Afghanistan: Perbezaan antara semakan
Kandungan dihapus Kandungan ditambah
Tiada ringkasan suntingan |
Tiada ringkasan suntingan |
||
Baris 87:
==Etimologi==
{{main|Nama Afghanistan}}
Nama ''Afghanistan'' ({{lang-fa|افغانستان}}, {{IPA-fa|avɣɒnestɒn|}}) dipercayai menjadi setua sebagai [[etonim]] iaitu [[Afghanistan (etonim)|''Afghan'']], yang didokumenkan pada abad ke-10 dalam buku [[geografi]] iaitu ''[[Hudud ul 'alam]]''.<ref>{{Cite book|title=The Afghans |last1=Vogelsang |first1=Willem |authorlink=|volume=|year=2002|publisher=Wiley Blackwell|location=|isbn=0-631-19841-5|page=18|url={{Google books |plainurl=yes |id=9kfJ6MlMsJQC |page=18 }}|accessdate=2010-08-22}}</ref> Perkataan Afghan berasal dari [[Bahasa Sanskrit|Sanskrit]] iaitu अवगाण (Avagāṇa);<ref>http://sanskritdictionary.com/avag%C4%81%E1%B9%87a/20082/1</ref> yang mungkin berasal dari [[Aśvaka]].<ref>{{Cite book|title=Afghanistan -a country without a state?|last1=Noelle-Karimi|first1=Christine|authorlink=|author2=Conrad J. Schetter|author3=Reinhard Schlagintweit|volume=|year=2002|publisher=IKO|location=[[University of Michigan]], United States|isbn=3-88939-628-3|page=18|quote=''The earliest mention of the name 'Afghan' (Abgan) is to be found in a Sasanid inscription from the 3rd century, and it appears in India in the form of 'Avagana'...''|url=http://books.google.com/?id=eo3tAAAAMAAJ|accessdate=2010-09-24}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.iranicaonline.org/articles/afgan-in-current-political-usage-any-citizen-of-afghanistan-whatever-his-ethnic-tribal-or-religious-affiliation |title=Afghan |work=Ch. M. Kieffer |publisher=[[Encyclopædia Iranica]] Online Edition |date=December 15, 1983}}</ref><ref>{{cite journal|date=1999|quote=Their name means "cavelier" as derived from Sanskrit, Asva or Asvaka|title=Scottish Geographical Journal|journal= Royal Scottish Geographical Society|page=275|access-date=31 May 2015}}</ref> [[Akar (linguistik) |Akar]] nama "[[Afghanistan]]" telah digunakan secara [[Sejarah|bersejarahnya]] sebagai rujukan kepada [[orang Pashtun]],<ref>{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/afgan-in-current-political-usage-any-citizen-of-afghanistan-whatever-his-ethnic-tribal-or-religious-affiliation|title=Afghan |publisher=[[Encyclopædia Iranica]] Online Edition |date=December 15, 1983}}</ref> dan [[akhiran]] "[[-stan]]" itu bermaksud "tempat" dalam bahasa Parsi. Oleh itu, Afghanistan diterjemahkan kepada ''"tanah orang Afghan"''<ref>{{Cite book|title=Afghanistan: The land |last1=Banting |first1=Erinn |authorlink=|volume=|year=2003|publisher=Crabtree Publishing Company |location=|isbn=0-7787-9335-4|page=4|url={{Google books |plainurl=yes |id=KRt0HfYFZGsC |page=4 }} |accessdate=2010-08-22}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.afghan-web.com/facts.html |title=General Information About Afghanistan |work=Abdullah Qazi |publisher=Afghanistan Online |accessdate=2010-09-27}}</ref> iaitu ''"tanah orang Pashtun"''.<ref>{{Cite book|title=Education in Afghanistan: Developments, Influences and Legacies Since 1901|last1=Baiza |first1=Yahia|authorlink=|volume=|year=2013|publisher=Routledge |location=|isbn=1134120826|page=100|url={{Google books |plainurl=yes |id=dauAAAAAQBAJ|page=100 }} |accessdate=2014-06-23}}</ref> [[Perlembagaan Afghanistan]] menyatakan bahawa kata Afghanistan hendaklah terpakai bagi tiap-tiap [[Demografi Afghanistan|warganegara Afghanistan]]."<ref>{{cite web|title=Constitution of Afghanistan|url=http://www.embassyofafghanistan.org/page/constitution |year=2004 |accessdate=2013-02-16}}</ref>
==Sejarah==
Baris 101:
{{main|Tempoh pra-Islam Afghanistan}}
[[File:AsokaKandahar.jpg|thumb|left|[[Fatwa dari Ashoka|Fatwa]] dwibahasa ([[Koine Greek|Greek]] dan [[bahasa Aramia|Aramia]]) oleh Maharaja [[Ashoka]] dari abad ke-3 SM di kota selatan [[Kandahar]]]]
[[Arkeologi|Arkeologi]] penerokaan dilakukan dalam abad ke-20 menunjukkan bahawa kawasan geografi Afghanistan sudah berkait rapat dengan budaya dan perdagangan dengan negara jiran di sebelah timur, barat, dan utara. Artifak khas dari [[Paleolitik]], [[Zaman Batu Pertengahan]], [[Neolitik]], [[Zaman Gangsa]] dan [[Zaman Besi|Besi]] telah dijumpai di Afghanistan.<ref>Library of Congress Country Studies on Afghanistan, [http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+af0002) Pre-Islamic Period], by Craig Baxter (1997).</ref> Tamadun bandar dipercayai telah bermula seawal 3000 SM, dan bandar awal Mundigak (berhampiran [[Kandahar]] di selatan negara ini) mungkin telah menjadi tanah jajahan [[Tamadun Lembah Indus]] yang berhampiran.<ref name="Dupree3"/> Penemuan yang lebih terkini menetapkan bahawa Tamadun Lembah Indus menjangkau ke atas ke arah zaman moden Afghanistan, menjadikan tamadun purba hari ini sebahagian daripada Pakistan, Afghanistan dan India. Dengan lebih terperinci, ia keluar dari apa yang hari ini adalah barat laut [[Pakistan]] di barat laut [[India]] dan timur laut Afghanistan.<ref name="The Ancient Indus pp.1">The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. pp.1</ref> Sebuah Tapak Lembah Indus telah ditemui di [[Sungai Oxus]] di [[Shortugai]] di utara Afghanistan.<ref>Kenoyer, Jonathan Mark (1998). Ancient cities of the Indus Valley Civilisation. pp.96</ref> Selain Shortughai adalah tapak [[Mundigak]] lain yang ketara. Terdapat beberapa koloni IVC lebih kecil yang juga terdapat di Afghanistan.
[[File:BamyanBuddha Smaller 1.jpg|upright||thumb|Salah satu dari [[Buddha Bamiyan]]. [[Agama Buddha]] tersebar luas di rantau ini sebelum [[penaklukan Islam di Afghanistan]].]]
Selepas 2000 SM, gelombang berturut-orang kerap berpindah-randah dari Asia Tengah mula bergerak ke selatan Afghanistan; di antara mereka ramai orang [[Indo-Iran]] yang [[Bahasa-bahasa Indo-Eropah|berbahasa Indo-Eropah]].<ref name="JFS"/> Suku-suku ini kemudian terus berhijrah ke India selatan, barat yang kininya Iran, dan ke arah Eropah melalui kawasan utara [[Laut Kaspia]].<ref>Bryant, Edwin F. (2001) ''The quest for the origins of Vedic culture: the Indo-Aryan migration debate'' Oxford University Press, ISBN 978-0-19-513777-4.</ref> Rantau tersebut secara keseluruhannya dipanggil [[Ariana]].<ref name="JFS"/><ref>Afghanistan: ancient Ariana (1950), Information Bureau, p3.</ref><ref name="Witzel">M. Witzel, "''The Vīdẽvdaδ list obviously was composed or redacted by someone who regarded Afghanistan and the lands surrounding it as the home of all Indo-Iranians (airiia), that is of all (eastern) Iranians, with Airiianem Vaẽjah as their center.''" page 48, ''"The Home Of The Aryans"'', Festschrift J. Narten = Münchener Studien zur Sprachwissenschaft, Beihefte NF 19, Dettelbach: J.H. Röll 2000, 283–338. Also published online, at [[Harvard University]] ([http://www.people.fas.harvard.edu/~witzel/AryanHome.pdf LINK])</ref>
Baris 113:
===Islamisasi dan penjajahan Mongol===
{{main|Penaklukan Islam di Afghanistan|Penjajahan Mongol di Asia Tengah}}
[[File:Herat
Sebelum abad ke-19, kawasan barat laut Afghanistan dirujuk dengan nama serantau iaitu [[Khorasan Lebih Besar|Khorasan]].<ref name="Khorasan">{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/316850/Khorasan |title=Khorasan |publisher=Encyclopædia Britannica Online |date= |accessdate=21 October 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101003132000/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/316850/Khorasan |archivedate=3 October 2010 <!--DASHBot--> |deadurl=no}}</ref><ref name="EI">{{cite book |url=http://books.google.com/books?id=cJQ3AAAAIAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |chapter=Khurasan |title=The Encyclopaedia of Islam |page=55 |quote=In pre-Islamic and early Islamic times, the term "Khurassan" frequently had a much wider denotation, covering also parts of what are now Soviet Central Asia and Afghanistan |publisher=Brill |year=2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140209231141/http://books.google.com/books?id=cJQ3AAAAIAAJ&printsec=frontcover |archivedate=2014-02-09 }}</ref> Dua daripada empat ibukota Khurasan ([[Herat]] dan [[Balkh]]<ref name="Routledge"/>) kini di Afghanistan, manakala kawasan [[Wilayah Kandahar|Kandahar]], [[Wilayah Zabul|Zabulistan]], Ghazni, Kabulistan, dan [[nama Afghanistan|Afghanistan]] membentuk [[sempadan]] antara Khorasan dan [[Hindustan]].<ref name="Routledge">{{cite book |title=Travels in Asia and Africa, 1325–1354 |last1=Ibn Battuta |edition=reprint, illustrated |year=2004 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-34473-9 |page=416 |url=http://books.google.com/books?id=zKqn_CWTxYEC&lpg=PP1&pg=PA180#v=onepage&q&f=false|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140405002013/http://books.google.com/books?id=zKqn_CWTxYEC&lpg=PP1&pg=PA180 |archivedate=2014-04-05 }}</ref><ref name="Firishta">{{cite book |url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201016&ct=199 |title=The History of India |volume=6 |chapter=Chapter 200: Translation of the Introduction to Firishta's History |page=8 |accessdate=22 August 2010 |author=[[Firishta|Muhammad Qasim Hindu Shah]] |others=Sir H. M. Elliot |publisher=Packard Humanities Institute |location=London |year=1560|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726121158/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201016&ct=199 |archivedate=2013-07-26 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://persian.packhum.org/persian//pf?file=03501051&ct=91 |title=Events Of The Year 910 (p.4) |author=[[Babur|Zahir ud-Din Mohammad Babur]] |work=[[Baburnama|Memoirs of Babur]] |publisher=[[Packard Humanities Institute]] |year=1525 |accessdate=22 August 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140405043551/http://persian.packhum.org/persian//pf?file=03501051&ct=91 |archivedate=2014-04-05 }}</ref>
[[Arab]] [[Muslim]] membawa Islam kepada [[Herat]] dan [[Zaranj]] di 642 EL dan mula merebak ke arah timur; beberapa penduduk asal mereka bertemu menerimanya manakala yang lain memberontak.<ref name="Elliot-2">{{cite web |url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=98 |title=A.—The Hindu Kings of Kábul |work=Sir H. M. Elliot |publisher=[[Packard Humanities Institute]] |location=London |date=1867–1877 |accessdate=18 September 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140408220905/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=98 |archivedate=2014-04-08 }}</ref> Tanah itu secara kolektif dikenali oleh orang Arab sebagai al-Hind kerana sambungan budaya dengan [[India Lebih Besar]]. Sebelum Islam diperkenalkan, penduduk di rantau itu ialah agama, termasuk penganut [[Zoroastrianisme|Majusi]], [[Agama Buddha|Buddha]], [[Surya]] dan [[Nana (dewi Afghan)|Nana]], [[Sejarah Yahudi di Afghanistan|Yahudi]], dan lain-lain.<ref name="Mustawfi">{{cite web |url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=16301012&ct=16 |title=The Geographical Part of the NUZHAT-AL-QULUB |author=?amd-Allah Mustawfi of Qazwin |work=Translated by Guy Le Strange |publisher=[[Packard Humanities Institute]] |year=1340 |accessdate=19 August 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726144951/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=16301012&ct=16 |archivedate=2013-07-26 }}</ref> [[Zunbil]] dan Kabul Shahi mula-mula ditawan di 870 EL oleh [[Dinasti Saffari |Saffarid]] Muslim Zaranj. Kemudian, [[Samanid]] dilanjutkan pengaruh Islam mereka selatan Hindu Kush. Ia melaporkan bahawa orang Islam dan bukan Islam yang tetap hidup berdampingan di Kabul sebelum [[Ghaznavid]] berbangkit kuasa pada abad ke-10.<ref name="Elliot-3">{{cite web |url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=100 |title=A.—The Hindu Kings of Kábul (p.3) |work=Sir H. M. Elliot |publisher=[[Packard Humanities Institute]] |location=London |date=1867–1877 |accessdate=18 September 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726133107/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=100 |archivedate=2013-07-26 }}</ref>
Afghanistan menjadi salah satu pusat utama dalam [[Dunia Muslim]] semasa [[Zaman Kegemilangan Islam]].<ref name="JFS"/><ref>{{cite web |url=http://www.iranchamber.com/history/ghaznavids/ghaznavids.php |title="Ghaznavid Dynasty", History of Iran, Iran Chamber Society |publisher=Iranchamber.com |accessdate=14 November 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101124185258/http://iranchamber.com/history/ghaznavids/ghaznavids.php |archivedate=24 November 2010 <!--DASHBot--> |deadurl=no}}</ref> Menjelang abad ke-11, [[Mahmud dari Ghazni]] dikalahkan baki pemerintah Hindu dan berkesan [[diislamkan]] rantau yang lebih luas, dengan pengecualian [[Kafiristan]]. Dinasti Ghaznavid dikalahkan dan digantikan oleh [[Dinasti Ghurid | Ghurid]], yang berkembang maju dan empayar Islam yang telah berkuasa. Beberapa spekulasi bahawa [[puak Nasher]] hari ini adalah saki-baki dinasti Ghaznavid itu.<ref>Meher, Jagmohan: {{Google books |title=Afghanistan: Dynamics of Survival |page=29 |id=aTP1-nG0Us4C }}</ref><ref>{{Google books |title=International Business Publiction: Afghanistan. Country Studiy Guidy, Volume 1, Strategic Information and Developments |id=BXG8AAAAQBAJ |page=66
Pada 1219 M, [[Genghis Khan]] dan [[Empayar Mongol|Mongol]] beliau tentera menakluki rantau ini. Tenteranya dikatakan telah membinasakan kota-kota Khorasan iaitu Herat dan Balkh dan juga [[Bamyan, Afghanistan|Bamyan]].<ref>{{cite web |url=https://faculty.washington.edu/modelski/CAWC.htm |title=Central Asian world cities |publisher=Faculty.washington.edu |date=29 September 2007 |accessdate=6 May 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130723185841/https://faculty.washington.edu/modelski/CAWC.htm |archivedate=2013-07-23 }}</ref> Kemusnahan yang berpunca oleh Mongol memaksa ramai penduduk tempatan untuk kembali kepada masyarakat luar bandar pertanian.<ref>{{cite news |last=Page |first=Susan |url=http://www.usatoday.com/news/world/2009-02-17-afghanistan-forces_N.htm |title=Obama's war: Deploying 17,000 raises stakes in Afghanistan |publisher=Usatoday.com |date=18 February 2009 |accessdate=19 May 2012}}</ref> Pemerintahan Mongol terus dengan [[Ilkhanate]] di barat laut ketika [[Dinasti Khilji]] yang ditadbir kawasan puak Afghanistan selatan Hindu Kush sehingga serangan ke atas [[Timur]], yang menubuhkan [[Dinasti Timurid]] pada 1370.<ref>{{cite web |url=http://www.britannica.com/eb/article-9072546/Timurid-Dynasty |title=Timurid Dynasty |publisher=Britannica.com |accessdate=19 May 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080622174527/http://www.britannica.com:80/eb/article-9072546/Timurid-Dynasty |archivedate=2008-06-22 }}</ref> Semasa era Ghaznavid, Ghurid dan Timurid, rantau ini melahirkan ramai monumen banyak monumen halus seni bina Islam dan banyak kerja-kerja sains dan sastera.
| |||