Sejarah dunia: Perbezaan antara semakan

Menjelang akhir abad pertama SM, [[Mediterranean]], [[Sungai Ganges]] dan [[Sungai YellowKuning]] telah menjadi tapak [[empayar]] yang pemimpin masa hadapan cuba menirunya. Di [[Sejarahsejarah India|India]], [[Empayar Mauryan]] memerintah sebahagian besar [[Asia Selatan]], sementara [[Pandyas]] memerintah [[India Selatan]]. Di [[Sejarahsejarah China|China]], [[Dinasti Qin|Qin]] dan [[Dinasti Han|Han]] mengembangkan pemerintahan imperial mereka menerusi penyatuan politik, komunikasi lebih baik dan penubuhan monopoli negara oleh [[Maharaja Wu dari China Han|Maharaja Wu]]'.

Empayar yang agung bergantung kepada penyerapan jajahan menggunakan tentera dan pada pembentukan pendudukan yang dipertahankan agar menjadi pusat pertanian. Keadaan yang agak aman semasa di bawah pentakbiran empayar menggalakkan perdagangan antarabangsa, paling terkemuka laluan perdagangan besar di laut Mediterranean yang telah dibangunkan semenjak [[Zaman HellenistikKeyunanian]], dan [[Laluan Sutera]].

Empayar berhadapan dengan masaalah biasa berkait dengan mengekalkan jumlah tentera yang besar dan menyokong borokrasi pusat. Kos ini semakin membebankan petani, sementara [[magnateusahawan]] pemilik tanah semakin mampu mengelakkan kawalan pusat dan kosnya. Tekanan orang-orang [[gasar]] di sempadan mencepatkan proses perpecahan dalaman. [[Empayar Han]] [[China]] terjerumus dalam [[perang saudara]] pada 220 M, sementara [[Empayar Rom]] yang sama semakin menjadi berpisah dan pecah belah pada masa yang sama.

Sepanjang [[iklim sederhana|zon serdahanaiklim sederhana]] [[Eurasia]], [[Amerika]] dan [[Afrika Utara]], empayar bangkit dan jatuh secara berterusan.

Keruntuhan Empayar Rom, yang berlanjutan selama beberapa kurun selepas kurun ke-2 SM, berkebetulan dengan penyebaran [[Kristian]] kearahke arah barat ke [[Timur Tengah]]. Empayar Rom barat jatuh di bawah pengaruh puak Jerman pada kurun ke-5, dan ia perlahan-lahan berpecah kepada beberapa negeri yang bertempur sesama sendiri, kesemuanya berkait dalam satu cara atau lain sesama sendiri dengan [[Gereja Katolik Rom]]. Sisa bahagian Empayar Rom, di Mediterranean timur, mulai sekarang akan dikenali sebagai [[Empayar Byzantine]]. Berkurun selepasnya, persatuan terhad akan dikembalikan pada [[Eropah barat]] melalui penubuhan [[Empayar Rom Suci]] pada [[962]], yang terdiri dari beberapa negeri yang apa kini dikenali sebagai [[Jerman]], [[Switzerland]], [[Belgium]], [[Itali]], dan [[Perancis]].

Di China, pelbagai [[dinasti]] turut naik dan turun. Selepas kejatuhan [[Dinasti Han Timur]] dan jatuhnya [[ThreeTiga KingdomsKerajaan]], puak nomad dari utara mula menjajah pada abad ke-4 M, akhirnya menakluk kawasan China Utara dan menubuhkan banyak kerajaan kecil. [[Dinasti Sui]] menyatukan China pada [[581]], dan bawah [[Dinasti Tang]] berikutnya ([[618]]-[[907]]) China memasuki [[zaman keemasan]] kedua. Bagaimanapun Dinasti Tang turut berpecah dan selepas [[Tempoh Lima Dinasti dan Sepuluh Kerajaan|setengah abad kacau-bilau]] [[Dinasti Song Utara]] menyatukan China pada [[982]]. Bagaimanapun tekanan dari empayar nomad di utara semakin meningkat. [[China Utara]] jatuh ke tangan [[Jurchen]] pada [[1141]], dan [[Empayar Mongol]] menakluk keseluruhan China pada 1279, termasuk juga hampir keseluruhan tanah besar [[Eurasia]], kecuali [[Eropah tengahTengah|tengah]] dan [[Eropah Barat]], dan kebanyakan [[Asia Tenggara]] dan [[Jepun]].

Pada tempoh ini, [[India]] utara diperintah oleh [[Empayar Gupta|GuptasGupta]]. Di India Selatan, tiga kerajaan [[orang DravidianDravidia|DravidianDravidia]] terkemuka muncul: [[Dinasti Chera|Chera]], [[Chola]] dan [[Pandya]]. Kestabilan yang berikutnya menyumbang kepada zaman kegemilangan kebudayaan [[Hindu]] pada abad ke-4 dan ke-5 CEM.

[[Imej:Peru Machu Picchu Sunset.jpg|thumbnail|200px|right|[[Machu Picchu]], "Bandar Lenyap orang IncasInca," telah menjadi simbol yang paling dikenali bagi tamadun [[Inca]].]]

Pada masa kini juga, di [[Amerika Tengah]], masyarakat luas juga turut terbentuk, yang paling penting adalah [[tamadun Maya|Maya]] dan [[Aztek]] dari [[Mesoamerika]]. Ketika [[ibu budaya]] iaitu [[Olmeks]] merosot secara perlahan-lahan, negara-bandar Maya agung perlahan-lahan meningkat semakin banyak dan semakin penting, dan budaya Maya tersebar sepanjang [[Yucatבn]] dan kawasan sekeliling. Empayar [[AzteksAztek]] berikutnya di binadibina atas budaya berjiranan dan dipengaruhi oleh penduduk yang ditawan seperti [[Toltek]].

Di [[Amerika Selatan]], antara [[kurunabad ke-14]] dan [[kurunabad ke-15]] melihat kebangkitan [[InkaInca]]. [[Empayar Inca]] dari [[Tawantinsuyu]], dengan ibu negerinya di [[Cusco]], merentasi keseluruhan [[Banjaran Gunung]] [[Andes]]. Kaum Inca adalah kaya dan maju, terkenal kerana sistem jalan Inka dan pertukangan batu yang tiada tandingannya.

[[Islam]], yang bermula pada [[kurunabad ke-7]] di [[Arab]], merupakan salah satu kuasa menakjubkan dalam sejarah dunia, berkembang dari sejumlah kecil pengikut kepada menjadi asas bagi beberapa siri empayar di [[Timur Tengah]], [[Afrika Utara]], [[Asia Tengah]], [[India]], [[Kesultanan Melaka|Melaka]] dan masa kini [[Indonesia]].

Di timur laut Afrika, [[Nubia]] dan [[EthiopiaHabsyah]] masih kekal kelompok [[Kristian]] sementara bahagian Afrika yang lain di utara [[equatorkhatulistiwa]] memeluk [[Islam]]. Dengan kedatangan Islam datang teknologi baru yang, buat kali pertama membenarkan perdagangan yang banyak menyeberangi [[Sahara]]. Cukai ke atas perdagangan ini membawa kemewahan kepada [[Afrika Utara]], dan kebangkitan beberapa siri [[kerajaan Sahel|kerajaan di Sahel]].

Tempoh ini dalam sejarah dunia ditanda dengan kemajuan teknologi yang perlahan tetapi berterusan, dengan pembangunan penting seperti [[pelana]] dan [[bajak moldboard plow]] tiba setiap beberapa kurun. Bagaimanapun di sesetengah kawasan, terdapat kemajuan teknologi yang pantas. Lebih penting lagi, adalah di kawasan [[laut Mediterranean|Mediterranean]] semasa [[tempoh HellenistikKeyunanian]], apabila beratus teknologi dicipta. Tempoh sedemikian diikuti dengan tempoh kemerosotan teknologi, sebagaimana semasa kemerosotan dan kejatuhan [[Empayar Rom]] dan tempoh [[awal pertengahan]] berikutnya.

[[Wabak Justinian]] merupakan [[wabak]] yang menimpa [[Empayar Byzantine]], termasuk ibu kotanya [[Constantinople]], pada tahun [[541]]–[[542]] [[AD]]M. IanyaIa dianggarkan bahawa Wabak Justinian membunuh seramai hingga 100 juta manusia diseluruhdi seluruh dunia.<ref>[http://dpalm.med.uth.tmc.edu/courses/BT2003/BTstudents2003_files%5CPlague2003.htm The History of the Bubonic Plague]</ref><ref>[http://www3.niaid.nih.gov/news/newsreleases/1996/plague.htm Scientists Identify Genes Critical to Transmission of Bubonic Plague]</ref> Ia menyebabkan [[demografik medieval|penduduk Eropah]] merosot sekitar 50% antara 541 dan 700.<ref>[http://www.ph.ucla.edu/EPI/bioter/anempiresepidemic.html An Empire's Epidemic]</ref> Ia juga mungkin turut menyumbang kepada kejayaan [[penaklukan Arab]].<ref>[http://www.justiniansflea.com/events.htm Justinian's Flea]</ref><ref>[http://www.iht.com/articles/2008/01/04/arts/idbriefs5H.php The Great Arab Conquests]</ref>

== Kebangkitan Eropah ==

Malah sebelum [[kurunabad ke-16]], sesetengah tamadun telah mengembangkan masyarakat maju. Pada zaman dahulu, tempoh silam di Yunani dan [[Rom SilamKuno]] telah menghasilkan masyarakat yang disokong oleh ekonomi kewangan, dengan pasaran kewangan dan hak bagi harta persendirian. InstitutionInstitusi ini mencipta keadaan bagi penghimpunan modal berterusan, dengan peningkatan produktiviti. Menurut sesetengah anggaran, pendapatan per kapitalkapita Rom Itali, kawasan yang paling maju dalam [[Empayar Rom]], sama bandingan dengan pendapatan per-kapitalkapita dari ekonomi paling maju pada kurun ke-18. (lihat [http://www.atypon-link.com/AEAP/doi/abs/10.1257/089533006776526148#search=%22the%20economy%20of%20the%20roman%20empire%20temin%22]) Kawasan yang paling dibangunkan dalam tamadun klasik adalah kawasan bandar lebih maju berbanding kawasan lain di dunia sehingga awal zaman moden. Tamadun ini bagaimanapun, perlahan-lahan merosot dan roboh; dan para sejarahwan masih bertikai mengenai puncanya.

[[China]] telah membangunkan ekonomi kewangan maju menjelang1menjelang 1,000 CEM. China mempunyai [[petani]] bebas yang tidak lagi petani cukup makan, dan mampu menjual keluaran mereka dan menyertai pasaran. Pertanian amat produktif dan masyarakat China ramai tinggal di bandar. Negara ini maju dari segi teknologi kerana ia mempunyai monopoli dalam hembusan (pertukangan besi) dan cetakan. (seelihat [http://www.nri.org.uk/joseph.html Joseph Needham]). Tetapi, selepas penyerbuan awal oleh [[Jurchens]], pada 1279 sisa empayar [[Sung]] ditakluk oleh puak [[Mongol]].

Dari luaran, [[RenaissanceZaman Pembaharuan]] Eropah, bermula pada kurun ke-14, terdiri dari jumpaan semula sumbangan saintifik dunia klasik, dan dalam kebangkitan ekonomi dan masyarakat Eropah. Tetapi Renaissance turut menggalakkan budaya ingin tahu yang akhirnya mendorong kepada [[Humanismkemanusiaan]], [[Revolusi Saintifik]], dan akhirnya perubahan besar [[Revolusi PengilanganPerindustrian]]. [[Revolusi Saintifik]] pada kurun ke-17, bagaimanapun tidak mempunyai kesan serta-merta pada teknologi; hanya pada separuh kedua kurun ke-18 barulah kemajuan saintifik mula digunakan bagi ciptaan pratikal.

Kelebihan yang dibangunkan negara Eropah menjelang kurun ke-18 terbahagi dua: budaya [[entrepreneurialkeusahawanan]], dan kemewahan yang dihasilkan dari perdagangan [[Atlantik]] (termasuk [[perdagangan hamba Afrika]]). Menjelang akhir [[kurunabad ke-16]], Perakperak Amerika membentuk satu per lima budgetbelanjawan keseluruhan Sepanyol.<ref>[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/spain.html Conquest in the Americas]</ref> Keuntungan perdagangan hamba dan perladangan [[Caribbean|Indies Barat]] berjumlah sehingga 5% dari [[Sejarah ekonomi Britain|ekonomi British]] pada masa [[Revolusi PengilanganPerindustrian]].<ref>[http://www.digitalhistory.uh.edu/historyonline/con_economic.cfm Was slavery the engine of economic growth?]</ref> Sementara sesetengah sejarahwan memutuskan bahawa, pada 1750, [[produktiviti|produktiviti buruh]] di kawasan paling membangun di [[China]] masih setaraf dengan ekonomi Atlantik Eropah (lihat [http://www.nber.org/cgi-bin/author_papers.pl?author=carol_shiue Wolfgang Keller and Carol Shiue]), sejarahwan lain seperti [[Angus Maddison]] mendakwa bahawa produktiviti per-kapitalkapita [[Eropah barat]] menjelang akhir [[Zaman Pertengahan]] melebihi produktiviti per-kapitalkapita semua kawasan lain di dunia.<ref>[http://www.ggdc.net/maddison/ Homepage of Angus Maddison]</ref>

Beberapa penjelasan telah dihulurkan laksana mengapa, dari lewat Zaman Pertengahan seterusnya, Eropah bangkit mengatasi tamadun lain, menjadi tanahair dari [[Revolusi PErindustrianPerindustrian]], dan mendominasi dunia. [[Max Weber]] menyatakan bahawa ianya berpunca dari [[etika kera Protesten]] yang menggalakkan Eropah untuk bekerja lebih keras dan lebih lama dari yang lain. Satu lagi penjelasan sosioekonomi melihat kepada [[Demografi Medieval|demografi]]: Eropah, dengan klergi membujang, emigrasi kolonial, pusat urban [[cacar kecil|mortaliti-tinggi]], [[Senaraisenarai kebuluran|kebuluran]] bertempoh dan pencetusan dari [[Maut Hitam]], [[Senaraisenarai peperangan|peperangan]] berterusan, dan perkahwinan lambat umur telah lebih membebankan [[pertumbuhan populasi]], berbanding kepada budaya Asia. Kekurangan relatif dari buruh bermakna bahawa lebihan akan dilaburkan dalam kecanggihan teknologikalteknologi jimat-buruh seperti [[kincir air]] dan [[pengisar (kilang)|pengisar]], [[Memintalmemintal (tekstil)|pemintal]] dan [[tenun]], [[enjin stim]] dan [[perkapalan]], berbanding dari membekalkan pertumbuhan populasi.

Ramai telah menyatakan bahawa institusi Eropah adalah unggul, bahawa ekonomik [[hak milik]] dan [[pasarpasaran bebas|pasar-bebas]] adalah lebih kuat dari tempat lain berpunca dari ideal [[Kebebasankebebasan (politikalpolitik)|kebebasan]] yang pelik kepada Eropah. Pada tahun kebelakangan ini, bagaimanapun, sarjana seperti [[Kenneth Pomeranz]] telah mencabar pandangan ini, walaupun pendekatan revisionis kepada sejarah dunia juga telah ditemu dengan kritikan kerana sistematiknya "mengurangi kepentingan" pencapaian Eropah.<ref>Ricardo Duchesne, [http://www.blackwell-synergy.com/doi/pdf/10.1111/j.1540-5923.2006.00168.x?cookieSet=1 "Asia First?"], ''The Journal of the Historical Society'', Vol. 6, Issue 1 (March 2006), pp.69-91</ref>

Geografi Eropah mungkin juga memainkan peranan penting. [[Timur Tengah]], [[India]] dan [[China]] semuanya dikelilingi [[gunung]] tetapi, apabila halangan luar ini ditembusi, mempunyai bentuk muka bumi yang rata. Sebaliknya, [[Pyrenees]], Alps, Pergunungan Apennine, Pergunungan Carpathian dan banjaran pergunungan yang lain merentasi Eropah, dan benua itu sendiri dibahagikan oleh beberapa laut. Ini memberikan Eropah sedikit perlindungan dari bahaya penceroboh Asia Tengah. Sebelum era senjata api, nomad ini biasanya mempunyai kelebihan ketenteraan berbanding negeri pertanian di pinggir benua Eropah dan, sekiranya mereka lepas lalu ke dataran India utara atau lembah China, hampir mustahil dihentikan. Pencerobohan ini sering kala membawa malapetaka. [[Zaman KeemasanKegemilangan Islam]] tamat dengan [[pencerobohan Mongol]] menjarah [[Baghdad]] pada 1258. [[India]] dan [[China]] melalui penjajahan berkala, dan [[RussiaRusia]] menghabiskan beberapa kurun di bawah Penguasaan [[penjajah Tatar|Mongol-Tatar]]. [[Eropah Tengah]] dan [[Eropah Barat|Barat]], secara logistik lebih jauh dari pusat [[Asia Tengah]], terbukti lebih selamat dari ancaman ini.

===Penguasaan pedagang ===

Pada kurun ke-14, [[RenaissanceZaman Pembaharuan]] bermula di Eropah. Sesetengah penyelidik moden telah mempersoalkan samaada kebangkitan [[seni]] dan [[kemanusiaan|kemanusiaan]] (''Humanismehumanisme'')]] membuat sebarang sumbang kepada sains, tetapi era tersebut turut melihat gabungan penting pengetahuan Arab dan Eropah. Salah satu perkembangan yang penting adalah [[caravel]], yang menggabungkan layar lateen Arab dengan layar segi empat Eropah bagi mencipta kapal yang mampu berlayar Lautan Atlantik dengan selamat. Bersama dengan perkembangan penting dalam pelayaran, teknologi ini membenarkan [[Christopher Columbus]] untuk mengembara menyeberangi [[Lautan Atlantik]] pada 1492 dan menyeberangi ruang antara [[Afrika-Eurasia]] dan [[Amerika]].

Ini mempunyai kesan dramatik bagi kedua benua. Orang-orang Eropah membawa bersama mereka penyakit [[virus]] yang tidak pernah ditemui oleh penduduk asli Amerika, dan sejumlah penduduk asli mati akibat wabak yang teruk. Orang-orang Eropah turut memiliki kelebihan [[kuda]], [[besi]] dan [[senapang]] yang membantu mereka mengalahkan empayar [[Aztek]] dan [[InkaInca]] termasuk juga kebudayaan [[Amerika Utara]].

Emas dan sumber dari Amerika telah dirampas dari penduduk tempatan dan dihantar ke Eropah, sementara pada masa yang sama sejumlah besar koloni Eropah mula berpindah ke Amerika. Untuk memenuhi permintaan bagi buruh di koloni baru, penduduk Afrika mula diimport sebagai hamba abadiabdi. Tidal lama kemudian sebahagian besar Amerika terdiri daripada hamba perkauman kelas rendah yang besar. Di Afrika Barat, sejumlah negeri yang rancak membangun sepanjang [[Persisiran Hamba|persisiran]], menjadi kaya dengan memperalat penduduk Afrika dalaman yang dijual sebagai hamba kepada pedagang Inggeris.

[[Imej:Eertvelt, Santa Maria.jpg|thumb|left|200px|''Kapal Santa Maria berlabuh di Anchor'', dilukis sekitar. 1628 oleh [[Andries van Eertvelt]], menunjukkan [[carrack]] terkenal [[Christopher Columbus]].]]

Perkembangan marin Eropah tidaklah mengejuitkanmengejutkan — memandangkan bentuk geografi benua tersebut — kebanyakannya merupakan usaha negeri persisiran Atlantik: [[Portugis]], [[Sepanyol]], [[England]], [[Perancis]], dan [[Belanda]]. [[Empayar Portugis]] dan [[Empayar Sepanyol]] adalah yang penakluk yang pertama dan sumber pengaruh penting, tetapi tidak lama kemudian [[England|Inggeris]], [[Perancis]] dan [[Belanda]] turut muncul bagi mula menguasai [[Lautan Atlantik]]. Dalam siri perperangan, pertempuran pada [[kurunabad ke-17]] dan 18, memuncak dengan [[Perang NapoleonikNapoleon]], Britain muncul sebagai kuasa besar dunia pertama. Ia berkembang sebagai empayar yang melitupi dunia, mengawal, pada kemuncaknya, sekitar suku dari tanah dunia, membentuk sebagai "[[Empayar yang matahari tidak pernah terbenam]]".

Sementara itu pengembaraan Laksamana [[Zheng He]] dihentikan oleh [[Dinasti Ming]] (1368-1644), China, ditubuhkan selepas penyingkiran [[Mongol]]. Revolusi perdagangan China, kadang kala digambarkan sebagai "incipient [[capitalismkapitalisme]] insipien," turut digugurkan. [[Dinasti Ming]] akhirnya jatuh ke tangan [[Manchu]], yang [[Dinasti Qing]] pada awalnya melalui tempoh tenang dan mewah tetapi semakin menjadi mangsa pencerobohan Barat.

Sejurus selepas penjajahan Amerika, Eropah turut mempergunakan kelebihan teknologi mereka keatas penduduk Asia. Pada awal [[kurunabad ke-19]], Britain menguasai [[subbenua India]], [[Mesir]] dan [[Semenanjung Malaysia]]; Perancis menguasai [[Indochina Perancis|Indochina]]; sementara British menduduki [[DutchHindia East IndiesBelanda]]. British turut mengambil alih beberapa kawasan yang masih didiami oleh orang [[NeolithikZaman Neolitik|Neolitik]], termasuk [[Australia]], [[New Zealand]] dan [[Afrika Selatan]], dan, sebagaimana di Amerika, sejumlah besar koloni British mula berhijrah ke sana. Pada akhir kurunke-19, kuasa Eropah [[perebutan Afrika|membahagi]] kawasan baki di [[Afrika]].

Tempoh ini di Eropah melihat [[AgeZaman of ReasonKewarasan]] mendorong kepada [[Revolusi Saintifik]], yang menukar pemahaman manusia terhadap dunia dan membolehkan berlakunya [[Revolusi IndustriPerindustrian]], perubahan utama ekonomi dunia. Revolusi IndustruIndustri bermula di [[United Kingdom of Great Britain and Ireland|Great Britain]] dan menggunakan kaedah baru pengeluaran — [[kilang]], [[pengeluaran pukal]], dan mekanisma — bagi menghasilkan pelbagai jenis barangan lebih pantas dan kurang buruh berbanding yang sebelumnya.

== Kurun ke DuaKedua Puluh dan seterusnya ==

[[KurunAbad ke-20]] bermula dengan [[Eropah]] pada kemuncak kemewahan dan kuasa dan menguasai sebahagian besar dunia secara langsung melalui penubuhan koloni atau penguasaan secara tidak langsung. Kebanyakan bahagian lain dunia pula semakin dipengaruhi oleh negara Eropah: [[Amerika Syarikat]] dan [[Japun]]. Bagaimanapun, ketika kurun berlalu, sistem sejagat yang dikuasai oleh kuasa bersaing menerima tekanan hebat, dan akhirnya digantikan dengan struktur lebih lentur negeri merdeka yang diatur menurut model Barat.

[[Imej:WWI.png|thumb|350px|[[Perang Dunia I]], pertempuran antara [[Berikat Perang Dunia I|Berikat]] (''hijau'') dan [[Kuasa Pusat]] (''Kuning bata''), mengakhiri [[Empayar Jerman]], [[AustroAustria-Hungary|Empayar AustroAustria-HungarianHungary]], [[Empayar RussiaRusia]] dan [[Empayar OttomanUthmaniyyah]].]]

Perubahan ini dimangkin oleh [[perang]] dengan kemusnahan dan skop yang tiada bandingannya. [[Perang Dunia I]] memusnahkan banyak empayar Eropah dan monarki, dan turut melemahkan [[Perancis]] dan [[United Kingdom of Great Britain and Ireland|Britain]]. Mengekori selepasnya, ideologi yang kuat timbul. [[Revolusi RussiaRusia (1917)|Revolusi RussiaRusia]] [[1917]] mencipta negeri [[komunis]] pertama, sementara pada [[1920-an]] dan [[1930-an]] turut menyaksikan ditaktordiktaktor fasis tentera mendapat kuasa di [[Itali]], [[Jerman]], [[Sepanyol]], [[Jepun]] dan lain-lain.

Persaingan kebangsaan berterusan, memburukkan lagi gelodak ekonomi [[GreatZaman DepressionMeleset]], membantu memulakan [[Perang Dunia II]]. Ditaktor tentera Eropah dan Jepun mengejar arah pengembangan imperialempayar yang ditakdirkan untuk gagal. Kekalahan mereka membuka jalan bagi kemaraan komunis ke Erpoah Tengah, [[Yugoslavia]], [[Bulgaria]], [[Romania]], [[Albania]], [[China]], [[Vietnam Utara]] dan [[Korea Utara]].

[[Imej:Nagasakibomb.jpg|thumb|left|150px|[[Senjata nuklear]], digunakan terhadap [[Jepun]] pada 1945, mengakhiri [[Perang Dunia II]] dan memulakan [[Perang Dingin]].]]

Selepas Perang Dunia II, pada 1945, [[Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu]] telah ditubuhkan dengan harapan menyelesaikan pergeseran antara negara dan menghalang perang di masa hadapan. Perperangan bagaimanapun telah meninggalkan dua negara, [[Amerika Syarikat]] dan [[SovietKesatuan UnionSoviet]], dengan kuasa utama bagi memandu hal ehwal antarabangsa. Setiap satu mencurigai yang lain dan bimbang penyebaran model ekonomi-politik saingannya. Ini mendorong kepada [[Perang Dingin]], empat puluh tahun percanggahan antara Amerika Syarikat, SovietKesatuan UnionSoviet, dan sekutu-sekutu mereka. Dengan pembangunan [[senjata nuklear]] dan perlumbaan senjata berikutnya, kesemua manusia terdedah kepada risiko perang nuklear antara dua kuasa besar. Perperangan sebegitu dilihat sebagai tidak pratikal, sebaliknya perang secara proksi dilakukan, dengan mengorbankan negara [[Dunia Ketiga]] yang tidak memiliki senjata nuklear.

Perang Dingin berlangsung sehingga abad ke-9 dalam kurun ke dua puluh, sehingga sistem komunis Soviet Union mula roboh, gagal untuk bersaing dari segi ekonomi dengan Amerika Syarikat dan Eropah barat; Negeri satelit [[Eropah Tengah]] Soviet menekan kembali kedaulatan nasional mereka, dan pada 1991 [[SovietKesatuan UnionSoviet]] sendiri [[Perpecahan Kesatuan Soviet Union|berpecah]]. Ini meninggalkan Amerika Syarikat sebagai "kuasa besar tunggal", buat masa kini yang statusnya kini dipersoalkan dengan penguasaan ekonominya mula menunjukkan kemerosotan.

Pada awal dekad selepas perang, koloni Belgium, British, Belanda, Perancis dan empayar Eropah di [[Afrika]] dan [[Asia]] memenangi kemerdekaan rasmi mereka tetapi berhadapan dengan bentuk baru [[neo-koloni]], kemiskinan, buta huruf dan penyakit tropika Endemikendemik (''asal''). Kebanyakan negeri Eropah Barat dan Eropah Tengah perlahan-lahan membentuk masyarakat ekonomi dan politik, [[Kesatuan Eropah]], yang kemudiannya berkembang ke arah timur untuk menerima negeri-negeri bekas satelit Soviet.

[[Imej:As17-140-21391c1.jpg|right|thumb|170px|Penjelajahan terakhir [[Bulan (satelit)|Bulan]] — [[Apollo 17]] (1972).]]

Kurun ke-21 melihat perkembangan pesat dalam sains dan teknologi, dan peningkatan [[jangka hayat]] dan [[taraf hidup]] bagi ramai umat manusia. Ketika dunia membangun bepindah dari ekonomi berasaskan arang batu kepada berasaskan petroliumpetroleum, teknologi pengangkutan baru, bersama kebangkitan [[Zaman Maklumat]], mendorong kepada [[globalizationglobalisasi]]. [[Penjelajahan angkasa]] mencapai sepanjang [[sistem solarsuria]]. Struktur [[DNA]], lakaran kehidupan sendiri, dijumpai dan [[genom manusia]] dijujukkan, pencapaian utama dalam memahami biologi manusia dan rawatan penyakit. Kadar celik huruf sejagat terus meningkat, dan jumlah kumpulan buruh dunia yang diperlukan bagi menghasilkan bekalan makanan manusia semakin menurun.

Kurun ini melihat pembangunan ancaman sejagat baru, seperti [[percambahan nuklear|percambahan nuklear (''nuclear proliferation'')]], wabak penyakit berjangkit, masaalahmasalah [[persekitaran semulajadi]] seperti [[kesan rumah kaca]] dan [[nyahhutan]], dan kemerosotan sumber alam semulajadi. Ia turut menyaksikan kesedaran bahaya silam yang kemungkinannya menyebabkan [[kepupusan pukal|kepupusan pukal (''mass extinction'')]] kehidupan di planet, seperti asteriod dan komet yang menghampiri bumi, letusan [[gunung berapi agung]], dan cetusan pancaran gama. Sementara itu sepanjang hayat kebanyakan negeri terus diiringi oleh perperangan, yang mengakibatkan kehilangan nyawa, kemusnahan ekonomi, penyakit, kebuluran dan genosid. Sehingga 2008, hampir 30 konflik bersenjata berterusan tercetus dipelbagai bahagian dunia.

Dari [[kurunabad ke-20]] melangkah ke [[kurunabad ke-21]], ia menjadi semakin jelas bahawa penduduk manusia di [[Bumi]] semakin pantas mencapai kegentingan had sumber semulajadi, diburukkan lagi oleh jumlah penduduk yang meningkat, dan kemerosotan alam sekitar yang semakin buruk. Perkara yang agak penting adalah pembangunan sumber tenaga yang lebih banyak dan murah seperti variati [[tenaga boleh diperbaharui]], dan kemungkinannya meningkatkan penggunaan [[tenaga nuklear]] dan teknologi [[bahan api fosil]] yang baru.<ref>''The Biosphere'' (A ''[[Scientific American]]'' Book), ''passim.'' Harrison Brown memberikan contoh yang jelas (pms. 118) mengenai mulut botol teknologi yang dipecahkan pada kurun ke-18 di England apabila tiga generasi [[Abraham Darby]] berjaya membangunkan bahan api coke sebagai pengganti kepada bekalan kayu yang kurang yang digunakan dalam pengilangan besi. Brown menggambarkan kaitan arang batu kepada besi seperti "yang kedua berbanding pertanian dari segi kepentingannya kepada manusia." Ia menghasilkan pengembangan pesat pengilangan besi dan mendorong secara langsung kepada [[enjin wap]], yang memberikan manusia buat kali pertama cara menumpukan tenaga bukan hidup yang besar. Gabungan kemajuan ini seterusnya membawa kepada kebangkitan kepada [[Revolusi PengilanganPerindustrian]].</ref>

== Nota ==

== Rujukan ==

*''The [[Biosphere]]'' (a ''[[Scientific American]]'' book), San Francisco, W.H. Freeman & Co., 1970, ISBN 0-7167-0945-7. Buku seminal ini, asalnya merupakan isu majalah ''[[Scientific American]]'' 1970, menangani hampir semua kebimbangan utama dan konsep yang sejak itu diperdebatkan mengenai [[material]] dan [[sumber tenaga]], tren [[populasi]] dan [[kemerosotan persekitaran]].