Wikipedia

Darah dan Doa

filem Indonesia

Darah dan Doa ([daˈrah ˈdan doˈa]; juga dikenali sebagai The Long March untuk pasaran antarabagsa) ialah sebuah filem peperangan Indonesia 1950 diarahkan dan diterbitkan oleh Usmar Ismail. Berkisarkan tentang Divisyen Siliwangi dan ketuanya Kapten Sudarto dalam perarakan ke Jawa Barat, Darah dan Doa kerap dipetik sebagai "filem Indonesia pertama", dan hari pertama penggambaran filem – 30 Mac – diraikan di Indonesia sebagai Hari Filem Nasional.

Darah dan Doa
Kad tajuk filem Darah dan Doa, dengan judul bahasa Inggerisnya, The Long March.
PengarahUsmar Ismail
Penulis
Dihasilkan olehUsmar Ismail
Dibintangi
  • Del Juzar
  • Ella Bergen
  • Aedy Muward
  • Awaluddin Djamin
SinematografiMax Tera
Disunting olehDjohan Sjafri
Muzik olehG. R. W. Sinsu
Syarikat
penerbitan
Diedarkan olehSpectra Film Exchange
Tarikh tayangan
  • 1950 (1950)
Masa tayangan
94 minit
NegaraIndonesia
BahasaIndonesia
Bajet350,000 rupiah

Diterbitkan dengan belanjawan sebanyak 350,000 rupiah dan dicadangkan untuk ditayangkan di Festival Filem Cannes, masalah kewangan menyebabkan penerbitan Darah dan Doa hampir terhenti sebelum pengarah menerima sokongan kewangan. Selepas menaikkan kontroversi untuk bahan subjeknya, filem itu menjalani penapisan dan akhirnya dikeluarkan kepada kegagalan komersial. analisis retrospektif, bagaimanapun, menjadi lebih positif, dan Ismail telah diberi gelaran "Bapa filem Indonesia".[1]

Sinopsis sunting

 
Divisyen Siliwangi sedang bertempur, dalam salah satu adegan filem ini.

Bahagian Siliwangi, pada asalnya beribu pejabat di Jawa Barat, buat sementara yang berpangkalan di Jawa Tengah kerana Perjanjian Renville. Selepas meletakkan pemberontakan komunis di Madiun, membunuh banyak ahli-ahli Parti Komunis Indonesia dalam proses itu, mereka berada di rehat. Pemimpin bahagian itu, Kapten Sudarto, bertemu dengan seorang perempuan Indo bernama Connie, yang berasal dari Bandung. Kedua-dua menjadi mesra, tetapi selepas serangan Belanda yang dilancarkan di ibu negara di Yogyakarta, mereka mesti memisahkan sebagai bahagian mengetuai ke arah barat. Kapten Sudarto membawa orang-orangnya - bersama-sama dengan wanita dan kanak-kanak - lebih daripada 200 kilometer (120 bt), berehat di siang hari dan perjalanan pada waktu pagi dan petang. Mereka menghadapi kelaparan, kekurangan bekalan, dan serangan udara Belanda. Sepanjang perjalanan, Sudarto mula jatuh cinta dengan seorang jururawat bernama Widya.

Bahagian ini datang di sebuah kampung yang telah dibakar ke tanah oleh tentera Belanda, membunuh hampir semua penduduknya. Setelah arahan daripada mangsa tunggal, mereka pergi ke sebuah kampung berhampiran dan akan mengalu diterima, diberikan makanan yang amat diperlukan. Apabila orang menyelesaikan untuk malam, Sudarto pergi berjalan kaki dengan Widya, menaikkan kemarahan lelaki. Pada malam itu lelaki tidur dengan selesa di katil manakala penduduk kampung berjaga. Pada waktu pagi, bagaimanapun, penduduk kampung - yang mendedahkan ada kaitan dengan kumpulan militan Darul Islam - menghidupkan mereka. Orang-orang berjaya melawan, walaupun Sudarto ditembak oleh ketua kampung.

Sudarto memerintahkan ketua dihukum, surat ikatan yang akhirnya jatuh pada anak lelaki itu. Selepas itu bahagian ini terus ke barat. Satu malam, Sudarto, Adam dalam arahan memberitahu beliau bahawa lelaki itu resah mengenai hubungannya dengan Widya. Mereka berhujah, dan Widya - yang terdengar segala-galanya - mengatakan bahawa dia akan pergi. Keesokan tentera Belanda berikut melancarkan serangan hendap di mana ramai yang terbunuh termasuk Widya dan Adam. Bahagian dalam kesulitan, Sudarto menawarkan untuk pergi ke berdekatan Bandung sendiri untuk bekalan yang amat diperlukan, meninggalkan pegawai rakan-rakan Leo bertanggungjawab. Selepas bertemu dengan pejuang yang menawarkan bekalan, Sudarto pergi untuk melawat Connie dan ditangkap oleh pasukan Belanda.

Semasa di penjara Sudarto disiksa dan mula menyesal tindakannya, terutama kaki perempuan beliau. Selepas Belanda mengiktiraf kemerdekaan Indonesia, Sudarto dilepaskan dari penjara, hanya untuk mengetahui bahawa isterinya telah meninggalkan dia dan dia sedang disiasat bagi kepimpinan yang lemah. Selepas pertemuan dengan Leo, dia sedar bahawa bahagian ini telah mencapai keselamatan. Satu malam, kerana dia membaca diarinya, Sudarto yang didatangi oleh seorang lelaki yang saudara-mara terbunuh di Madiun. Selepas kedua-duanya bertengkar, Sudarto ditembak mati.

Penerbitan sunting

 
Usmar Ismail, Penerbit dan pengarah filem

Darah dan Doa diarahkan oleh Usmar Ismail, bekas anggota tentera yang pernah berkhidmat sebagai Penolong Pengarah dalam filem Gadis Desa arahan Andjar Asmara dan mengarahkan filemnya sendiri, Tjitra dan Harta Karun (1949).[2] Kawalan kreatif untuk karya ini, semua yang telah dihasilkan untuk South Film Corporation Pacific Belanda yang ditaja (SPFC), telah diadakan oleh jurukamera A.A. Denninghoff-Stelling; Ismail berkhidmat lebih sebagai jurulatih dialog.[3] Apabila Belanda mengiktiraf kemerdekaan Indonesia berikutan beberapa bulan persidangan pada tahun 1949, Ismail dan kakitangan SPFC lain membincangkan menubuhkan studio mereka sendiri, walaupun langkah-langkah tidak diambil untuk berbuat demikian sehingga tahun berikutnya.[4] Untuk penerbitan pertamanya, Ismail memilih untuk adaptasikan cerita pendek oleh penyair KRI Nusa Utara Situmorang, yang lelaki kedua telah membawa kepadanya; Ismail kemudian menulis bahawa dia menganggap ia menarik kerana ia "jujur memberitahu kisah seorang lelaki tanpa turun ke dalam propaganda murah".[a][5][6] Krew untuk penerbitan terdiri daripada jurukamera Max Tera, bekas pekerja SPFC, dengan solek oleh Rancha', reka bentuk seni oleh Basuki Resobowo, G. R. W. Sinsu pada muzik, dan Sjawaludin dan E. Sambas bertanggungjawab untuk kesan bunyi.[7][8] Ismail, menggunakan cara ketenteraan, menerima bantuan teknikal dari pelbagai ahli Tentera Nasional Indonesia, terutamanya Kapeten Sadono.[9][10] Pelakon filem itu kebanyakannya terdiri daripada pendatang baru yang memberi maklum balas kepada iklan akhbar, keputusan yang sedar oleh Ismail yang mencari "muka baru dengan bakat segar"[b][11] Ismail mengadaptasikan teknik ini daripada pengarah Itali seperti Roberto Rossellini dan Vittorio De Sica.[12] Del Juzar, seorang pelajar undang-undang, diberi peranan sebagai Sudarto,[13] dengan yang lain termasuk Ella Bergen, Faridah, Aedy Muward, Awaluddin Djamin, Rd Ismail, Suzana, Muradi, dan Rosihan Anwar.[14]

 
Del Juzar pada 1953; beliau melakonkan watak Sudarto.

Berusia 29 tahun,[15] Ismail memulakan penggambaran pada 30 Mac 1950 di Subang, Jawa Tengah.[14][16] Pada hari berikutnya, beliau menubuhkan studio perfilemannya sendiri, Perfini, untuk menerbitkan filem. [17]Tidak seperti filem sebelum ini, Ismail mempunyai batasan teknikal yang teruk.[18] Walaupun Tjitra mempunyai kos 67.500 rupiah, apabila penggambaran ''Darah dan Doa'' mula Ismail hanya mengutip 30,000 - lebih separuh daripada yang telah dibelanjakan untuk menyewa SPFC (kini Produksi Film Negara [PFN]) studio dan kemudahan. Untuk perjalanan ke Subang, pelakon dan krew menyewa sebuah mikrobas tua sekali; penggambaran selesai menggunakan kamera Akeley berumur ("dekad-lama");[4] dan kru terpaksa memegang lebih daripada satu peranan.[9]

Faktor manusia juga membawa kepada kelewatan dalam penerbitan. Ismail dan kru  yang cuba untuk mencapai realisme dengan memastikan segala-galanya dalam filem itu kerana ia adalah dalam kehidupan, keputusan yang kemudian menarik kembali selepas menyedari bahawa "filem adalah benar-benar seni make-percaya, membuat orang percaya sesuatu, mewujudkan realiti baru dari apa yang ada."[c][19] Pelakon yang bijak, tiga pelakon (termasuk utama, Del Juzar), bersaing di hati Faridah, yang membawa kepada perbalahan antara pelakon. Pelakon yang juga berhujah mengenai tafsiran peranan mereka, dengan Ismail berkeras mereka mengikut arahannya.[19]

Semasa penggambaran, Ismail menaip skrip penggambaran beliau setiap malam, berkembang kepada bahan sumber. Selepas setiap hari penggambaran telah membuat kesimpulan, Ismail menghantar hasil kembali ke PFN di Jakarta dan diperolehi cetakan tergesa-gesa yang beliau tayangkan untuk pelakon dan krew.[9] Satu menunjukkan seperti mendorong perjanjian antara Ismail dan pemilik pawagam tempatan Tong Kim Mew, yang hadir pada masa itu:[17] Tong akan memberi pinjaman dana penerbitan, banyak berhutang (Ismail menyatakan bahawa, pada tahap ini, mereka tidak membayar bilik tumpang mereka dalam "manakala"), diperlukan, manakala Ismail akan membolehkan Tong untuk mengendalikan pengedaran. Pembiayaan ini dibenarkan kru untuk menyelesaikan menembak, termasuk adegan seterusnya di Purwakarta.[d][9] Apabila pulang ke Jakarta, Ismail dan kru mendapati bahawa beberapa rakaman itu tidak boleh digunakan, kerana "cerita tidak berhasil".[e][9] Oleh itu, rakaman tambahan difilemkan di pergunungan Barat Yawan, termasuk Gunung Lawu dan Gede. adegan lain telah difilemkan di tebing Sungai Citarum.[9] Hasilnya, filem berkos sebanyak 350,000 rupiah[20] (kemudian dianggarkan $90,000 ASD),[21] sebanyak tiga kali dari purata penerbtan kontemporari.[22]

Keluaran sunting

Darah dan Doa dikeluarkan pada 1950 dan diedarkan oleh Spectra Film Exchange.[23] Ia diberikan judul bahasa Inggeris The Long March, yang mana ahli antropologi visual Amerika Karl G. Heider mencadangkan rujukan kepada Perarakan Panjang Cina pada 1934.[f][24] Tidak lama selepas filem ini dikeluarkan, kontroversi serampang dua mata tumbuh di sekitarnya, yang menyebabkan filem yang diharamkan di beberapa kawasan di negara ini. Ahli-ahli bahagian tentera yang lain dianggap filem untuk meletakkan terlalu banyak penekanan pada peranan Siliwangi, manakala ahli-ahli orang awam menghadapi kesukaran mempercayai bahawa Darul Islam boleh mengkhianati punca negara.[25] Akhirnya filem itu memerlukan kebenaran Presiden Sukarno yang akan dikeluarkan semula pada bulan September 1950, selepas beliau menerima tayangan persendirian di Istana Presiden pada pertengahan 1950.[13][18] Walau bagaimanapun, beberapa adegan terpaksa dipotong.[23][26]

Penerimaan kritikal domestik Darah dan Doa, yang telah diiklankan sebagai menunjukkan "pertempuran sengit menentang penjajah!"[g] dan "kegembiraan dan kesedihan dalam peperangan gerila",[h][23] adalah kebanyakannya negatif. Kajian dalam akhbar Merdeka yang menganggap Darah dan Doa tidak memuaskan, dengan hanya beberapa adegan yang boleh diterima.[27] Armijn Pane, menulis empat tahun selepas keluaran filem itu, mengkritik kekemasan tentera semasa perarakan mereka, menulis bahawa pakaian seragam mereka sepatutnya menjadi semakin kotor.[28] Penerimaan asing, bagaimanapun, lebih positif. Pengkritik filem Jepun Tadao Sato, misalnya, memuji konsep filem itu dan membandingkannya dengan karya-karya Andrzej Wajda.[29]

Pengkritik filem Indonesia Salim Said menulis bahawa Ismail bertujuan untuk "tidak menganggap aspek komersial"[i] dan menghantar filem itu ke Festival Filem Cannes di Perancis.[15] Akhirnya Darah dan Doa adalah kedua-duanya kegagalan kewangan, dengan kerugian yang tidak mengaut sehingga selepas Ismail mengeluarkan filem seterusnya pada tahun berikutnya.[20] Filem itu tidak ditayangkan di Cannes.[15] Dalam retrospektif 1960, syarikat itu menyebabkan kegagalan filem itu kepada konflik apa yang rakyat mahu dan apa yang telah disediakan; menulis menyatakan bahawa Ismail tidak bermaksud untuk menggambarkan tentera seperti yang diharapkan, tetapi kerana ia adalah  - dan juga individu di dalamnya.[30]

Legasi sunting

Ismail menganggap Darah dan Doa sebagai refleksi "personaliti nasional",[31] dan, di dalam surat 1962, beliau menulis bahawa beliau menganggap filem pertamanya kerana beliau mempunyai kawalan kreatif sedikit pada tahun penerbitan 1949 beliau.[32] Selepas mengarahkan filem itu dia pergi untuk membuat dua puluh lima lebih banyak filem sebagai pengarah,[33] termasuk dua (Enam Djam di Jogja [1951] dan Pedjuang [1959]) berdepan dengan Revolusi Nasional Indonesia;[34] menyaingi syarikat juga mengeluarkan filem dalam nada yang sama,[j] walaupun Biran berhujah bahawa mereka tidak menyentuh intipati revolusi.[35] Untuk peranannya sebagai pengarah Darah dan Doa karya seterusnya, Ismail digelar "bapa filem Indonesia",[1] walaupun ulama filem Thomas Barker menunjukkan bahawa peranannya dalam pembangunan industri filem itu telah dibesar-besarkan oleh Order Baru untuk anti-komunis, tujuan pro-kebangsaan mereka.[36]

Darah dan Doa kerap dianggap sebagai filem "nasional" Indonesia pertama walaupun filem pertama di kawasan itu, Loetoeng Kasaroeng arahan L. Heuveldorp , telah dikeluarkan 24 tahun lebih awal.[14] Menurut sejarawan filem Indonesia Misbach Yusa Biran, filem dikeluarkan antara 1926 dan 1949 tidak harus dipanggil filem Indonesia, atau tiada semangat jati diri negara.[31] Pengkritik filem Nova Chairil menyatakan juga, memandangkan filem pertama yang "diarahkan oleh kaum peribumi Indonesia, yang dihasilkan oleh syarikat produksi Indonesia, dan difilemkan di Indonesia".[k][37] Barker dan calon doktor falsafah Charlotte Setijadi-Dunn, bagaimanapun, berpendapat bahawa filem oleh penerbitan etnik Cina — umumnya menolak sebagai berorientasikan dalam pelajaran arus perdana yang mengandungi identiti Indonesia, memetik contoh seperti Kris Mataram (1940) karya Njoo Cheong Seng. Mereka ambil perhatian bahawa, tidak seperti identiti kebangsaan bangsa yang sama ditawarkan dalam Darah dan Doa, filem-filem Cina yang dihasilkan menawarkan kemungkinan identiti heterogen.[38]

Warga filem Indonesia meraikan hari pertama penggambaran Darah dan Doa, 30 Mac, sebagai Hari Filem Nasional pada 1950. Di sidang 1962 bagi Lembaga Filem National Indonesia, tarikh yang telah diberi pengiktirafan lebih formal sebagai Hari Filem Nasional, dan Darah dan Doa telah diiktiraf sebagai "filem negara" yang pertama.[14][36] Hari Filem Nasional telah ditubuhkan secara rasmi pada tahun 1999, apabila Presiden B. J. Habibie meluluskan Keputusan Presiden no. 25/1999.[14] Menurut pelakon dan pengarah, Slamet Rahardjo, peringatan adalah supaya "Indonesia mengakui industri filem tempatan mereka dan bersedia untuk memajukannya".[39]

Perarakan Panjang Divisyen Siliwangi merupakan subjek bagi satu lagi filem, Mereka Kembali pada 1972.[14] Diarahkan oleh Nawi Ismail, it starred Sandy Suwardi Hassan, Rahayu Effendi, Rina Hasyim, dan Aedy Moward. Mereka Kembali memenangi satu anugerah, Naib Juara bagi Pelakon Terbaik (Arman Effendy), di Festival Filem Indonesia 1972.[40] Heider, mengkontraskan kedua-dua filem, menunjukkan bahawa Darah dan Doa menggambarkan komunis dalam cahaya yang lebih bersimpati dan "mengabaikan" Darul Islam, manakala Acha Kembali tidak menggambarkan peristiwa-peristiwa di Madiun dan syaitan Darul Islam. Beliau mencadangkan bahawa filem itu sebelum ini telah dikeluarkan pada "masa untuk penyembuhan, satu masa untuk menyatukan republik baru, untuk mengkorporatkan semula walaupun orang-orang... telah berperang melawannya"[41] Beliau mencadangkan Darah dan Doa lebih keeropahan dan individualistik, dengan tumpuan kepada Sudarto, sementara Mereka Kembali menekankan kepentingan kumpulan dan mewakili "Indonesianisasi daripada pawagam negara".[42]

Arkib video Indonesia Sinematek Indonesia menyimpan salinan 35 mm dan VHS Darah dan Doa.[14] Ia juga diadakan di Cinémathèque Française.[27] Filem itu terus ditayangkan di beberapa festival.[43]

Catatan penjelasan sunting

  1. ^ Original: ... secara jujur kisah manusia dengan tidak jatuh menjadi film propaganda yang murah."
  2. ^ Original: "... muka-muka baru dengan bakat-bakat yang segar."
  3. ^ Original: "... film itu adalah betul-betul seri make believe, membuat orang percaya tentang sesuatu, membuat kenyataan baru dari yang ada."
  4. ^ Tong juga menyediakan dana untuk dua filem Ismail seterusnya, Enam Djam di Jogja (1951) dan Dosa Tak Berampun (1951), di bawah tajuk serupa (Biran 2009b, pp. 123–125).
  5. ^ Original: "... ceritanya tak jalan."
  6. ^ Ismail (1983, p. 185) menyatakan bahawa itu adalah niat Sitor Situmorang apabila menulis.
  7. ^ Original: "Pertempuran sengit melawan pendjadjah"
  8. ^ Original: "Suka Duka dalam GERILJA"
  9. ^ Original: "... tidak akan mempertimbangkan segi komersial."
  10. ^ Ini termasuk penerbitan oleh Persari (Sepandjang Malioboro [1950]; Hampir Malam di Djogja [1951]), dan Bintang Surabaja (Djembatan Merah [1950]; Selamat Berdjuang, Masku! [1951]).
  11. ^ Original: "... disutradarai oleh orang Indonesia asli, diproduksi oleh perusahaan film Indonesia, dan diambil gambarnya di Indonesia."

Rujukan sunting

  1. ^ a b Kurniasari 2012, Reviving.
  2. ^ Biran 2009a, m/s. 360–364.
  3. ^ Biran 2009a, m/s. 367.
  4. ^ a b Ismail 1983, m/s. 165.
  5. ^ Susanto 2003, m/s. 243.
  6. ^ lsf.go.id, Mengenang 40 Tahun.
  7. ^ Filmindonesia.or.id, Credits.
  8. ^ Ismail 1950, 00:01:08.
  9. ^ a b c d e f Ismail 1983, m/s. 167.
  10. ^ Ismail 1950, 00:01:10.
  11. ^ Ismail 1983, m/s. 166.
  12. ^ Anwar 2004, m/s. 86.
  13. ^ a b Anwar 2004, m/s. 59.
  14. ^ a b c d e f g Filmindonesia.or.id, Long March.
  15. ^ a b c Said 1982, m/s. 49.
  16. ^ Ismail 1983, m/s. 165, 167.
  17. ^ a b Said 1982, m/s. 51.
  18. ^ a b Ismail 1983, m/s. 164.
  19. ^ a b Ismail 1983, m/s. 168.
  20. ^ a b Anwar 2004, m/s. 89.
  21. ^ NY Times 1951, Indonesians doubt.
  22. ^ Ismail 1983, m/s. 170.
  23. ^ a b c Aneka 1950, m/s. 20.
  24. ^ Heider 1991, m/s. 102.
  25. ^ Said 1982, m/s. 52.
  26. ^ Anwar 2004, m/s. 64.
  27. ^ a b Biran 2009b, m/s. 135.
  28. ^ Pane 1955, m/s. 1.
  29. ^ in Biran 2009b, halaman 135.
  30. ^ Perfini 1960, m/s. 4.
  31. ^ a b Biran 2009a, m/s. 45.
  32. ^ Filmindonesia.or.id, Tjitra.
  33. ^ Filmindonesia.or.id, Usmar Ismail.
  34. ^ Anwar 2004, m/s. 61.
  35. ^ Biran 2009b, m/s. 125–127.
  36. ^ a b Barker 2011, m/s. 11–15.
  37. ^ Setijadi-Dunn & Barker 2011, m/s. 34.
  38. ^ Setijadi-Dunn & Barker 2011, m/s. 36, 48.
  39. ^ Sabarini 2008, National film day.
  40. ^ Filmindonesia.or.id, Penghargaan Mereka Kembali.
  41. ^ Heider 1991, m/s. 105–106.
  42. ^ Heider 1991, m/s. 129–130.
  43. ^ Zandri 2011, Reminiscing.

Sumber petikan sunting

  • Anwar, Rosihan (2004). Sejarah Kecil Petite Histoire Indonesia. Jakarta: Kompas. ISBN 978-979-709-428-7.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Barker, Thomas (2011). "Mempertanyakan Gagasan 'Film Nasional'". Dalam Cheng, Khoo Gaik; Barker, Thomas; Imanjaya, Ekky (penyunting). Mau Dibawa ke Mana Sinema Kita?. Jakarta: Salemba Humanika. m/s. 31–56. ISBN 978-602-8555-38-8.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Biran, Misbach Yusa (2009a). Sejarah Film 1900–1950: Bikin Film di Jawa. Jakarta: Komunitas Bamboo working with the Jakarta Art Council. ISBN 978-979-3731-58-2.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Biran, Misbach Yusa (2009b). Peran Pemuda dalam Kebangkitan Film Indonesia. Jakarta: Ministry of Youth and Sports. OCLC 607257806.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Hastuti, Rita Sri (14 March 2011). "Mengenang 40 Tahun Kepergian USMAR ISMAIL Dari Darah dan Doa". lsf.go.id. Jakarta: Film Censorship Bureau. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-09-23. Dicapai pada 20 January 2012.
  • Heider, Karl G (1991). Indonesian Cinema: National Culture on Screen. Honolulu: University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-1367-3.CS1 maint: ref=harv (link)
  • "Indonesians Doubt Ban Caused Crisis". New York Times. 12 June 1951. m/s. 5. Dicapai pada 13 January 2013.
  • Ismail, Usmar (director and producer) (1950). Darah dan Doa. Jakarta: Perfini. OCLC 51902911.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Ismail, Usmar (1983). "Film Pertama Saya". Usmar Ismail Mengupas Film. Jakarta: Sinar Harapan. m/s. 164–71. OCLC 10435722.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Kurniasari, Triwik (24 June 2012). "Reviving Usmar Ismail's legacy". The Jakarta Post. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-09-23. Dicapai pada 23 September 2012.
  • "Long March, The (Darah dan Doa)". filmindonesia.or.id. Jakarta: Konfidan Foundation. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-01-10. Dicapai pada 10 January 2013.
  • "Long March, The (Darah dan Doa) | Kredit". filmindonesia.or.id. Jakarta: Konfidan Foundation. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-01-11. Dicapai pada 11 January 2013.
  • Pane, Armijn (June 1955). "Bahasa dan Film". Bulanan Medan Bahasa. V (6): 1–6.CS1 maint: ref=harv (link)
  • "Penghargaan Mereka Kembali". filmindonesia.or.id. Jakarta: Konfidan Foundation. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-01-10. Dicapai pada 10 January 2013.
  • Perfini, penyunting (1960). 10 Tahun Perfini. Jakarta: Perfini.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Sabarini, Prodita (23 March 2008). "National film day time to reflect to history". The Jakarta Post. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-01-11. Dicapai pada 11 January 2013.
  • Said, Salim (1982). Profil Dunia Film Indonesia. Jakarta: Grafiti Pers. OCLC 9507803.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Setijadi-Dunn, Charlotte; Barker, Thomas (2011). "Membayangkan 'Indonesia': Produser Etnis Tionghoa dan Sinema Pra-Kemerdekaan". Dalam Cheng, Khoo Gaik; Barker, Thomas; Imanjaya, Ekky (penyunting). Mau Dibawa ke Mana Sinema Kita?. Jakarta: Salemba Humanika. ISBN 978-602-8555-38-8.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Susanto, A. Budi (2003). Identitas Dan Postkolonialitas Di Indonesia. Yogyakarta: Kanisius. ISBN 978-979-21-0851-4.CS1 maint: ref=harv (link)
  • "The Long March (Darah dan Doa)". Aneka. Jakarta. 1 (13): 20. 1 September 1950.
  • "Tjitra". filmindonesia.or.id. Jakarta: Konfidan Foundation. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-08-23. Dicapai pada 23 August 2012.
  • "Usmar Ismail | Filmografi". filmindonesia.or.id. Jakarta: Konfidan Foundation. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-09-23. Dicapai pada 23 September 2012.
  • Zandri, Er Audy (28 March 2011). "Reminiscing the glorious past of Indonesian films". The Jakarta Post. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-01-11. Dicapai pada 11 January 2013.

Pautan luar sunting

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Darah_dan_Doa&oldid=5222919"