Pilihan raya umum Malaysia 1969

← anggota terdahulu Ahli dilantik →
Semua 144 kerusi dalam Dewan Rakyat; 73 kerusi diperlukan untuk majoriti
Terdaftar	3,439,313
Pengundi hadir	73.53%
Perdana Menteri sebelum pilihan raya; Tunku Abdul Rahman; Perikatan	Perdana Menteri dilantik ; Tunku Abdul Rahman; Perikatan

Pilihan Raya Umum Malaysia 1969 yang merupakan pilihan raya umum yang ketiga sejak kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu diadakan di Semenanjung Malaysia pada 10 Mei 1969 dan kemudian di Malaysia Timur pada bulan yang sama. Oleh sebab Sabah dan Sarawak tidak menyertai pilihan raya umum pada tahun 1964, pilihan raya ini merupakan kali pertama kedua-dua negeri Malaysia Timur ini menyertai pilihan raya umum. Dengan penyertaan Sabah dan Sarawak, bilangan kerusi dalam Dewan Rakyat ditambah dari 104 kerusi sehingga 144 kerusi, iaitu satu kenaikan 38.5%.

Siswa ITM membantu proses pengiraan undi di Universiti Malaya pada tahun 1969 (Berita Harian)

Proses dan perjalanan pilihan raya sunting

Pembubaran Parlimen sunting

DYMM Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong, Tuanku Haji Ismail Nasiruddin Shah Ibni Almarhum Sultan Haji Sir Zainal Abidin Shah III secara rasmi mengumumkan pembubaran Parlimen dan Dewan-dewan Undangan Negeri berkuat kuasa 20 Mac 1969 kecuali Kelantan pada 31 Mac 1969. Pilihan raya bagi Dewan Negeri Sabah pula tidak diadakan kerana penggal Dewan Undangan Negeri masih berbaki tiga tahun lagi untuk dibubarkan. Mengikut perlembagaan, Pilihan raya Umum di Malaysia Barat hendaklah diadakan dalam tempoh 60 hari daripada tarikh pembubaran diumumkan, manakala Malaysia Timur pula 90 hari. ^[1]

Pengumuman tarikh dan penghebahan sunting

Pengerusi Suruhanjaya Pilihan Raya (SPR), Tan Sri Ahmad bin Perang telah mengumumkan bahawa hari mengundi bagi pilihan raya Parlimen dan DUN kecuali untuk DUN Sabah ditetapkan pada hari Sabtu, 10 Mei 1969. Hari mengundi di Sabah pula ditetapkan pada 10 Mei hingga 25 Mei 1969, manakala Sarawak pada 10 Mei hingga 7 Jun 1969. Hari penamaan calon bagi pilihan raya Parlimen dan negeri kecuali Kelantan ialah pada Sabtu, 5 April 1969. Hari penamaan calon bagi negeri Kelantan ditetapkan pada Sabtu, 12 April 1969.^[1]

Lebih sejuta risalah panduan mengundi akan disebarkan ke seluruh negara menjelang pilihan raya pada pertengahan bulan Mei 1969. Risalah terbitan dan edaran Jabatan Penerangan itu mengandungi empat bahasa iaitu bahasa Melayu, Inggeris, Cina dan Tamil. Lebih 15,000 keping poster dan filem penerangan mengenai pilihan raya pula akan diedarkan dan ditampal bagi menyeru orang ramai keluar mengundi. Penayangan filem penerangan itu akan dibuat ke seluruh negara melalui Jabatan Penerangan dan panggung wayang. Filem yang menunjukkan tatacara mengundi yang betul itu diselenggarakan oleh Jabatan Filem Negara diterbitkan dalam empat bahasa iaitu Melayu, Inggeris, Cina dan Tamil manakala untuk Malaysia Timur, bahasa Kadazan dan Iban.^[1]

Rukun Adab Pilihan Raya 1969 sunting

Seramai 24 orang wakil daripada 13 buah parti politik di Malaysia Barat dan Timur pada 27 Mac 1969 telah bersetuju menerima Rukun Adab Pilihan Raya 1969 yang mengandungi 11 perkara. Persetujuan itu dicapai dalam sidang tertutup yang diadakan oleh parti-parti tersebut di bilik mesyuarat Suruhanjaya Pilihan Raya. Rukun 11 perkara yang dipersetujui itu merupakan panduan untuk diamalkan bagi parti-parti politik dalam Pilihan Raya Umum Ketiga.^[1]

Antara 11 perkara yang dipersetujui di dalam rukun itu ialah pemimpin-pemimpin parti politik, calon-calon, wakil-wakil calon, penyokong-penyokong, pembantu-pembantu dan pekerja-pekerja parti hendaklah mengamalkan adab yang boleh memberi tauladan. Kecaman-kecaman atas peribadi seseorang calon itu hendaklah setakat kegiatan-kegiatan politiknya sahaja.^[1]

Kempen pemulauan pilihan raya sunting

Parti Buroh Malaysia telah dilaporkan memperhebatkan kempen menyeru orang ramai supaya memulaukan pilihan raya yang akan diadakan pada 10 Mei 1969 itu. Kempen itu dijalankan dengan menyebarkan lebih banyak risalah yang menyeru orang ramai supaya jangan keluar membuang undi. Parti Buroh juga telah menggunakan isu pembunuhan seorang anggota Parti Buroh di Kepong sebagai salah satu daripada gerakan kempen mereka. Parti Buroh menyifatkan pembunuhan itu sebagai usaha bersama yang dijalankan oleh Malaysia dan Singapura, untuk mengekalkan kedudukan imperialis Amerika-British di negara ini.^[1]

Setiausaha Agung Perikatan, Tan Sri T. H. Tan turut mengeluarkan kenyataan yang menjangkakan kekacuan yang akan ditimbulkan oleh penyokong komunis dalam Parti Buroh pada hari pembuangan undi. Kekacauan itu bertujuan untuk menganggu perjalanan pilihan raya pada 10 Mei 1969. Kawasan yang dijangka mungkin berlaku kekacauan ialah Jinjang, Batu, Bangsar, Menglembu dan beberapa kawasan lain yang pernah menjadi kubu kuat Parti Buroh.^[1]

Dalam pada itu, Ketua Pegawai Polis Pulau Pinang, Encik Albert Mah dalam satu kenyataan yang disiarkan di akhbar bertarikh 9 Mei 1969, telah menyeru pengundi-pengundi di Pulau Pinang supaya tidak mendengar berita-berita khabar angin yang mengatakan bahawa negeri Pulau Pinang akan dikenakan perintah berkurung pada hari pembuangan undi.^[1]

Polis Siap Sedia sunting

Ketua Polis Negara, Tan Sri Mohamed Salleh telah menetapkan tindakan berjaga-jaga yang diambil oleh pihak polis bagi menjamin keselamatan 3.3 juta pengundi di Malaysia Barat agar dapat keluar mengundi tanpa sebarang ugutan, halangan dan paksaan. Pengumuman tersebut dibuat sebaik sahaja beliau menamatkan lawatan ke seluruh pasukan polis di tiap-tiap negeri. Pegawai-pegawai polis dari Cawangan Khas, mata-mata gelap dan mata-mata biasa telah diberi tugas khas untuk mencegah sebarang kemungkinan yang mungkin berlaku pada hari pembuangan undi. Pasukan Field Force, Pasukan Polis Simpanan Khas juga akan ditempatkan di kawasan penting dan merbahaya.

Sekatan-sekatan bagi jalan raya yang masuk ke pusat Kuala Lumpur juga telah dilakukan oleh polis mulai 9 Mei 1969. Sekatan ini bertujuan untuk mencegah kemasukan senjata-senjata yang ditakuti akan digunakan oleh anasir-anasir jahat bagi melakukan kekacauan dalam pilihan raya umum. Bas, teksi dan kereta telah diperiksa dengan rapi dalam sekatan polis yang diadakan di Cheras dan Sentul bagi kenderaan-kenderaan yang menuju ke Kuala Lumpur. Pasukan Polis Pencegah Rusuhan, Pasukan Polis Simpanan Persekutuan dan sepasukan askar telah diletakkan dalam keadaan bersiap sedia di Ibu Pejabat Polis Selangor. Kawalan keselamatan yang lebih ketat juga akan dilakukan oleh polis di kawasan-kawasan yang mempunyai ramai ahli dan penyokong Parti Buroh Malaysia iaitu Kepong, Jinjang, Ampang dan Jalan Tuanku Abdul Rahman. Kawalan ketat itu dilakukan berikutan dengan desakan daripada Parti Buroh yang meminta orang ramai supaya memulaukan Pilihan Raya 1969.^[1]

Keputusan pilihan raya sunting

Dalam pilihan raya umum ini, Parti Perikatan yang dianggotai oleh UMNO-MCA-MIC telah mengalami kekalahan yang amat teruk. Walaupun parti campuran ini memperoleh 95 kerusi berbanding 89 kerusi dalam pilihan raya yang lain, ini hanya merupakan 66% daripada Dewan Rakyat yang kini telah diperluaskan. Dengan kata yang lain, Parti Perikatan telah hilang majoritinya buat pertama kali dalam Dewan Rakyat untuk membentuk kerajaan. Bagaimanapun, ini bukan merupakan satu masalah yang besar disebabkan parti campuran ini hanya memerlukan lagi seorang sahaja daripada parti pembangkang ataupun calon bebas untuk mencapai majoriti dua pertiga yang diperlukan oleh Perlembagaan untuk meneruskan pemerintahan. Jumlah undi yang diperoleh oleh Parti Perikatan juga jatuh daripada 58.5% pada tahun 1964 ke 49.3% dalam pilihan raya ini, iaitu satu penurunan sebanyak 15.7%.

Pada keseluruhannya, parti-parti pembangkang memenangi 50.7% daripada jumlah undi, serta 49 kerusi dalam Dewan Rakyat. Parti Gerakan Rakyat Malaysia (Gerakan) dan Parti Tindakan Demokratik (DAP) yang berkempen atas manifesto yang menentang hak istimewa Bumiputera yang ditetapkan oleh Artikel 153^[2], ^[3] dalam Perlembagaan Malaysia memperoleh kenaikan undi yang utama. Gerakan, DAP, dan Parti Progresif Rakyat (PPP) menang 25 buah kerusi dalam Dewan Rakyat, manakala PAS menang 12 kerusi.

Selepas keputusan pilihan raya diumumkan, Gerakan dan DAP mengadakan perhimpunan kemenangan mereka di ibu negara, Kuala Lumpur pada 12 Mei tetapi perhimpunan itu menjadi hiruk-pikuk, dengan ahli-ahli menjerit julukan-julukan perkauman terhadap orang-orang Melayu yang berada di tempat perhimpunan ini. UMNO bertindak balas dengan perhimpunan sendiri pada 13 Mei, tetapi perhimpunan ini kemudian merosot menjadi rusuhan besar-besaran. Rusuhan ini kini dikenali sebagai Peristiwa 13 Mei.

Jadual keputusan sunting

Ringkasan Keputusan Pilihan Raya 1969: Parlimen

Parti	Pecahan % undi	Jumlah % undi	Pecahan Kerusi	Jumlah Kerusi
Parti Perikatan (Alliance):		48.41		66
Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu (UMNO)	33.67		51
Persatuan Cina Malaysia (MCA)	13.50		13
Kongres India Malaysia (MIC)	1.24		2
Parti Tindakan Demokratik (DAP)		13.73		13
Parti Gerakan Rakyat Malaysia (Gerakan)		8.57		8
Parti Progresif Rakyat (PPP)		3.87		4
Parti Islam Se-Malaysia (PAS)		23.75		12
Parti Rakyat Malaysia (PRM)		1.24		0
Calon bebas		0.34		0
Jumlah besar		100.0		103

Sumber: 5 Men & 5 Ideas oleh Hng Hung Yong

Keputusan Pilihan Raya Umum 1969 berdasarkan Nohlen et al sunting

Parti	Jumlah Undi	%	Kerusi	+/-
Parti Perikatan^[4]	1,063,238	50.9	77	-12
Parti Islam Se-Malaysia	495,641	20.9	12	+3
Parti Tindakan Demokratik, Parti Tindakan Rakyat	286,606	12.1	13	+12
Parti Gerakan Rakyat Malaysia	178,971	7.5	8	Baharu
People's Progressive Party	80,756	3.4	1	+2
Sarawak United People's Party	71,293	3.0	5	Baharu
Sarawak National Party	64,593	2.7	9	Baharu
United Sabah National Organisation	31,947	1.3	13	Baharu
Parti Pesaka Sarawak	30,765	1.3	2	Baharu
People's Party	25,785	1.1	0	Baharu
United Malaysian Chinese Organisation	1,808	0.1	0	Baharu
Bebas	41,710	1.8	1	+1
Undi Rosak	134,230	-	-	-
Total	2,532,042	100	140	+40
Sumber: Nohlen et al.

Parti pembangkang mengejutkan Parti Perikatan, yang tidak hanya kalah kepada PAS di Kelantan, tetapi kepada Gerakan di Pulau Pinang, yang baru ditubuhkan. Tiada parti mendapat majoriti besar di dua negeri lain. Perikatan hanya menang 14 daripada 24 kerusi di Selangor, dan 19 daripada 40 kerusi di Perak.^[5]

Lihat juga sunting

Rujukan sunting

Watershed elections of 1969, 8 August 2007, Malaysian History
Arah Aliran Malaysia: Penilaian Pilihan Raya (PDF) – satu himpunan kerta kertas 62-halaman daripada Institut Penyelidikan Asia Tenggara selepas pilihan raya 1999.

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ "Arkib Negara Malaysia: Pilihan Raya Umum Ketiga tahun 1969". Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-12-04. Dicapai pada 2018-04-11.
^ Asian almanac, Volume 7, ms 3672
^ Personalized Politics: The Malaysian State Under Mahathir, By In -wŏn Hwang
^ Parti Perikatan#
^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; teks bagi rujukan spr tidak disediakan

Didahului oleh:
1964

Proses Pilihan Raya di Malaysia

Diikuti oleh:
1974

[:0-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ "Arkib Negara Malaysia: Pilihan Raya Umum Ketiga tahun 1969". Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-12-04. Dicapai pada 2018-04-11.

[2] Asian almanac, Volume 7, ms 3672

[3] Personalized Politics: The Malaysian State Under Mahathir, By In -wŏn Hwang

[4] Parti Perikatan#

[spr-5] Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; teks bagi rujukan spr tidak disediakan

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]