Wikipedia

Bayam

Bagi sayuran dalam masakan Barat menggunakan istilah sama, lihat Spinacia.

Bayam (Jawi: ‏بايم‎‎) ialah tumbuhan saka atau bermusim dalam genus Amaranthus yang ditanam sebagai sumber sayuran. Terdapat dua jenis bayam yang utama dimakan di Malaysia iaitu bayam hijau dan bayam merah.

Bayam
بايم
Amaranthus tricolor.
Pengelasan saintifik
Alam:
Tumbuhan
(tanpa pangkat):
Angiosperma
(tanpa pangkat):
Trakeofit
(tanpa pangkat):
Eudikot
Order:
Caryophyllales
Keluarga:
Amaranthaceae
Subkeluarga:
Amaranthoideae
Genus:
Amaranthus

Spesies

Lihat teks

Peristilahan sunting

Nama "bayam" sering bertindih makna dengan dua jenis sayur yang datang dari keluarga Amaranthaceae yang sama tetapi berbeza genus:[1] "bayam" yang digunakan dalam masakan Nusantara datang dari genus Amaranthus,[2] di mana nama Inggerisnya adalah amaranth sedangkan "bayam" yang ditemui dalam masakan Barat datang dari genus Spinacia, khususnya Spinacia oleracia,[3] dengan nama setempat spinach.[2] Nama setempat lain yang ada di kepulauan Asia Tenggara termasuk:[4]

Nama genus Amaranthus pula menyerap daripada Yunani ἀμάραντος[5] (amárantos), "tidak pudar" dan ἄνθος ánthos "bunga", ia dahulunya dipakai untuk genus Celosia yang mempunyai bunga berupa ciri sama sebelum bunga tumbuhan genus Amaranthus moden diperkenalkan ke Eropah.[6]

Penerangan sunting

Bayam ialah herba bersaiz sederhana boleh tumbuh setinggi 45 cm hingga 1 m; ia boleh hidup secara bermusim mahupun tahunan.[7] Batangnya lembut tak berkayu dan berwarna hijau ketika muda. Daun tunggal, sederhana besar, tersusun berpilin, berbentuk bujur dengan hujung menirus atau membulat, lebarnya boleh antara 6.5 hingga 15 sm.[7]

Bunganya kecil hijau menjambak keluar pada hujung dahan serta celah ketiak daun. Buah kecilnya mengandungi biji berbentuk bulat hitam yang sangat kecil dengan ukuran 1 hingga 1.5 milimeter.[8]

 
Amaranthus sp.

Spesies sunting

Spesies termasuklah:[9][10]

Penanaman sunting

Bayam ialah jenis sayuran daun singkat masa yang lazimnya ditanam di atas batas. Ia ialah tanaman yang mudah ditanam dan cepat mengeluarkan hasil. Tanah gembur liat ringan dan berpasir yang kaya dengan bahan organik sesuai ditanam dengan bayam, dengan pH antara 5.5 - 6.5 serta mempunyai saliran yang baik. Bayam perlukan batas tanaman dan lazimnya lebar dalam lingkungan 120 cm, ketinggian batas 20-30 cm, dan panjang ikut ukuran dan kesesuaian kawasan.[4][13]

Benih bayam (yang halus dan hitam) yang telah digaul dengan tanah peroi atau pasir ditabur sama rata di atas batas. Buat penyiraman selepas penaburan benih. Selepas 2-3 hari benih akan bercambah dengan jarak kira-kira 8-10 cm antara pokok dan 45 cm antara barisan. Keperluan benih bayam sebanyak 1-3 kg sehektar. Sungkupan diperlukan selepas penaburan benih iaitu dengan lalang kering, pelepah kelapa dan sebagainya. Petani maju gunakan black netting sebagai sungkupan. Ada petani yang menyemai dahulu bayam tetapi petani di Muar biasanya menabur terus benih ke batas. Penyiraman bayam sangat penting untuk memastikan bayam hidup subur dengan sistem sprinkler. Kawalan rumpai dijalankan dengan manual dan dijalankan berhati-hati kerana akan menjejaskan akar bayam.[4]

Baja tahi ayam organik biasanya digunakan sebagai baja asas yang dibubuh ke batas semasa penyediaan kawasan dan batas dengan kadar 5 metrik tan sehektar. Baja Sulphate of Amonia sebanyak 240 gm/ha ditaburkan 7 hari selepas penaburan benih bersama Basa TSP (24 kg/ha) dan baja MOP (120 kg/ha). Terdapat sebilangan petani bayam komersial yang menggunakan baja foliar (baja semburan daun) untuk mempercepatkan penuaian dan meningkatkan kualiiti bayam. Kawasan tanah gambut sangat sesuai untuk penanaman sayuran daun seperti bayam kerana pengurusan batas, rumpai dan kerja menuai hasil yang mudah.[4]

Penuaian sunting

Tanaman bayam boleh dituai 3-4 minggu selepas ditabur. Pokok bayam yang telah mencapai ketinggian kira-kira 20-25 cm boleh dituai dengan memotong atau mencabut, dan dikumpulkan bersama. Bayam dibersihkan dengan membasuh bahagian akar daripada kotoran sebelum dimasukkan ke dalam bakul. Bayam ialah sayur daun yang mudah rosak jika tidak dipasarkan segera.[4]

Perosak sunting

Antara perosak tanaman bayam ialah ulat pangkas (Agrotis ypsilon) yang memotong anak benih bayam pada paras tanah dan perlu dikawal dengan racun serangga jenis fenvelerate atau cypermethrin. Perosak ulat ratus (Spodoptera litura) pula memakan daun dan boleh dikawal dengan racun cypermethrin. Dua jenis penyakit yang menyerang tanaman bayam ialah hawar melecuh (Cystobus bliti) yang simptomnya bertompok-tompok putih pada daun namun tiada kawalan kimia yang berkesan. Oleh itu, sistem tanaman giliran perlu diamalkan dan bayam harus ditanam di kawasan baru yang bebas penyakit. Penyakit lecuh anak benih (Phytium aphani dermatum) menyerang pangkal pokok dan mengakibatkan pokok mati dan boleh dikawal dengan racun kulat Capstan dan IPM.[4]

Kegunaan sunting

Dedaun tumbuhan ini dimasak sebagai sayur yang mempunyai rasa lemak manis. Ia boleh terus dibuat ulam. Daun dan batang mudanya pula dicelur atau direbus lalu dimakan dengan sambal belacan, budu, cencaluk atau pencecah yang lain. Sayuran ini juga boleh dimasak menjadi sup dalam kalangan masyarakat Jawa di Muar, Johor dan disebut sebagai bening.[4]

Penghasilan sunting

Bayam merupakan sayuran yang sangat popular di serata Nusantara iaitu yang ke-10 teratas dari segi penanaman dan penggunaan.[perlu rujukan]

Di Malaysia, bayam ditanam untuk tujuan pasaran domestik dan sebahagiannya untuk diekspot ke Singapura dan Brunei. Kawasan utama bagi penanaman bayam di Malaysia adalah di negeri Johor terutamanya Daerah Johor Bahru (yang paling utama seluas 1,795 hektar), Daerah Kota Tinggi (460 hektar) dan Daerah Muar (301 hektar) - diikuti dengan Selangor dan Pulau Pinang. Terdapat seluas 4,180 hektar bayam ditanam di Malaysia dengan pengeluaran sebanyak 45,140 metrik tan pada tahun 2010.[perlu rujukan]

Khasiat sunting

Kandungan zat makanan setiap 100 gram bayam mengandungi vitamin A, beta karotena (4-8 mg), Vitamin C (60-120 mg), zat besi (4-9 mg), Kalsium (300-450 mg) dan serat. Kandungan asid folik dan serat yang tinggi (20-30%) sangat sesuai untuk kesihatan.[14] Bayam kaya dengan zat-zat galian seperti fosforus, kalium, mangan dan zink.[4]

Bayam dipercayai memberi khasiat kepada kanak-kanak, ibu yang menyusu, dan pesakit yang menghidap demam panas, kekurangan darah, mengalami pendarahan dan mereka yang menghadapi masalah ginjal.[4] Bayam tua yang direbus dan diminum dapat membaiki kualiti penglihatan dan memperkuatkan fungsi hati.[perlu rujukan]

Ia juga mengandungi metionina, dan sulfur asid amino dan nitrat serta oxalat untuk kesihatan.[perlu rujukan] Penanaman bayam di Malaysia akan terus menjadi pilihan ramai petani dan pengguna kerana khasiat yang ada dan cepat berhasil.[4]

Rujukan sunting

  1. ^ "spinach". Kamus Inggeris-Melayu Dewan. Dewan Bahasa dan Pustaka. 2017.
  2. ^ a b "Khasiat, kandungan bayam untuk tubuh". Media Permata. 18 April 2018.
  3. ^ "Spinach, Spinacia oleracea". Wisconsin Horticulture. University of Wisconsin. 2021. Dicapai pada 2 Mac 2021.
  4. ^ a b c d e f g h i j Dato' Mohd Anim Hosnan (5 Julai 2010). "BAYAM". Anim Agro Technology. Dicapai pada 2022-08-01.
  5. ^ ἀμάραντος. Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon di Perseus Project
  6. ^ Costea, Mihai; Tardif, François J. (2003). "The Name of the Amaranth: Histories of Meaning". SIDA, Contributions to Botany. 20 (3): 1073–1083. ISSN 0036-1488. JSTOR 41968150.
  7. ^ a b Schmid, Rudolf; Judd, Walter S.; Campbell, Christopher S.; Kellogg, Elizabeth A.; Stevens, Peter F.; Donoghue, Michael J.; Judd, Walter S.; Nickrent, Daniel L.; Robertson, Kenneth R.; Abbott, J. Richard; Campbell, Christopher S.; Carlsward, Barbara S.; Donoghue, Michael J.; Kellogg, Elizabeth A. (1 October 2007). "Plant Systematics: A Phylogenetic Approach". Taxon. Wiley. 56 (4): 1316. doi:10.2307/25065934. ISSN 0040-0262. JSTOR 25065934.
  8. ^ Arreguez, Guillermo A.; Martínez, Jorge G.; Ponessa, Graciela (September 2013). "Amaranthus hybridus L. ssp. hybridus in an archaeological site from the initial mid-Holocene in the Southern Argentinian Puna". Quaternary International. 307: 81–85. Bibcode:2013QuInt.307...81A. doi:10.1016/j.quaint.2013.02.035.
  9. ^ a b "Search results—The Plant List". theplantlist.org.
  10. ^ Kumar, Thaliyangal Rajesh; Vishnu, Walsan Kalarikkal; Kumar, Venugopalan Nair Saradamma Anil; Arya, Sindu (2019-05-13). "Amaranthus saradhiana (Amaranthaceae)—a new species from southern Western Ghats of Kerala, India". Phytotaxa (dalam bahasa Inggeris). 403 (3): 230–238. doi:10.11646/phytotaxa.403.3.7. ISSN 1179-3163. S2CID 181814195.
  11. ^ "Type of Amaranthus interruptus R.Br. [family AMARANTHACEAE] on JSTOR". plants.jstor.org. Dicapai pada 2020-10-08.
  12. ^ "Amaranthus muricatus (Moquin-Tandon) Hieronymus [family AMARANTHACEAE] on JSTOR". plants.jstor.org. Dicapai pada 2020-10-08.
  13. ^ Cara sesuai tanam bayam. Utusan Malaysia. Capaian 3 April 2012.
  14. ^ PROSEA: Vegetables in ASEAN (1994)

Lihat juga sunting

Pautan luar sunting

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Bayam&oldid=5630781"