuk kemerdekaan Patani. Tempat berehat terakhirPermaisuri Cik Neng, Permaisuri Reman juga terletak berhampiran kawasan istana, kematiannya pada tahun 1915 dipercayai secara meluas kerana kehancurannya selepas kematian putera mahkota. Kediaman itu kini dimiliki secara persendirian oleh keturunan keluarga diraja Reman.

Gelombang penghijrahan dari dataran Patani juga membeli warisan linguistik berasaskan Patani yang kukuh . Dialek Reman sebahagian besarnya berdasarkan bentuk bahasa Melayu Patani , namun ia telah menggabungkan pelbagai ciri-ciri pelik yang menunjukkan pengaruh daripada dialek Melayu Perak dan Kedah . Ia merupakan kesinambungan dialek antara bahasa Melayu Timur dan Pantai Barat. Di Perak, varian ini juga dikenali secara tempatan sebagai Longat Pattani Batu Kurau.

Pelbagai nama kawasan di Hulu Perak berasal daripada peneroka Patani kepada Reman, ini termasuk Kroh (keruh), sebuah bandar yang mendapat namanya daripada takungan berlumpur yang dibina oleh peneroka Reman untuk membersihkan gajah ternakan milik raja. Kawasan ini telah dinamakan semula sebagai Pengkalan Hulu pada tahun 1985.  Manakala Gerik , sebuah penempatan utama yang ditubuhkan di Reman semasa pemerintahan Tuan Jagong berhutang namanya daripada "Gerit", sebuah onomatopoeia untuk bunyi yang dibuat oleh tikus Buluh , penduduk asli tikus yang boleh didapati dengan banyak di kawasan tersebut.

Warisan Reman juga banyak dikekalkan dalam kesusasteraan dan cerita rakyat tempatan . Antara kesusasteraan terkemuka yang dikarang pada zaman Reman ialah pantun yang dikarya oleh Tuan Tok Nik Tok Leh kepada Raja Andak, isteri Dato' Seri Lela, panglima tentera Perak semasa perang Perak-Reman 1826. Pantun antara Tuan Tok Nik kepada Raja Andak menceritakan cinta terlarang antara dua pihak dari dua pihak yang bertelagah dalam peperangan.  Seorang lagi tokoh kesusasteraan lisan Reman yang terkenal termasuk Mengkong Dehela, seorang pahlawan tempatan, beliau adalah tokoh pusat yang sebahagian besarnya dikreditkan dalam memimpin dan mempertahankan wilayah Reman. Perincian pertempuran epiknya sebahagian besarnya direkodkan dalam tradisi tempatan.

Satu lagi warisan yang boleh dilihat pada zaman Reman termasuk batu tanda ( penanda sempadan ), yang dibina pada tahun 1899 di bawah perjanjian antara Perak dan Reman, ia menandakan sempadan bersejarah antara kedua-dua negeri. Tiang-tiang itu masih berdiri hari ini walaupun terdapat reformasi sempadan besar pada tahun 1909, mengingatkan zaman dahulu.

Rujukan sunting

  1. ^ "rama". Glosari Dialek Kelantan. Dewan Bahasa dan Pustaka. Dicapai pada 10 April 2023 – melalui Pusat Rujukan Persuratan Melayu.
  2. ^ Siri Glosari Dialek Melayu Semenanjung: Glosari Dialek Kelantan. Dewan Bahasa dan Pustaka. 2016. ISBN 9789834616236.
  3. ^ a b Tiki Mambang 2016
  4. ^ a b c Boon 2010
  5. ^ a b c Orang Kelantan 2017

Bibliografi sunting

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Kerajaan_Reman&oldid=6079825"