Hittite: Perbezaan antara semakan

|conventional_long_name = Empayar HetHit

|common_name = HetHit

|symbol_type = Piring matahari HetHit, simbol bagi kerabat diraja.

|image_map_caption = Empayar HetHit pada zaman kemuncaknya di bawah [[Mursili II]] (sekitar 1321 – 1295 SM).

|demonym = [[HetOrang Hit]]

|common_languages = [[bahasa Hittite|HetHit]], [[LuwiLuwia]], [[Palai]], [[Hurria]], [[Asyur]] dan bahasa-bahasa wilayah Anatolia lain.

'''BangsaEmpayar HetHit''' atau '''bangsaempayar Nesya''' ialah orang [[Anatolia]] purba yang pernah mengasaskan sebuah kerajaan yang berpusat di [[Hattusa]] (bahasa HetHit: {{Hittite|Ḫattuša}}, "Hattusya") di tengah utara Anatolia sekitar 1600 SM. Empayar HetHit pada zaman kemuncaknya pada kurun ke-14 SM di bawah naungan Suppiluliuma I, merangkumi bahagian besar [[Anatolia]], barat laut [[Syria]], sejauh muara [[Sungai Litani]] (sebuah wilayah dikenali sebagai [[Amqu]]), dan ke arah timur sehingga ke hulu [[Mesopotamia]].

Antara abad ke-15 dan ke-13 SM, Empayar Hattusa, juga dipanggil Kerajaan HetHit, bersengketa dengan [[Kerajaan Baru Mesir|Kerajaan Mesir]], Kerajaan Asyur Pertengahan dan empayar Mitanni kerana mahu mengawal [[Timur Dekat Kuno|Asia Barat Jauh]]. [[Asyur|Kerajaan Asyur]] akhirnya menjadi lebih kuat dan mengilhak banyak daripada tanah Empayar HetHit, manakala yang selebihnya dijarah oleh pendatang dari Frigia. Selepas lingkungan tahun 1180 SM, semasa kejatuhan Zaman Gangsa, kerajaan HetHit berpecah kepada beberapa negeri kota "HetHit Baharu" yang berdaulat. Beberapa daripadanya wujud sehingga lewat kurun ke-8 SM sebelum jatuh ke tangan Kerajaan Asyur Baharu.

Bahasa HetHit berasal daripada cabang bahasa Anatolia dalam rumpun [[Bahasa-bahasa Indo-Eropah|bahasa Indo-Eropah]], bersama-sama [[bahasa Luwia]], dan merupakan bahasa Indo-Eropah tertua yang diketahui setakat kini.<ref>[http://www.leidenuniv.nl/en/researcharchive/index.php3-c=178.htm "2006-05-02 Hittite"]. 7 Julai 2004. [https://web.archive.org/web/20170203061604/http://www.leidenuniv.nl/en/researcharchive/index.php3-c=178.htm Diarkib] dari asal pada 3 Februari 2017.</ref> Ia digelar oleh bangsa HetHit sendiri sebagai ''''nešili'''' "perihal [berbahasa] Nesya (kini dipanggil Kültepe)". Bangsa HetHit memanggil nama negeri mereka sebagai ''Kerajaan Hattusya'' (Hatti dalam bahasa Akkadia), sebuah nama yang dipetik daripada bangsa Hatti, sebuah bangsa yang pernah duduk di rantau mereka sehinggalah awal alaf ke-2 dan bercakap bahasa lain bernama bahasa Hatti.<ref>Ardzinba, Vladislav. (1974): Some Notes on the Typological Affinity Between Hattian and Northwest Caucasian (Abkhazo-Adygian) Languages. Dalam: "Internationale Tagung der Keilschriftforscher der sozialistischen Länder", Budapest, 23.-25. April 1974. Zusammenfassung der Vorträge (Assyriologica 1), m/s 10-15.</ref> Nama "Hittite" datang daripada penggali purba abad ke-19 yang mengaitkan bangsa yang ditemui mereka dengan yang disebut dalam Alkitab.

Kebanyakan sejarah ketamadunan HetHit yang kita ketahui datang daripada teks-teks [[tulisan pepaku]] yang ditemui di kawasan kerajaan mereka, juga daripada surat-surat diplomatik dan komersial dalam arkib-arkib kerajaan [[Asyur]], [[Babylonia|Babilonia]], [[Mesir Purba|Mesir]], dan [[Asia Barat]]. Teks-teks tersebut juga penting dalam bidang sejarah linguistik Indo-Eropah. Angkatan tentera HetHit juga ada menggunakan [[rata]].<ref>"[https://www.britishmuseum.org/explore/cultures/middle_east/hittites.aspx Hittites]". ''[[:en:British_Museum|British Museum]]''. [[:en:London|London]]: Pemegang amanah Muzium British. [https://web.archive.org/web/20141107205200/http://www.britishmuseum.org/explore/cultures/middle_east/hittites.aspx Diarkib] daripada yang asal pada 7 November 2014.</ref>

Perkembangan dalam bidang peleburan besi dikatakan datang daripada bangsakerajaan HetHit di Anatolia sewaktu Zaman Gangsa Akhir, disebabkan mereka memang mahir dan telah membolot dagangan tukang besi. Tetapi pandangan "HetHit membolot" disangsi dan tidak lagi diterima dalam kalangan ilmuan.<ref>Muhly, James D. 'Metalworking/Mining in the Levant' in Near Eastern Archaeology ed. Suzanne Richard (2003), m/s 174–183.</ref> Berkaitan Zaman Gangsa Akhir/Zaman Besi Awal, kejatuhan Zaman Gangsa menyaksikan penggunaan besi secara meleluasa di rantau mereka. Barangan besi memang ada di Anatolia sewaktu Zaman Gangsa, tetapi jumlahnya di semua tempat adalah sama dan tidak banyak; besi tidak lazim digunakan sebagai senjata.<ref>Waldbaum, Jane C. ''From Bronze to Iron''. Göteburg: Paul Astöms Förlag (1978): 56–58.</ref> Bangsa HetHit tidak menggunakan proses peleburan besi, sebaliknya mereka menggunakan [[meteorit]].<ref>'Irons of the Bronze Age'(2017), Albert Jambon.</ref>

Pada zaman klasik, dinasti etnik HetHit terdapat di kerajaan-kerajaan kecil dan tersebar di tanah [[Syria|Suriah]], [[Lubnan]] dan [[Israel]]. Setelah hubungan berkurangan dengan bangsakerajaan HetHit, keturunan mereka terselerak dan akhirnya bergabung dengan penduduk-penduduk [[Syam]], Turki, dan [[Mesopotamia]].<ref>''Ancient History Encyclopedia''. "[https://www.ancient.eu/Sea_Peoples/ Sea Peoples]." September 2009. [https://web.archive.org/web/20180618203237/https://www.ancient.eu/Sea_Peoples/ Diarkib] dari asal pada 18 Jun 2018.</ref>

Pada tahun 1920-an, minat terhadap HetHit berkembang dengan pengasasan [[Republik Turki]] dan menarik perhatian ahli arkeologi seperti [[Halet Çambel]] dan [[Tahsin Özgüç]]. Di zaman itu, bidang kajian baharu Hittitologi (kaji bangsa HetHit, HetologiHitologi) juga mempengaruh penamaan lembaga-lembaga Turki, seperti bank milik kerajaan ''Etibank'' ("bank HetHit"),<ref>Erimtan, Can. (2008). [https://www.jstor.org/stable/20455417 Hittites, Ottomans and Turks: Ağaoğlu Ahmed Bey and the Kemalist Construction of Turkish Nationhood in Anatolia]. [https://web.archive.org/web/20180922104515/https://www.jstor.org/stable/20455417 Diarkib] pada 22 September 2018, Anatolian Studies, 58, 141–171.</ref> dan yayasan Muzium Ketamadunan Anatolia (''Anadolu Medeniyetleri Müzesi'') di [[Ankara]], 200 kilometer barat dari ibu negeri HetHit yang menjaga pameran artifak dan citra HetHit terbesar di dunia.

Ada yang memanggil kerajaan, bangsa, atau bahasa HetHit sebagai "Hittite". ''Hittite'' datang daripada [[bahasa Inggeris]], yang diambil daripada [[Ibrani]] חִתִּי‎ (ḫītī), daripada HetHit: 𒄩𒋾 (ḫati);<ref>Hittite. ''[https://www.etymonline.com/word/hittite Etymonline.com]''. Dicapai 2 April 2020.</ref><ref>Hittite. (2020, Mac 18). ''[https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=Hittite&oldid=58922047 Wiktionary, The Free Dictionary]''. Dicapai 22:14, April 2, 2020.</ref> "''Hiti''" dari Ibrani ditambahkan imbuhan akhiran "''-ite''" untuk menunjukkan bangsaperkaitan. Kekeliruan tertimbul apabila nama Hatti dan Hitti mula digunakan dengan berbeza. Bangsa Hatti bagi bangsa yang berada di tengah Anatolia, manakala bangsakerajaan HitiHit datang daripada Alkitab dan ia diberi pula kepada bangsakerajaan yang menggantikan kerajaan Hatti.

Bangsa HetHit sendiri memanggil diri mereka bangsa Nesya (𒉈𒅆𒇷 "nešili", perihal (orang) Nesya) merujuk kepada penempatan mereka. Kerajaan asing seperti Mesir memanggil mereka ''khita'' atau ''kheta'', kemudian dalam bahasa Latin Lewat ''Hethaeus''. Dengan itu, menamakan bangsa berkenaan sebagai bangsa HetHit atau Nesya lebih sesuai, supaya dapat dibezakan dengan bangsa Hati/Hatti/Hat.