Wikipedia

Matlamat Pembangunan Mampan

Matlamat Pembangunan Mampan atau Matlamat Pembangunan Lestari (Inggeris: Sustainable Development Goals, SDGs) terdiri daripada 17 Matlamat yang dikemukakan oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) dalam Perhimpunan Agung PBB pada September 2015, di New York, Amerika Syarikat untuk dicapai pada 2030 sebagai agenda demi pembangunan dan kemaslahatan manusia dan Bumi. Matlamat ini merupakan kesinambungan daripada Matlamat Pembangunan Milenium yang berakhir pada 2015 dan sebahagian daripada Resolusi 70/1 Perhimpunan Agung PBB, Agenda 2030.[1][2]

Logo rasmi Matlamat Pembangunan Lestari PBB.

17 Matlamat ini diperincikan dengan sasaran, dengan beberapa petunjuk di bawahnya sebagai batu ukur pencapaian. Secara amnya, sasaran mempunyai tarikh akhir 2030, walaupun ada yang tidak mempunyai tarikh tamat.[3]

Dalam 17 Matlamat ini, terdapat isu rentas disiplin dan sinergi antara matlamat yang berbeza; contohnya, bagi SDG 13 mengenai tindakan iklim, IPCC melihat sinergi yang teguh dengan SDG 3 (kesihatan), 7 (tenaga bersih), 11 (bandar dan komuniti), 12 (penggunaan dan pengeluaran bertanggungjawab) dan 14 (lautan).[4][5]:70 Sebaliknya, pengkritik dan pemerhati juga telah mengenal pasti tarik-ulur antara matlamat,[5]:67 seperti antara menamatkan kelaparan dan menggalakkan kelestarian alam sekitar.[6]:26 Kebimbangan lain termasuk terlalu banyak matlamat (mengakibatkan pengkompaunan tarik-ulur), penekanan lemah terhadap kemampanan alam sekitar dan kesukaran menjejaki petunjuk kualitatif.

Matlamat sunting

Senarai sasaran dan petunjuk bagi setiap 17 SDG telah diterbitkan dalam resolusi PBB pada Julai 2017.[7] Setiap matlamat biasanya mempunyai 8  – 12 sasaran, dan setiap sasaran mempunyai antara satu hingga empat penunjuk yang digunakan untuk mengukur kemajuan ke arah mencapai sasaran, dengan purata 1.5 penunjuk setiap sasaran.[8] Sasaran adalah sama ada sasaran hasil (keadaan yang perlu dicapai) atau cara sasaran pelaksanaan.[9] Sasaran yang terakhir telah diperkenalkan lewat dalam proses rundingan SDG untuk menangani kebimbangan beberapa negara anggota tentang bagaimana SDG itu hendak dicapai. Matlamat 17 adalah sepenuhnya berdasarkan cara sasaran.[9]

17 Matlamat serta huraian ringkasnya adalah seperti di bawah:

17 Matlamat Pembangunan Lestari[10]
No. Matlamat Huraian Rujukan
1 Tiada Kemiskinan "Menamatkan kemiskinan dalam semua bentuk di mana-mana." [11]
2 Kelaparan Sifar "Menamatkan kelaparan, mencapai jaminan makanan dan nutrisi yang lebih baik serta menggalakkan pertanian mampan." [12]
3 Kesihatan Baik dan Kesejahteraan "Memastikan kehidupan sihat dan menggalakkan kesejahteraan kepada semua dalam semua lapisan umur." [13]
4 Pendidikan Berkualiti "Menjamin pendidikan menyeluruh dan ekuiti serta menggalakkan peluang pembelajaran sepanjang hayat kepada semua." [14]
5 Kesaksamaan Gender "Mencapai kesamarataan gender dan menguatkan semua orang wanita." [15]
6 Air Bersih dan Sanitasi "Memastikan kecapaian dan pengurusan mampan air dan sanitasi kepada semua." [16]
7 Tenaga Berpatutan dan Bersih "Menjamin capaian kepada tenaga berpatutan, dipercayai, mampan dan moden kepada semua." [17]
8 Pekerjaan Yang Sesuai dan Pembangunan Ekonomi "Mempromosikan perkembangan ekonomi mampan dan menyeluruh, pekerjaan penuh dan produktif, dan pekerjaan layak kepada semua." [18]
9 Industri, Inovasi dan Infrastruktur "Membina infrastruktur kukuh, mempromosikan industri yang menyeluruh dan mampan dan merangsang inovasi." [19]
10 Mengurangkan Ketidaksamaan "Mengurangkan ketidaksamaan pendapatan dalam dan sesama negara." [20]
11 Bandar dan Masyarakat Mampan "Menjadikan bandar dan petempatan manusia menyeluruh, selamat, kukuh dan mampan." [21]
12 Penggunaan dan Pengeluaran Bertanggungjawab "Memastikan corak penggunaan dan pengeluaran mampan." [22]
13 Tindakan Iklim "Mengambil tindakan segera untuk menangani perubahan iklim serta kesannya dengan mengawal pengeluaran gas rumah hijau dan menggalakkan pembangunan tenaga boleh diperbaharui." [23]
14 Kehidupan dalam Air "Memulihara dan menggunakan lautan, laut dan sumber marin dengan mampan demi pembangunan mampan." [24]
15 Kehidupan di Darat "Memelihara, memulihara dan menggalakkan penggunaan mampan ekosistem darat, menguruskan hutan secara mampan, mengekang penebangan hutan, menghentikan dan mengundurkan degradasi tanah, dan menghentikan kehilangan biokepelbagaian." [25]
16 Keamanan, Keadilan dan Pertubuhan Kukuh "Mempromosikan masyarakat aman dan menyeluruh demi pembangunan mampan, memberikan capaian keadilan kepada semua, dan membina institusi yang berkesan, dipercayai dan menyeluruh pada semua tahap." [26]
17 Kerjasama demi Matlamat "Menguatkan cara pengamalan dan menggiatkan kerjasama antarabangsa demi pembangunan mampan." [27]

Matlamat-matlamat di atas terdiri daripada 169 sasaran khusus yang merangkumi pelbagai jenis pembangunan mampan seperti membasmikan kemiskinan, meningkatkan mutu kesihatan dan menangani perubahan iklim.[28]

Pelaksanaan sunting

 
Perbandingan kos bagi Matlamat PBB.

Pelaksanaan SDG bermula di seluruh dunia pada tahun 2016. Proses ini juga boleh dipanggil sebagai "penyetempatan". Pada 2019, Setiausaha Agung PBB António Guterres mengeluarkan seruan global bagi anjuran suatu "Dekad Tindakan" untuk menyampaikan Matlamat Pembangunan Mampan menjelang 2030.[29] Dekad ini berlangsung dari 2020 hingga 2030. Rancangannya ialah setiausaha agung PBB akan mengadakan platform tahunan untuk memacu Dekad Tindakan.[30]

Terdapat dua jenis pemain utama untuk pelaksanaan SDGs: pemain negara dan bukan negara.[31] Pihak negara termasuk kerajaan negara dan pihak berkuasa subnasional, manakala aktor bukan negara ialah pihak swasta dan masyarakat sivil.[32]:80 Penyertaan dan pemerkasaan masyarakat sivil adalah penting tetapi terdapat juga pelbagai kepentingan dalam kumpulan ini.[32]:80

Membina perkongsian baharu adalah berguna.[33] Walau bagaimanapun, SDG tidak bersifat terikat secara sah, dan direka dengan sengaja untuk memberikan banyak kelonggaran kepada para pemain. Oleh itu, mereka boleh mentafsir kandungan Matlamat secara berbeza, dan selalunya mengikut kepentingan mereka.[34]

Pemantauan sunting

 
Negara yang paling hampir untuk memenuhi SDG (warna biru tua) dan negara yang mempunyai baki cabaran terbesar (dalam warna biru paling terang) setakat 2018.[35]

Forum Politik Peringkat Tinggi PBB mengenai Pembangunan Mampan sunting

Forum Politik Peringkat Tinggi mengenai Pembangunan Mampan (HLPF) menggantikan Suruhanjaya Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu mengenai Pembangunan Mampan pada 2012.[36]:206 Ia sepatutnya menjadi "tempat pertemuan biasa bagi kerajaan dan wakil bukan negara untuk menilai kemajuan global ke arah pembangunan mampan".[36]:206 Pertemuan itu berlangsung di bawah naungan Majlis Ekonomi dan Sosial PBB. Pada Julai 2020, mesyuarat itu berlangsung dalam talian buat kali pertama disebabkan oleh pandemik COVID-19. Temanya ialah "tindakan dipercepatkan dan laluan transformatif: merealisasikan dekad tindakan dan penyampaian demi pembangunan mampan" dan deklarasi menteri telah diterima pakai.[37]

Laporan kemajuan peringkat tinggi untuk semua SDG diterbitkan dalam bentuk laporan oleh Setiausaha Agung Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, dengan laporan terbaharru adalah dari April 2020.[38]

Walau bagaimanapun, HLPF mempunyai pelbagai masalah.[39] Ia tidak dapat mempromosikan kesepaduan seluruh sistem. Punca-punca masalah ini ini termasuk mandatnya yang luas dan tidak jelas, serta kekurangan sumber dan kepentingan negara yang berbeza.[39] Oleh itu, sistem pelaporan ini terutamanya hanya menjadi platform pelaporan sukarela dan pembelajaran sebaya di kalangan kerajaan.[39]

Alat pemantauan sunting

Penerbitan SDG-Tracker dalam talian telah dilancarkan pada Jun 2018 dan membentangkan data merentas semua penunjuk yang tersedia.[40] Ia bergantung pada pangkalan data Our World in Data, dan berpangkalan di Universiti Oxford.[41][42] Penerbitan ini mempunyai liputan global dan menjejaki sama ada dunia mencapai kemajuan ke arah SDG.[43] Ia bertujuan untuk menjadikan data mengenai 17 matlamat tersedia dan boleh difahami oleh khalayak yang luas.[44] SDG-Tracker menyerlahkan bahawa dunia pada masa ini (awal 2019) masih sangat jauh daripada mencapai matlamat.

Global SDG Index and Dashboards Report ialah penerbitan pertama yang menjejak prestasi negara dalam kesemua 17 Matlamat.[45] Penerbitan tahunan ini yang diterbitkan bersama oleh Bertelsmann Stiftung dan SDSN memiliki kedudukan dan papan pemuka yang menunjukkan cabaran utama bagi setiap negara daripada segi pelaksanaan SDG. Penerbitan ini juga menunjukkan analisis usaha badan pemerintahan untuk melaksanakan SDG.

Kemajuan semasa sunting

Laporan PBB serta badan pemantau lain telah berulang kali menyatakan bahawa dunia kurang mungkin untuk mencapai kebanyakan sasaran SDG menjelang 2030[46]:41 (atau titik akhir lebih awal bagi sesetengah sasaran).[46]:41 Secara khususnya, isu dalam kebimbangan termasuk peluasan jurang ketidaksaksamaan, perubahan iklim dan kehilangan biokepelbagaian.[46]:41 Di samping itu, terdapat tarik-ulur antara had planet Bumi dan aspirasi kekayaan dan kesejahteraan; ini telah dinyatakan seperti berikut: "sistem biofizik sosial dan semula jadi dunia tidak dapat menyokong aspirasi kesejahteraan manusia sejagat yang tertanam dalam SDG."[46]:41

Disebabkan oleh pelbagai isu ekonomi dan sosial, banyak negara menyaksikan kemerosotan besar dalam kemajuan yang dicapai. Bagi Asia sebagai contoh, data menunjukkan kehilangan kemajuan di Matlamat 2, 8,10,11, dan 15.[47] Pendekatan yang disyorkan agar masih daoat mencapai SDG ialah "tetapkan keutamaan, fokus pada memanfaatkan dimensi alam sekitar SDG, fahami cara SDG berfungsi sebagai sistem yang tidak boleh dibahagikan, dan cari kesepaduan".[47]

Cabaran sunting

Terlalu banyak matlamat sunting

Para sarjana telah mengesan kelemahan dalam reka bentuk SDG bagi aspek berikut: "bilangan matlamat, struktur rangka kerja matlamat (contohnya, struktur bukan hierarki), koheren antara matlamat, kekhususan atau kebolehukuran sasaran, bahasa yang digunakan dalam teks, dan pergantungan mereka pada pembangunan mampan berorientasikan pembangunan ekonomi neoliberal sebagai orientasi teras mereka."[48]:161

SDG mungkin hanya mengekalkan status quo, dan gagal untuk menyampaikan agenda pembangunan yang bercita-cita tinggi. Status quo semasa telah digambarkan sebagai "memisahkan kesejahteraan manusia dan kelestarian alam sekitar, gagal mengubah tadbir urus dan memberi perhatian kepada tarik-ulur, punca kemiskinan serta kemerosotan alam sekitar, dan isu keadilan sosial."[49]

Ulasan dalam The Economist pada 2015 berpendapat bahawa 169 sasaran untuk SDG adalah terlalu banyak, menggambarkannya sebagai luas, boleh disalah faham dan kucar-kacir berbanding lapan Matlamat Pembangunan Milenium pendahulu.[50]

Asas etika sunting

Terdapat kebimbangan mengenai orientasi etika SDG: ia kekal "disokong oleh fahaman pembangunan moden (Barat) yang kuat: kedaulatan manusia ke atas persekitaran mereka (antroposentrisisme), individualisme, persaingan, kebebasan (hak berbanding tanggungjawab), kepentingan diri, kepercayaan dalam pasaran yang membawa kepada kebajikan kolektif, harta persendirian (dilindungi oleh sistem undang-undang), ganjaran berdasarkan merit, materialisme, kuantifikasi nilai, dan instrumentalisasi buruh."[51]:146

Sesetengah kajian memberi amaran bahawa SDG boleh digunakan untuk menyamarkan perniagaan dengan menggunakan retorik kemampanan berkaitan SDG.[52] Kajian semakan metaanalisis pada tahun 2022 mendapati bahawa "malah, terdapat bukti yang muncul bahawa SDG mungkin mempunyai kesan buruk, dengan menyediakan 'pelindung asap aktiviti politik yang sibuk' yang mengaburkan realiti kemalaran, jalan buntu dan perniagaan biasa".[53]:220

Rujukan sunting

  1. ^ "United Nations Official Document". www.un.org.
  2. ^ "Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development". United Nations – Sustainable Development knowledge platform. Dicapai pada 23 August 2015.
  3. ^ "SDG Indicators - Global indicator framework for the Sustainable Development Goals and targets of the 2030 Agenda for Sustainable Development". United Nations Statistics Division (UNSD). Dicapai pada 6 August 2020.
  4. ^ IPCC, 2018: Global Warming of 1.5°C.An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, H.-O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J.B.R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M.I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, and T. Waterfield (eds.
  5. ^ a b Berg, Christian (2020). Sustainable action: overcoming the barriers. Abingdon, Oxon. ISBN 978-0-429-57873-1. OCLC 1124780147.
  6. ^ Machingura, Fortunate (2017-02-27). "The Sustainable Development Goals and their trade-offs". ODI: Think change (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2022-04-25.
  7. ^ United Nations (2017) Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development (A/RES/71/313 Diarkibkan 28 November 2020 di Wayback Machine)
  8. ^ Kim, Rakhyun E. (2023-04-01). "Augment the SDG indicator framework". Environmental Science & Policy (dalam bahasa Inggeris). 142: 62–67. doi:10.1016/j.envsci.2023.02.004. ISSN 1462-9011.
  9. ^ a b Bartram, Jamie; Brocklehurst, Clarissa; Bradley, David; Muller, Mike; Evans, Barbara (December 2018). "Policy review of the means of implementation targets and indicators for the sustainable development goal for water and sanitation". npj Clean Water. 1 (1): 3. doi:10.1038/s41545-018-0003-0.
  10. ^ "Press release – UN General Assembly's Open Working Group proposes sustainable development goals" (PDF). Sustainabledevelopment.un.org. 19 July 2014. Dicapai pada 2016-10-18.   Rencana ini mengandungi teks dari sumber yang berada dalam domain awam.
  11. ^ "Goal 1: No poverty". UNDP. Dicapai pada 13 April 2017.
  12. ^ "Goal 2: Zero hunger". UNDP. Dicapai pada 13 April 2017.
  13. ^ "Goal 3: Good health and well-being". UNDP. Dicapai pada 13 April 2017.
  14. ^ "Goal 4: Quality education". UNDP. Dicapai pada 13 April 2017.
  15. ^ "Goal 5: Gender equality". UNDP. Dicapai pada 13 April 2017.
  16. ^ "Goal 6: Clean water and sanitation". UNDP. Dicapai pada 28 September 2015.
  17. ^ "Goal 7: Affordable and clean energy". UNDP. Dicapai pada 28 September 2015.
  18. ^ "Goal 8: Decent work and economic growth". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  19. ^ "Goal 9: Industry, innovation, infrastructure". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  20. ^ "Goal 10: Reduced inequalities". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  21. ^ "Goal 11: Sustainable cities and communities". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  22. ^ "Goal 12: Responsible consumption, production". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  23. ^ "Goal 13: Climate action". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  24. ^ "Goal 14: Life below water". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  25. ^ "Goal 15: Life on land". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  26. ^ "Goal 16: Peace, justice and strong institutions". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  27. ^ "Goal 17: Partnerships for the goals". UNDP. Dicapai pada 12 Mac 2018.
  28. ^ (Inggeris) UN General Assembly’s Open Working Group proposes sustainable development goals 19 Julaii 2014
  29. ^ Martin. "Decade of Action". United Nations Sustainable Development (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2022-09-27.
  30. ^ "Remarks to High-Level Political Forum on Sustainable Development | United Nations Secretary-General". www.un.org. Dicapai pada 2022-09-27.
  31. ^ Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne; Beisheim, Marianne; Bernstein, Steven; Chasek, Pamela; Grob, Leonie; Kim, Rakhyun E.; Kotzé, Louis J. (2022-06-20). "Scientific evidence on the political impact of the Sustainable Development Goals". Nature Sustainability (dalam bahasa Inggeris). 5 (9): 795–800. doi:10.1038/s41893-022-00909-5. ISSN 2398-9629.
  32. ^ a b Llanos, Andrea Ordóñez; Raven, Rob; Bexell, Magdalena; Botchwey, Brianna; Bornemann, Basil; Censoro, Jecel; Christen, Marius; Díaz, Liliana; Hickmann, Thomas (2022-07-31), Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne (penyunting), "Chapter 3: Implementation at Multiple Levels", The Political Impact of the Sustainable Development Goals (ed. 1), Cambridge University Press: 59–91, doi:10.1017/9781009082945.004, ISBN 978-1-009-08294-5
  33. ^ Llanos, Andrea Ordóñez; Raven, Rob; Bexell, Magdalena; Botchwey, Brianna; Bornemann, Basil; Censoro, Jecel; Christen, Marius; Díaz, Liliana; Hickmann, Thomas (2022-07-31), Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne (penyunting), "Chapter 3: Implementation at Multiple Levels", The Political Impact of the Sustainable Development Goals (ed. 1), Cambridge University Press: 59–91, doi:10.1017/9781009082945.004, ISBN 978-1-009-08294-5
  34. ^ Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne; Beisheim, Marianne; Bernstein, Steven; Chasek, Pamela; Grob, Leonie; Kim, Rakhyun E.; Kotzé, Louis J. (2022-06-20). "Scientific evidence on the political impact of the Sustainable Development Goals". Nature Sustainability (dalam bahasa Inggeris). 5 (9): 795–800. doi:10.1038/s41893-022-00909-5. ISSN 2398-9629.
  35. ^ Sachs, J., Schmidt-Traub, G., Kroll, C., Lafortune, G., Fuller, G. (2019): Sustainable Development Report 2019 Diarkibkan 22 September 2019 di Wayback Machine.
  36. ^ a b Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne; Grob, Leonie (2022-07-31), "Chapter 8: The Sustainable Development Goals as a Transformative Force?: Key Insights", dalam Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne (penyunting), The Political Impact of the Sustainable Development Goals (ed. 1), Cambridge University Press, m/s. 204–26, doi:10.1017/9781009082945.009, ISBN 978-1-009-08294-5
  37. ^ United Nations Economic and Social Council (2020) Progress towards the Sustainable Development Goals Report of the Secretary-General Diarkibkan 30 Disember 2020 di Wayback Machine, High-level political forum on sustainable development, convened under the auspices of the Economic and Social Council (E/2020/57), 28 April 2020
  38. ^ United Nations Economic and Social Council (2020) Progress towards the Sustainable Development Goals Report of the Secretary-General Diarkibkan 30 Disember 2020 di Wayback Machine, High-level political forum on sustainable development, convened under the auspices of the Economic and Social Council (E/2020/57), 28 April 2020
  39. ^ a b c Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne; Beisheim, Marianne; Bernstein, Steven; Chasek, Pamela; Grob, Leonie; Kim, Rakhyun E.; Kotzé, Louis J. (2022-06-20). "Scientific evidence on the political impact of the Sustainable Development Goals". Nature Sustainability (dalam bahasa Inggeris). 5 (9): 795–800. doi:10.1038/s41893-022-00909-5. ISSN 2398-9629.
  40. ^ "SDG Tracker". Our World in Data. Dicapai pada 6 August 2020.
  41. ^ Ritchie, Roser, Mispy, Ortiz-Ospina.
  42. ^ IISD's SDG Knowledge Hub. "SDG-Tracker.org Releases New Resources" (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 30 December 2020. Dicapai pada 2019-03-10.
  43. ^ "Eerste 'tracker' die progressie op SDG's per land volgt | Fondsnieuws". www.fondsnieuws.nl. Diarkibkan daripada yang asal pada 30 December 2020. Dicapai pada 2019-03-10.
  44. ^ "SDG Gracker". Diarkibkan daripada yang asal pada 30 December 2020. Dicapai pada 28 July 2020.
  45. ^ SDSN; Bertelsmann Stiftung. "SDG Index". SDG Index and Dashboards Report (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 30 December 2020. Dicapai pada 2019-05-24.
  46. ^ a b c d SEI; CEEW (2022-05-18). "Stockholm+50: Unlocking a Better Future". SEI reports. doi:10.51414/sei2022.011.
  47. ^ a b "Let's get the SDGs back on track". Stockholm Environment Institute. 1 October 2020. Dicapai pada 19 October 2022.
  48. ^ Kotzé, Louis J.; Kim, Rakhyun E.; Burdon, Peter; du Toit, Louise; Glass, Lisa-Maria; Kashwan, Prakash; Liverman, Diana; Montesano, Francesco S.; Rantala, Salla (2022), Sénit, Carole-Anne; Biermann, Frank; Hickmann, Thomas (penyunting), "Chapter 6: Planetary Integrity", The Political Impact of the Sustainable Development Goals: Transforming Governance Through Global Goals?, Cambridge: Cambridge University Press: 140–171, doi:10.1017/9781009082945.007, ISBN 978-1-316-51429-0
  49. ^ Schleicher, Judith; Schaafsma, Marije; Vira, Bhaskar (2018). "Will the Sustainable Development Goals address the links between poverty and the natural environment?". Current Opinion in Environmental Sustainability. 34: 43–47. doi:10.1016/j.cosust.2018.09.004.
  50. ^ "The 169 commandments". The Economist. Diarkibkan daripada yang asal pada 18 October 2017. Dicapai pada 2016-02-19.
  51. ^ Kotzé, Louis J.; Kim, Rakhyun E.; Burdon, Peter; du Toit, Louise; Glass, Lisa-Maria; Kashwan, Prakash; Liverman, Diana; Montesano, Francesco S.; Rantala, Salla (2022), Sénit, Carole-Anne; Biermann, Frank; Hickmann, Thomas (penyunting), "Chapter 6: Planetary Integrity", The Political Impact of the Sustainable Development Goals: Transforming Governance Through Global Goals?, Cambridge: Cambridge University Press: 140–171, doi:10.1017/9781009082945.007, ISBN 978-1-316-51429-0
  52. ^ Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne; Beisheim, Marianne; Bernstein, Steven; Chasek, Pamela; Grob, Leonie; Kim, Rakhyun E.; Kotzé, Louis J. (2022-06-20). "Scientific evidence on the political impact of the Sustainable Development Goals". Nature Sustainability (dalam bahasa Inggeris). 5 (9): 795–800. doi:10.1038/s41893-022-00909-5. ISSN 2398-9629.
  53. ^ Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne; Grob, Leonie (2022-07-31), "Chapter 8: The Sustainable Development Goals as a Transformative Force?: Key Insights", dalam Biermann, Frank; Hickmann, Thomas; Sénit, Carole-Anne (penyunting), The Political Impact of the Sustainable Development Goals (ed. 1), Cambridge University Press, m/s. 204–26, doi:10.1017/9781009082945.009, ISBN 978-1-009-08294-5

Pautan luar sunting

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Matlamat_Pembangunan_Mampan&oldid=5903536"