Pilihan raya negeri Sabah 1985
Pilihan raya negeri Sabah 1985 berlangsung antara 20 dan 21 April 1985 dengan tujuan memperbaharui 48 kerusi di Dewan Undangan Negeri, yang seterusnya akan melantik Ketua Menteri untuk tempoh 1985-1990. Mereka diadakan dalam keadaan ketinggalan dengan pilihan raya persekutuan ke Dewan Rakyat Malaysia, seperti yang berlaku di Sarawak.
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Semua 48 kerusi Dewan Undangan Negeri Sabah 25 kerusi diperlukan untuk majoriti | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pilihan raya ini adalah persaingan sengit tiga pihak. Barisan Bersatu Rakyat Sabah (BERJAYA) yang mewakili Barisan Nasional, gabungan pemerintah Malaysia, di bawah pimpinan Ketua Menteri Harris Salleh, terpaksa bersaing dengan Parti Bersatu Sabah (PBS) yang baru, perpecahan baru-baru ini yang diketuai oleh Joseph Pairin Kitingan. Akhirnya, Pertubuhan Kebangsaan Bersatu Sabah (USNO) yang diketuai oleh bekas Ketua Menteri Mustapha Harun.
Akhirnya, PBS memenangi kemenangan tipis dengan memenangi 25 daripada 48 kerusi dengan hanya 36.44% undi popular, memperoleh majoriti mutlak dengan hanya lebih satu pertiga undi. Ini disebabkan oleh sistem pengundian majoriti ahli tunggal yang digunakan di negara ini. USNO pulih daripada kambuh biasa dan memenangi 16 kerusi, menjadi parti pembangkang utama, namun ia adalah pasukan ketiga paling banyak mengundi dengan 26.85%. BERJAYA, sehingga itu rasmi, runtuh dan menyaksikan perwakilannya dikurangkan kepada 7 kerusi, walaupun ia berada di tempat kedua dalam undi popular dengan 32.70%. Jumlah keluar mengundi adalah 74.02%.
Latar Belakang sunting
Kerajaan Berjaya yang memerintah telah dibubarkan tiga belas bulan penuh sebelum tempohnya tamat dan pilihan raya baharu perlu diadakan. Dalam perhimpunan parti Berjaya jelas memutuskan pada 13 Mac, hanya seminggu selepas Datuk Pairin Kitingan menerima surat kelulusan daripada Pendaftar Pertubuhan (ROS) untuk penubuhan PBS, serta mengadakan pilihan raya mengejut.
Pelantikan Pairin Kitingan menjadi Huguan Siow sunting
Tan Sri Datuk Seri Panglima Pairin Kitingan telah dipilih sebagai huguan siow pada Mac 1984. Penguguman peletakan jawatan Datuk Pairin daripada Parti BERJAYA pada Ogos 1984, telah menyebabkan rasa kekecewaan Datuk Harris. Pairin Kitingan telah menyerahkan surat tidak bertarikh kepada Speaker Dewan Undangan Negeri Sabah, di mana beliau melepaskan kerusinya, iaitu Tambunan sekiranya beliau meletakkan jawatan daripada BERJAYA . Walaupun berundur, dalam pilihan raya kecil yang diadakan pada Disember 1984, Datuk Pairin bagaimanapun muncul sebagai pemenang besar.
Kemenangan Pairin menyebabkan beberapa pemimpin BERJAYA seperti Timbalan Ketua Menteri Tan Sri Suffian Koroh menyatakan pendirian bahawa orang Kadazan lebih berpaling kepada ketua kaum mereka. [1]
Peristiwa kemenangan Pairin di Tambunan Ogos 1984 sunting
Kemenangan Pairin telah menyebabkan status daerah Tambunan ditarik balik.[nota 1] Hal ini memberikan tekanan kepada para pemimpin Kadazan yang lain di dalam dan di luar Berjaya untuk menyatakan pendirian mereka. Seperti ahli Parlimen Kota Kinabalu, Mark Koding, tampil menyokong beliau secara terbuka.
Datuk Dr James P. Ongkili bagaimanapun memberi amaran kepada kaum Kadazan dan menegaskan bahawa mereka tidak boleh mengawal kerajaan negeri sendiri dan mereka memerlukan sokongan persekutuan.[2]
Krisis USNO dalam Barisan Nasional sunting
USNO juga sedang menuju ke arah konfrontasi dengan kepimpinan Barisan Nasional di peringkat Persekutuan dan rakan gabungan yang kini di bawah Perdana Menteri baharu, Tun Dr. Mahathir Mohamad. Berikutan kekalahan 1981, Tun Datu Mustapha telah dipujuk untuk menyandang semula kepimpinan USNO. Setelah membina semula parti itu, beliau tidak lama kemudian membawanya kepada tiga kemenangan pilihan raya kecil pada 1982 dan 1983, semua ini berlaku semasa USNO kekal dalam gabungan Barisan Nasional. Malangnya, bagi USNO, ia memilih untuk melibatkan dirinya dalam dua perkara kontroversi.
Yang pertama ialah isu Pindaan Perlembagaan, di mana bahagian yang dimainkan oleh USNO jelas melanggar disiplin parti Barisan Nasional. Perdana Menteri secara jelas telah mengarahkan semua ahli komponen gabungan itu supaya mengelak daripada sebarang tindakan yang boleh menjejaskan kerajaan. Namun begitu, USNO dipercayai menyokong writ yang difailkan oleh Ignatius Malanjum, presiden PASOK, terhadap kerajaan berhubung perkara itu.
Isu kedua ialah penyerahan Labuan 13 pada pertengahan April 1984 kepada kerajaan persekutuan. USNO tidak pernah memihak kepada langkah tajaan Berjaya, dan memulakan kempen tandatangan menentang cadangan untuk menjadikan Labuan sebagai wilayah persekutuan. Percubaan ini terbukti sia-sia dan tidak menyayangi USNO kepada kerajaan negeri dan persekutuan. Berikutan itu, Datuk Seri Dr. Mahathir mengenakan tindakan disiplin terhadap parti USNO. Pada 16 April 1984, USNO telah dipecat secara rasmi, dan ia merupakan jalan keluar yang memalukan bagi jentera politik peribadi Tun Mustapha yang pernah berkuasa.[2]
Strategi BERJAYA dalam melemahkan pihak pembangkang sunting
Bagi Parti Berjaya, pilihan raya yang diadakan secara mengejut adalah untuk mengurangkan kesan kemenangan pembangkang untuk menyatukan di belakang PBS dan Datuk Pairin. Berjaya juga pasti bahawa pilihan raya mengejut akan menjaga pengaruh sementara Datuk Pairin dan pada masa yang sama membantu ia menolak pengkritiknya.[nota 2][3]
Tarikh Penting sunting
Kempen sunting
Parti Berjaya sunting
Parti Berjaya berkempen untuk mempertahankan rekod-rekod prestasi parti. Malah pembangkang, USNO, dan PBS terpaksa mengakui bahawa Berjaya telah membawa pembangunan yang luas.[nota 3] Antara yang ditekankan oleh Datuk Harris sendiri berulang kali:
Kemajuan atau keterbelakangan kampung anda bergantung kepada anda... anda mesti memastikan kampung anda bangkit untuk menyokong Barisan Nasional. Anda mesti memastikan Berjaya memenangi kerusi yang ditandinginya.22
Tema yang sama ditekankan oleh gerombolan menteri persekutuan, dari Perdana Menteri ke bawah, yang berkempen untuk Berjaya.
Teras kedua kempen Berjaya adalah untuk menonjolkan hubungan yang sangat baik dengan kerajaan persekutuan dan kepimpinan Barisan Nasional. Perdana Menteri sendiri menegaskan bahawa hubungan persekutuan-negeri "telah bertambah baik dengan pesat dan hanya jika Berjaya menang, hubungan ini boleh dikekalkan." Beliau berkata dengan tegas bahawa "undi menentang Berjaya adalah undi menentang Barisan. Kita akan tenggelam atau berenang bersama." Beliau tidak berbelah bahagi dalam menegaskan bahawa USNO mahupun parti pembangkang lain tidak akan diterima masuk ke dalam Barisan kerana "mereka menikam kami dari belakang."[4]Oleh itu pengundi hanya mempunyai sedikit pilihan. Mereka perlu mengundi di Berjaya atau menghadapi kemerosotan hubungan dengan kerajaan persekutuan yang berkuasa dan pengurangan pemberian kerajaan persekutuan.
Gabungan Pembangkang sunting
Kempen PBS dan USNO sebahagian besarnya tertumpu kepada isu-isu asas yang berkaitan dengan kaum dan agama. Walau bagaimanapun, tiada seorang pun pemimpin tertinggi pub. berkempen mengenai isu-isu ini. Teras utama PBS terhadap Berjaya ialah penggunaan istilah pribumi untuk mengklasifikasikan semua orang asli.
Keputusan sunting
| parti | Calon | Undi | Tempat duduk | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Undi | % | Menang | % | +/– | |||||
| Parti Bersatu Sabah | PBS | 45 | 101,908 | 25 | 52.08 | Baru | |||
| Pertubuhan Kebangsaan Sabah Bersatu | USNO | 43 | 71,457 | 16 | 33.33 | +13 | |||
| Barisan Bersatu Rakyat Sabah | BERJAYA | 48 | 84,194 | 6 | 12.50 | -38 | |||
| Pertubuhan Kebangsaan Pasok Nunukragang Bersatu | PASOK | 9 | 5,739 | 1 | 2.08 | +1 | |||
| Parti Rakyat Bersatu Sabah | BERSEPADU | 27 | 3,490 | 0 | 0.00 | Baru | |||
| Parti Tindakan Rakyat Sabah Bersatu | BERSIH | 7 | 2,995 | 0 | 0.00 | Baru | |||
| Parti Tindakan Demokratik | DAP | 3 | 2,303 | 0 | 0.00 | 0 | |||
| Bebas (ahli politik) | IND | 19 | 1140 | 0 | 0.00 | 0 | |||
| Undi sah | |||||||||
| Tidak sah/undi kosongs | |||||||||
| Jumlah undi (pemilihan keluar mengundi: %) | 100.00 | 48 | 100.00 | 0 | |||||
| Tidak mengundi | |||||||||
| Pengundi berdaftar | |||||||||
| Populasi umur mengundi (berumur 21 tahun ke atas) | |||||||||
| penduduk Sabah | |||||||||
Pembentukan Kerajaan sunting
Malam Sebelum pembentukan kerajaan sunting
Hanya beberapa hari sebelum pilihan raya, terdapat keraguan yang semakin meningkat di kem Berjaya kerana serangan yang tidak henti-henti dan tidak jemu terhadap salah lakunya dan kecenderungan autoritarian Datuk Harris. Malah rekod prestasi cemerlang Berjaya kelihatan dipersoalkan. Berjaya terpaksa bertarung dengan sangat hebat, sesuatu yang tidak dijangka. Namun, ia yakin dapat membentuk kerajaan negeri akan datang tetapi dengan majoriti yang berkurangan.
Dengan latar belakang ini, dua peristiwa mengejutkan berlaku berturut-turut. Hanya dua hari sebelum pilihan raya, Berjaya memaparkan senarai penuh semua peruntukan tanah sejak tahun 1965 dalam apa yang mungkin merupakan percubaan terdesak untuk mewujudkan beberapa kemiripan kredibiliti. Dan semasa pembuangan undi berlangsung pada hari pertama, USNO dan PBS secara rahsia bersetuju untuk membentuk gabungan sekiranya kedua-dua parti tidak muncul dengan majoriti yang jelas.[nota 4][7] Kemungkinan juga pakatan serupa telah diusahakan antara Berjaya dan USNO tanpa pengetahuan PBS. Konspirasi antara Berjaya dan USNO untuk merebut kuasa pada awal pagi 22 April 1985, menunjukkan perkara ini.
Peristiwa Perebutan Kuasa sunting
Rusuhan Sabah 1985 sunting
Rujukan sunting
- ^ The Star. 15 Januari 1985
- ^ a b "Tambunan folks punished for kicking out Berjaya". Daily Express (dalam bahasa Inggeris). December 25, 1994. Dicapai pada Mei 21, 2021 – melalui dailyexpress.com.
|first=missing|last=(bantuan); More than one of|work=dan|newspaper=specified (bantuan) - ^ "The Star, March 23, 1985".
- ^ "Berjaya has done a lot for sabahans". New Strait Times (dalam bahasa Inggeris). 5 April 1985. Unknown parameter
|dead-url=ignored (bantuan) - ^ https://www.jstor.org/stable/2644213?searchText=Sabah+1985&searchUri=%2Faction%2FdoBasicSearch%3FQuery%3DSabah%2B1985&ab_segments=0%2FSYC-6646_basic_search%2Fltr&refreqid=fastly-default%3Ac2c1898192030da425fd59005cd0938b&seq=14#metadata_info_tab_contents
- ^ https://archive.org/search.php?query=sabah%20state%20election%201985
- ^ Balan, Moses (6 Mei 1985). "Pairin: We had a pact". The Straits Times (dalam bahasa Inggeris). m/s. 2.
- ^ Dun Tambunan terletak kira-kira 80 km dari Kota Kinabalu dan mempunyai penduduk daripada kira-kira 17,000 orang. Berikutan kekalahan Berjaya menyebabkan Kerajaan BERJAYA mengumumkan bahawa status daerah Tambunan akan dibatalkan dan dana pembangunan diperuntukkan kerana kawasan itu akan ditarik balik. Ini bermakna kawasan pilihan raya Datuk Pairin akan mengalami pengurangan drastik bantuan pembangunan. Ini bermakna Datuk Pairin akan menghadapi kesukaran besar dalam menyediakan pembangunan yang sewajarnya untuk kawasan perundangannya.
- ^ Ketua Parti Berjaya, Datuk Harris, menyatakan keyakinannya: "Saya tidak menjangkakan sebarang masalah untuk Parti dalam pilihan raya. Menjelang 22 April, Berjaya akan membentuk semula kerajaan Negeri."
- ^ Satu pencapaian yang agak luar biasa memandangkan hanya terdapat M$2.4 juta dalam akaun semasa apabila ia mewarisi kerajaan daripada USNO.
- ^ Pakatan untuk membentuk kerajaan campuran ini adalah rahsia yang tersimpan rapi. Hanya selepas Datuk Harris Salleh mendedahkan kepada umum, pada 4 Mei 1985, dua dokumen yang ditaip pada kepala surat parti PBS dan USNO yang ditandatangani sewajarnya oleh Datuk Joseph Pairin Kitingan dan Tun Mustapha barulah orang ramai mengetahui tentang pakatan gabungan itu. Kedua-dua surat yang sama dialamatkan kepada Gabenor dan menyatakan bahawa kedua-dua parti telah "diberi mandat oleh ADUN kita yang dipilih dalam pilihan raya baru-baru ini untuk membentuk kerajaan campuran." Kemudian kedua-dua Datuk Pairin dan Tun Datu Mustapha mengakui bahawa mereka memang telah menandatangani perjanjian itu. perjanjian pada 20 April 1985. Tun Datu Mustapha juga mendakwa bahawa surat itu "sengaja bertarikh 22 April untuk kelihatan seolah-olah mereka membentuk kerajaan campuran selepas keputusan diumumkan." Namun begitu, pakatan itu kelihatan lemah kerana ia tidak termasuk syarat-syarat penubuhan kerajaan campuran PBS-USNO. Syarat-syarat itu membayangkan pemilihan Ketua Menteri akan ditentukan oleh parti yang mempunyai majoriti. Jelas juga bahawa kedua-dua PBS dan USNO saling berpandangan curiga walaupun pakatan pilihan raya. Datuk Pairin menegaskan perkara ini: "... mengesyaki Berjaya dan USNO tidak pernah berjauhan antara satu sama lain, kami fikir satu kontingensi politik di mana saya Dalam keadaan tidak mungkin keperluan untuk membentuk kerajaan campuran, kami akan membentuk gabungan dengan USNO...."