Monyet: Perbezaan antara semakan
Kandungan dihapus Kandungan ditambah
k Membalikkan suntingan oleh 180.62.17.56 (Perbincangan) kepada versi terakhir oleh Addbot |
Tiada ringkasan suntingan |
||
Baris 13:
| subdivision_ranks = [[Famili (biologi)|Famili]]
| subdivision =
:[[Callitrichidae]]
:[[
:[[Aotidae]]
:[[Pitheciidae]]
:[[Atelidae]]
:[[Cercopithecidae]]
:†[[Parapithecidae]]
| range_map = Monkeysdistributionmap.gif
| range_map_caption = Anggaran taburan monyet sedunia
}}
Dalam ilmu sains, '''monyet''' merupakan rumpun [[primat]] [[Haplorhini|haplorin]] ("berhidung kering"), iaitu rumpun yang umumnya berekor dan terdiri dan terdiri daripada 260 [[spesies]] yang wujud masa kini. Kebanyakan spesies monyet mendiami pokok, tetapi ada juga spesies yang hidup bertumpukan tanah seperti [[babun]]. Kebanyakan spesiesnya juga aktif pada waktu siang ([[diurnal]]). Monyet umumnya disifatkan sebagai cerdas, terutamanya yang hidup di [[Dunia Lama]].
[[Lemur]], [[Lorisidae|kongkang]], dan [[galago]] adalah primat berekor yang tidak digelar monyet, sebaliknya merupakan primat [[Strepsirrhini|strepsirin]] ("berhidung lembap"). [[Tarsier]] juga adalah primat haplorin seperti monyet, tetapi bukan monyet juga. Monyet terdiri daripada dua golongan, iaitu [[monyet Dunia Baru]] (platirin) dari benua Amerika Tengah dan Selatan, dan [[monyet Dunia Lama]] ([[Catarrhini|katarin]] dari superfamili Cercopithecoidea) dari Afrika dan Asia. [[Mawas|Mawas hominoid]] (ungka, orangutan, gorila, cimpanzi dan manusia) yang semuanya tidak berekor juga dikira katarin tetapi tidak dikira monyet.<ref>{{cite book |last=Zabludoff |first=Marc |title=Monkeys |page=22 |url=http://books.google.co.uk/books?id=A3ZQdkOWXWIC}}</ref> Makhluk [[simian]] ("monyet") dan [[tarsier]] muncul dalam [[Haplorhini|rumpun haplorin]] sekitar 60 juta tahun dahulu. Monyet Dunia Baru dan monyet katarin pula muncul dalam rumpun simian sekitar 35 juta tahun dahulu. Monyet Dunia Lama dan [[Hominoidea]] pula menurun dari monyet katarin sekitar 25 juta tahun dahulu.
==Deskripsi==
[[File:Callimico goeldii in Venezuela.jpg|thumb|right|[[Marmoset Goeldi]] (''Callimico goeldii'')]]
Monyet terdapat dalam pelbagai besar kecilnya dari [[marmoset pigmi]] yang sekecil {{Convert|117|mm|in}} dengan ekor sepanjang {{Convert|172|mm|in|adj=on}} dan beratnya hanya dekat {{Convert|100|g|oz}},<ref name="Nowak1999">{{Cite book | last = Nowak | first = R. M. | year = 1999 | title = Walker's Mammals of the World | edition = 6th | publisher = The Johns Hopkins University Press | location = Baltimore and London | isbn = 978-0801857898}}</ref> hinggalah sebesar [[mandril]] jantan yang memanjang sehingga {{convert|1|m|ft}} dengan berat sebanyak {{convert|36|kg|lb}}.<ref name="ARKive_Mandrill">{{Cite web | title = Mandrill | publisher = ARKive | year = 2005 | url = http://www.arkive.org/mandrill/mandrillus-sphinx/factsheet | accessdate = 2013-04-10}}</ref> Ada yang hidup di atas pokok dan ada lagi yang hidup di atas tanah. Setiap spesies mengamalkan pemakanan yang berbeza tetapi lazimnya terdiri daripada buah-buahan, dedaun, kekeras, bunga, telur dan haiwan kecil termasuk serangga.<ref name="Fleagle1998">{{Cite book | last = Fleagle | first = J. G. | publisher = Academic Press | title = Primate Adaptation and Evolution | edition = 2nd | year = 1998 | isbn = 978-0-12-260341-9 | pages = 25–26}}</ref>
Terdapat persamaan dan perbezaan ciri-ciri sesama kedua-dua kelompok. Kebanyakan monyet Dunia Baru mempunyai ekor yang boleh memaut sedangkan monyet Dunia Lama rata-ratanya mempunyai ekor yang tidak boleh memaut ataupun langsung tidak kelihatan ekor. Monyet Dunia Lama ber[[penglihatan warna]] [[trikomasi]] seperti manusia, sedangkan monyet Dunia Baru pula berbagai-bagai dengan trikromasi, [[dikromasi]], atau [[monokromasi]]. Biarpun semua monyet mempunyai mata yang memandang ke depan seperti mawas, tetapi berlainan pula bentuk muka antara Dunia Lama dan Dunia Baru, namun begitu itu pun terdapat persamaan ciri-ciri seperti bentuk hidung, pipi dan punggung.<ref name="Fleagle1998" />
==Pengelasan==
{{cladogram|title=Filogeni primat yang wujud
|caption=Monyet (dalam tanda kurungan hijau) merupakan [[Parafili|rumpun parafili]] kerana mengecualikan hominoid.
|clades=
{{Barlabel|labelwidth=4.5|size=5|at=2.5|label=monkeys|colour=green
|cladogram=
{{Cladex|style=font-size:100%; line-height:90%; width:34em;
|label1= Primat
|1={{Cladex
|label1= Haplorhini
|1={{Cladex
|label1= Simiiformes
|1={{Cladex
|label1= Catarrhini
|1={{Cladex
|1=Hominoidea
|2=Cercopithecoidea|barbegin2=green
}}
|2=Platyrrhini|barend2=green
}}
|2=Tarsiiformes
}}
|2=Strepsirrhini
}}
}}
}}
}}
[[File:Saimiri sciureus-1 Luc Viatour.jpg|right|thumb|[[Monyet tupai am]]]]
[[File:Macaca fascicularis in Lopburi.JPG|right|thumb|[[Kera ketam]]]]
Senarai yang berikutnya memaparkan various monkey families (bolded) are placed in the classification of living (extant) primates.
* ORDER [[primat|PRIMATES]]
** Suborder [[Strepsirrhini]]: lemur, kongkang dan galago
** Suborder [[Haplorhini]]: tarsier, monyet dan mawas
*** Infraorder [[tarsier|Tarsiiformes]]
**** Keluarga [[tarsier|Tarsiidae]]: tarsier
*** Infraorder [[Simian|Simiiformes]]: simian
**** '''Parvorder [[Monyet Dunia Baru|Platyrrhini]]''': '''monyet''' Dunia Baru
***** '''Keluarga [[Callitrichidae]]''': [[marmoset]] dan [[tamarin]] (42 spesies)
***** '''Keluarga [[Cebidae]]''': [[monyet kapucin]] dan [[monyet tupai]] (14 spesies)
***** '''Keluarga [[Aotidae]]''': monyet malam (11 spesies)
***** '''Keluarga [[Pitheciidae]]''': titi, saki, dan uakari (41 spesies)
***** '''Keluarga [[Atelidae]]''': monyet melolong, monyet labah-labah, dan monyet gebu (24 spesies)
**** Parvorder [[Catarrhini]]
***** '''Superfamily [[Monyet Dunia Lama|Cercopithecoidea]]'''
****** '''Keluarga [[Monyet Dunia Lama|Cercopithecidae]]''': '''monyet''' Dunia Lama (135 spesies)
***** Superfamily [[Ape|Hominoidea]]: mawas
****** Keluarga [[Gibbon|Hylobatidae]]: ungka ("mawas kecil") (17 spesies)
****** Keluarga [[Hominidae]]: mawas besar termasuk manusia (7 spesies)
== Pautan luar ==
| |||