Wikipedia

Nusantara: Perbezaan antara semakan

Layar sejarah secara interaktif
← Suntingan sebelumnyaSuntingan berikutnya →
Kandungan dihapus Kandungan ditambah
VisualWikiteks
Eiskrahablo (bincang | sumb.)
316 suntingan
k Membatalkan semakan 5271884 oleh Anumengelamun (Perbincangan)
Teg-teg: Buat asal Dibalikkan
Eiskrahablo (bincang | sumb.)
316 suntingan
k Membatalkan VANDALISME 5271882 oleh Anumengelamun (Perbincangan)
Teg-teg: Buat asal Dibalikkan
Baris 1:
{{Distinguish|Alam Melayu}}
{{about|istilah Jawa Kuno.|kawasan geopolitik turut dinamakan sedemikian di Indonesia|kepulauan Indonesia|rantau dipengaruhi budaya Melayu|Alam Melayu}}<!--memandangkan ms.wikipedia juga digunakan orang dari Indonesia, maka nyahkekaburan diberikan mengelakkan kekeliruan apa mahu dicari-->
Istilah '''Nusantara''' di [[Kamus Besar Bahasa Indonesia]] dan [[Indonesia]] secara umumnya merujuk kepada [[Senarai pulau di Indonesia|seluruh wilayah pulau Indonesia]] sahaja.<ref>{{Citation| last1 = Echols | first1 = John M. | last2 = Shadily | first2 = Hassan | title = Kamus Indonesia Inggris (An Indonesian-English Dictionary) | place = Jakarta | publisher = Gramedia | year = 1989|edition=1st| isbn = 979-403-756-7}}</ref><ref name="BH">{{cite newspaper|newspaper=Berita Harian|title=Istilah Nusantara diguna tanpa semangat penyatuan Melayu|author1=Hafizah Iszahanid|date=11 Oktober 2018|url=https://www.bharian.com.my/rencana/sastera/2018/10/484593/istilah-nusantara-diguna-tanpa-semangat-penyatuan-melayu|quote=Konsep Nusantara dalam pemahaman warga Indonesia sangat berbeza dengan apa yang difahami rakyat Malaysia, bahkan hampir kesemua negara lain di Asia Tenggara termasuk Singapura...ketika kebanyakan penduduk Asia Tenggara merujuk Nusantara kepada wilayah Kepulauan Melayu atau negara di Asia Tenggara, penduduk Indonesia sebaliknya berpendapat Nusantara adalah Indonesia semata-mata.}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://kbbi.kemdikbud.go.id/entri/Nusantara|title=Hasil Pencarian - KBBI Daring|website=kbbi.kemdikbud.go.id|access-date=2018-07-20}}</ref> Walau bagaimanapun, [[Kamus Dewan|Kamus Dewan Edisi Keempat]] pula mentakrifkan '''Nusantara''' sebagai gugusan pulau-pulau Melayu.<ref>{{cite dictionary|url=https://prpm.dbp.gov.my/Cari1?keyword=nusantara|title=Nusantara|dictionary=Kamus Dewan|publisher=Dewan Bahasa dan Pustaka Malaysia}}</ref><ref name="BH"/>
'''Nusantara''' ({{Jawi|نوسانتارا}}, [[Hanacaraka]]: {{Lang|jv|ꦤꦸꦱꦤ꧀ꦠꦫ}}) adalah istilah [[bahasa Kawi]] wujud pada zaman [[Majapahit]] diperintah panglima [[Gajah Mada]] merujuk kepada gugusan pulau mengelilingi [[Jawa|pulau Jawa]] di [[Asia Tenggara Maritim|lautan]] [[Asia Tenggara]] yang menjadi pusat kerajaan tersebut zaman itu. Hal ini dicatat dalam dokumen kontemporari seperti ''[[Pararaton]]'' dan ''[[Nagarakretagama]]''.<ref>{{cite book|last1=Mpu|first1=Prapañca|last2=Robson|first2=Stuart O.|title=Deśawarṇana: (Nāgarakṛtāgama)|url=https://books.google.com/books?id=aZduAAAAMAAJ|year=1995|publisher=KITLV|isbn=978-90-6718-094-8}}</ref><!-- keterangan pengunaan dalam bahasa Jawa kuno yang asal mula-mula memunculkan nama ini -->
 
Dalam pengertian yang lebih luas, Nusantara merangkumi tanah dengan budaya dan linguistik yang berkaitan dengan [[Melayu]] termasuk [[Indonesia]], [[Malaysia]], [[Singapura]], [[Thailand Selatan]], [[Filipina]], [[Brunei]], [[Timor Leste]] dan [[Taiwan]], kecuali [[Papua New Guinea]].<ref name=Evers>{{cite journal |last=Evers |first=Hans-Dieter |year=2016 |title=Nusantara: History of a Concept |journal=Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society |volume=89 |issue=1 |pages=3–14 |doi=10.1353/ras.2016.0004|s2cid=163375995 }}</ref>
Panggilan ini mempunyai takrifan moden berbeza mengikut kefahaman moden negara-negara sinambungan kerajaan purba ini. [[Indonesia]] mengaitkan nama ''Nusantara'' dengan [[Senarai pulau di Indonesia|seluruh wilayah pulau]] dirangkumkan dalam kedaulatan republik itu sahaja,<ref>{{Citation| last1 = Echols | first1 = John M. | last2 = Shadily | first2 = Hassan | title = Kamus Indonesia Inggris (An Indonesian-English Dictionary) | place = Jakarta | publisher = Gramedia | year = 1989|edition=1st| isbn = 979-403-756-7}}</ref><ref name="BH">{{cite newspaper|newspaper=Berita Harian|title=Istilah Nusantara diguna tanpa semangat penyatuan Melayu|author1=Hafizah Iszahanid|date=11 Oktober 2018|url=https://www.bharian.com.my/rencana/sastera/2018/10/484593/istilah-nusantara-diguna-tanpa-semangat-penyatuan-melayu|quote=Konsep Nusantara dalam pemahaman warga Indonesia sangat berbeza dengan apa yang difahami rakyat Malaysia, bahkan hampir kesemua negara lain di Asia Tenggara termasuk Singapura...ketika kebanyakan penduduk Asia Tenggara merujuk Nusantara kepada wilayah Kepulauan Melayu atau negara di Asia Tenggara, penduduk Indonesia sebaliknya berpendapat Nusantara adalah Indonesia semata-mata.}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=BsuNDwAAQBAJ&pg=PA3&dq=Nusantara+specifically+Indonesian+archipelago&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjNw5-r3NjyAhVn8HMBHZAlCAAQ6AF6BAgGEAM#v=onepage&q=Nusantara%20specifically%20Indonesian%20archipelago&f=false|title=Empire of the Winds: the Global Role of Asia's Great Archipelago|last=Bowring|first=Philip|date=2018|publisher=Bloomsbury|page=3|language=en|quote='Nusantara' in Malay today has narrower meaning: 'archipelago', specifically the 'Indonesian archipelago'.}}</ref><ref name=":0" /><ref>{{cite book|url=https://www.nlb.gov.sg/biblio/12269405|title=Putra Nusantara: Son of the Indonesian Archipelago [Putra Nusantara: Putra Kepulauan Indonesia]|last1=Rais|first1=Mohamed Amien|last2=Ng|first2=Taryn|last3=Irwan|first3=Omar|last4=Najib|first4=Muhammad|date=2004|publisher=Stamford Press|isbn=9810499078|location=Singapore|page=|lang=en}}</ref> hal ini tercermin dalam erti diberikan [[Kamus Besar Bahasa Indonesia]]<ref>{{Cite dictionary|url=https://kbbi.kemdikbud.go.id/entri/Nusantara|publisher=Badan Pengembangan Bahasa dan Perbukuan Indonesia|dictionary=Kamus Besar Bahasa Indonesia|title=Nusantara|date=2016|edition=ke-3}}</ref> serta dikukuhkan seberapa cendekiawan dalam negara disebut.<ref name="BH" /> Walau bagaimanapun, [[Kamus Dewan|Kamus Dewan Edisi Keempat]] pula mentakrifkan ''Nusantara'' sebagai "kepulauan" atau gugusan pulau-pulau Melayu,<ref>{{cite dictionary|url=https://prpm.dbp.gov.my/Cari1?keyword=nusantara|title=Nusantara|dictionary=Kamus Dewan|publisher=Dewan Bahasa dan Pustaka Malaysia|date=2017|edition=ke-4}}</ref><ref name="BH" /> lebih lanjut lagi tanah dipengaruhi budaya dan linguistik [[orang Melayu]] termasuk [[Indonesia]], [[Malaysia]], [[Singapura]], [[Thailand Selatan]], [[Filipina]], [[Brunei]], [[Timor Leste]] dan [[Taiwan]], kecuali [[Papua New Guinea]];<ref name=Evers>{{cite journal |last=Evers |first=Hans-Dieter |year=2016 |title=Nusantara: History of a Concept |journal=Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society |volume=89 |issue=1 |pages=3–14 |doi=10.1353/ras.2016.0004|s2cid=163375995 }}</ref> hal ini disokong beberapa penulisan akademik Barat pada abad ke-20.<ref>{{Cite journal|last=Mohd. Zariat Abdul Rani|date=2005|title=Antara Islam dan Hinduisme di Alam Melayu: Beberapa catatan pengkaji barat|url=http://www.sarionline.ukm.my/index.html|journal=SARI: Jurnal Alam dan Tamadun Melayu|publisher=Universiti Kebangsaan Malaysia|volume=23|pages=67–82|issn=0127-2721|quote=Seperkara lagi yang perlu dijelaskan ialah perbezaan istilah yang digunakan mereka bagi merujuk daerah yang mereka perkatakan. N. J. Krom (seterusnya
 
Krom), misalnya, menggunakan istilah ‘Nusantara’, manakala Bernard H. M. Vlekke (seterusnya Vlekke) dan J.C. Van Leur (Van Leur) menamakan daerah
Kata Nusantara diambil dari sumpah oleh [[Gajah Mada]] pada tahun 1336, seperti yang ditulis dalam [[bahasa Kawi]] menerusi ''[[Pararaton]]'' dan ''[[Nagarakretagama]]''.<ref>{{cite book|last1=Mpu|first1=Prapañca|last2=Robson|first2=Stuart O.|title=Deśawarṇana: (Nāgarakṛtāgama)|url=https://books.google.com/books?id=aZduAAAAMAAJ|year=1995|publisher=KITLV|isbn=978-90-6718-094-8}}</ref> Gajah Mada ialah pemimpin tentera dan [[perdana menteri]] Majapahit yang diakui akan pentadbiran kerajaannya yang mencapai puncak kegemilangan. Gajah Mada menyampaikan sumpah yang disebut ''[[Sumpah Palapa]]'', iaitu sumpahnya untuk tidak memakan makanan yang mengandung [[rempah]] sehingga seluruh Nusantara ditakluk di bawah kejayaan Majapahit.
kajian mereka sebagai “Indonesia”. Meskipun terdapat perbezaan dari segi istilah, namun setelah diteliti adalah didapati cakupan perbincangan mereka rata-rata merujuk kepada daerah yang sama, iaitu daerah yang disebut oleh [[Syed Muhammad Naquib al-Attas|Al-Attas]] dalam syarahan pengukuhan beliau yang bertajuk Islam dalam ''Sejarah
 
dan Kebudayaan Melayu'' (1972) sebagai “Kepulauan Melayu-Indonesia”.}}</ref>
Konsep Nusantara sebagai kesatuan wilayah tidaklahtidak suatudicipta perkaraoleh yangGajah baharu;Mada terdapatpada duluantahun yang1336. didapati bertarikh dari seawalPada tahun 1275 yang manadahulu, [[Kertanegara dari Singhasari]] menggunakan istilah ''Cakravala [[Mandala (model politik)|Mandala]] Dvipantara'' untuk menggambarkan kepulauan Asia Tenggara.<ref>{{cite book|author=Wahyono Suroto Kusumoprojo|title=Indonesia negara maritim|url=https://books.google.com/books?id=QoJKR85srh8C&pg=PA186|year=2009|publisher=PT Mizan Publika|isbn=978-979-3603-94-0}}</ref> Dvipantara adalah kata Sanskrit untuk "pulau di antara", menjadikannya sinonim dengan Nusantara kerana ''dvipa '' dan ''nusa '' bermaksud "pulau". Kertanegara membayangkan penyatuan kerajaan dan pemerintahan Asia Tenggara Maritim di bawah Singhasari sebagai benteng menentang peluasan kuasa Mongol oleh [[dinasti Yuan]] dari [[Tanah besar China]].▼
 
==Pengistilahan==
Istilah ''Nusantara'' merupakan kata gabung [[bahasa Kawi|bahasa Jawa Kuno]] menggabungkan {{lang|jv|ꦤꦸꦱ}} ''nusa'' bermaksud "[[pulau]]" dan {{lang|jv|ꦲꦤ꧀ꦠꦫ}} ''antara'' "luar" yakni "pulau-pulau luar [<nowiki/>[[Jawa]]]".<ref>{{cite book |last=Friend |first=T. |title=Indonesian Destinies |publisher=Harvard University Press |year=2003 |page=[https://archive.org/details/indonesiandestin00theo/page/601 601] |isbn=0-674-01137-6 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/indonesiandestin00theo/page/601 }}</ref> menggabungkan {{lang|jv|ꦤꦸꦱ}} ''nusa'' bermaksud "[[pulau]]" dan {{lang|jv|ꦲꦤ꧀ꦠꦫ}} ''antara'' "luar" yakni "pulau-pulau luar [[Jawa]]". Ungkapan ini mula dimunculkan dalam kitab [[Pararaton]] yang mana ia meceritakan bahawa [[Gajah Mada]] mengangkat suatu sumpah khusus disebut ''[[Sumpah Palapa|suatu sumpah]]'' semasa ditabalkan menjadi ''[[Patih]] Amangkubhumi'' (setaraf [[perdana menteri]]) Majapahit pada tahun 1258 [[Takwim Saka|Saka]] (1336 M) berbunyi:
 
<blockquote>''Sira Gajah Mada pepatih amungkubumi tan ayun amukita palapa, sira Gajah Mada : Lamun huwus kalah <u>nusantara</u> ingsun amukti palapa, lamun kalah ring [[Nusa Penida|Gurun]], ring [[pulau Seram|Seram]], [[Tanjungpura]], ring [[kerajaan Aru|Haru]], [[Pahang|ring Pahang]], [[kerajaan Dompo|Dompo]], ring [[Bali]], [[kerajaan Sunda|Sunda]], [[Palembang]], [[Temasik|Tumasik]], samana ingsun amukti palapa''.<br/>
 
(Dia Gajah Mada sang Patih Amangkubumi tidak ingin melepaskan [[puasa]], dia Gajah Mada [berkata]: "Jika beta telah mengalahkan [menguasai] pulau-pulau lain [sekitar Jawa tempat berdiri], beta [baru akan] melepaskan puasa [tidak memakan makanan mengandungi [[rempah]]]. Jika beta telah mengalahkan Gurun, Seram, Tanjung Pura, Haru, Pahang, Dompo, Bali, Sunda, Palembang, Temasik, maka beta (baru akan) melepaskan puasa".)</blockquote>
 
▲Konsep Nusantara sebagai kesatuan wilayah tidaklah suatu perkara yang baharu; terdapat duluan yang didapati bertarikh dari seawal tahun 1275 yang mana [[Kertanegara dari Singhasari]] menggunakan istilah ''Cakravala [[Mandala (model politik)|Mandala]] Dvipantara'' untuk menggambarkan kepulauan Asia Tenggara.<ref>{{cite book|author=Wahyono Suroto Kusumoprojo|title=Indonesia negara maritim|url=https://books.google.com/books?id=QoJKR85srh8C&pg=PA186|year=2009|publisher=PT Mizan Publika|isbn=978-979-3603-94-0}}</ref> Dvipantara adalah kata Sanskrit untuk "pulau di antara", menjadikannya sinonim dengan Nusantara kerana ''dvipa '' dan ''nusa '' bermaksud "pulau". Kertanegara membayangkan penyatuan kerajaan dan pemerintahan Asia Tenggara Maritim di bawah Singhasari sebagai benteng menentang peluasan kuasa Mongol oleh [[dinasti Yuan]] dari [[Tanah besar China]].
 
== Sejarah ==
Baris 23 ⟶ 22:
Nusantara pada kurun ke-13 hingga 15 merupakan tahap paling pinggiran dalam kawasan dipegang [[raja]] yang dianggap [[Dewa raja|penjelmaan]] [[dewa]] seterusnya daerah kekuasaan ini dianggap memancarkan konsep kekuasaan baginda:
# '''Negara Agung''' merupakan daerah sekeliling ibu kota selaku pusat kerajaan tempat raja memerintah.
# '''Mancanegara''' - daerah-daerah dalam sekeliling [[pulau Jawa]] yang berbudaya masih mirip Negara Agung tetapi berada di "daerah perbatasan" seperti [[Pulau Madura|Madura]], [[Bali]], [[Lampung]] dan [[Palembang]]. ataKata "mancanegara" kini lebih beralih makna dalamdi [[Bahasa Indonesia|bahasa baku Indonesia]] seumpama dengan "internasional" atau "antarabangsa".<ref>{{Cite dictionary|url=https://kbbi.kemdikbud.go.id/entri/mancanegara|publisher=Badan Pengembangan Bahasa dan Perbukuan Indonesia|dictionary=Kamus Besar Bahasa Indonesia|title=mancanegaraMancanegara|date=2016|edition=ke-3}}</ref>
# '''Nusantara''', "pulau-pulau luar" (yakni "luar Jawa")<ref>Jerry H. Bentley, Renate Bridenthal, Kären E. Wigen (éds.), ''Seascapes: Maritime Histories, Littoral Cultures, and Transoceanic Exchanges'', 2007, University of Hawai'i Press, Honolulu, hal. 61</ref> adalah daerah di luar pengaruh budaya Jawa tetapi masih dituntut sebagai daerah taklukan: para penguasanya harus membayar ufti kepada raja Jawa.
 
Baris 31 ⟶ 30:
 
=== Pemahaman moden ===
[[File:Indonesia on the globe (Southeast Asia centered).svg|Indonesia_on_the_globe_(Southeast_Asia_centered)|thumb|right|250px|Kawasan Nusantara mengikut pemahaman moden global; iaitu merangkumi kawasan kepulauan Indonesia secara spesifik<ref>{{cite book |last=Bowring|first=Philip|date=2018|title=Empire of the Winds: the Global Role of Asia's Great Archipelago|url=https://books.google.com/books?id=BsuNDwAAQBAJ&pg=PA3&dq=Nusantara+specifically+Indonesian+archipelago&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjNw5-r3NjyAhVn8HMBHZAlCAAQ6AF6BAgGEAM#v=onepage&q=Nusantara%20specifically%20Indonesian%20archipelago&f=false|language=en |page=3|publisher=Bloomsbury|quote='Nusantara' was defined the region of islands and coasts over which Majapahit rule, ... Nusantara in Malay today has narrower meaning: 'archipelago',  specifically  the  Indonesian archipelago.}}</ref>{{rp|3}}<ref name=":0">{{cite journal |last=Avé|first=J.|date=1989|title='Indonesia', 'Insulinde' and 'Nusantara': Dotting the I's and Crossing the T|url=https://www.jstor.org/stable/27864030|language=en|journal=Bijdragen Tot De Taal-, Land- En Volkenkunde|volume= 145|issue=2/3|page=230|location=Leiden, the Netherlands|quote='Nusantara' has been understood and used to refer to the
whole, that is, the mosaic of 'nusas' which constitutes an archipelago,
specifically the Indonesian archipelago. Berg's interpretation, however,
Baris 37 ⟶ 36:
Pada tahun 1920-an, [[Ernest Douwes Dekker]]—seorang berketurunan [[Belanda]]— mengusulkan Nusantara sebagai penamaan alternatif untuk wilayah [[Indonesia|kepulauan dalam kekuasaan empayar Belanda]] mengelakkan kerancuan ditimbulkan nama ''Indie'' ("Hindia") yang berkait dengan [[India]],<ref>{{Citation|last=Vlekke|first=Bernard H.M.|title=Nusantara: A History of the East Indian Archipelago|place=Netherlands|publisher=Ayer Co Pub|year=1943|edition=1st|pages=303–470|isbn=978-0-405-09776-8}}</ref> usulan ini turut mendapat sokongan [[Ki Hadjar Dewantara]].<ref name=Kroef>{{cite journal |title=The Term Indonesia: Its Origin and Usage |journal=Journal of the American Oriental Society |author=Justus M. van der Kroef |volume=71 |issue=3 |pages=166–171 |year=1951 |url=http://links.jstor.org/sici?sici=0003-0279%28195107%2F09%2971%3A3%3C166%3ATTIIOA%3E2.0.CO%3B2-5 |doi=10.2307/595186}}</ref><ref name="Reinventing Indonesia">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Hqf1kaxuL3MC&pg=PA72|title=Reinventing Indonesia: menemukan kembali masa depan bangsa|publisher=PT Mizan Publika|year=2008|isbn=978-979-433-516-1|page=72}}</ref>
[[File:Location Malay Archipelago.png|Location_Malay_Archipelago|thumb|right|250px|Kawasan Nusantara mengikut pemahaman di Malaysia; iaitu bererti kepulauan Melayu]]
Dalam [[bahasa Melayu]] yang digunakan secara global pada zaman moden, istilah Nusantara mempunyai makna sebagai "kepulauan" yang secara spesifik merujuk kepada [[kepulauan Indonesia]].<ref>{{cite book |last=Bowring|first=Philip|date=2018|title=Empire of the Winds: the Global Role of Asia's Great Archipelago|url=https://books.google.com/books?id=BsuNDwAAQBAJ&pg=PA3&dq=Nusantara+specifically+Indonesian+archipelago&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjNw5-r3NjyAhVn8HMBHZAlCAAQ6AF6BAgGEAM#v=onepage&q=Nusantara%20specifically%20Indonesian%20archipelago&f=false|language=en |page=3|publisher=Bloomsbury|quote='Nusantara' in Malay today has narrower meaning: 'archipelago', specifically the 'Indonesian archipelago'.}}</ref>{{rp|3}} Tetapi di [[Malaysia]], istilah Nusantara mempunyai makna berbeza iaitu "[[kepulauan Melayu]]" yang merangkumi gabungan kawasan [[kepulauan Indonesia]] dan [[Filipina|kepulauan Filipina]], dengan [[Sabah]] dan [[Sarawak]] di [[Borneo]], dan tidak merangkumi wilayah [[Semenanjung Melayu|semenanjung]].<ref>{{cite web |url=https://prpm.dbp.gov.my/Cari1?keyword=nusantara|title=Nusantara|work=Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (Malaysia)|edition=Kamus Pelajar Edisi Kedua|quote=Nusantara ialah kepulauan Melayu}}</ref><ref>{{cite web |url=https://prpm.dbp.gov.my/Cari1?keyword=nusantara|title=Nusantara|work=Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (Malaysia)|edition=Kamus Dewan Edisi Keempat|quote=Nusantara ialah kepulauan Melayu}}</ref>
 
==Lihat juga==
Baris 46:
== Pautan luar ==
* [http://www.wacananusantara.org/ Wacana Nusantara]
*   [http://www.budaya-indonesia.org/ Portal Budaya Tradisional Indonesia]
[[Kategori:Kebudayaan Melayu]]
[[Kategori:Nusantara|Nusantara]]
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/wiki/Nusantara"