Itrium: Perbezaan antara semakan

'''Itrium''' ({{pronEng|ˈɪtriəm}}) merupakan unsur kimia dengan symbol '''Y''' dan [[nombor atom]] 39. Y ialah [[logam peralihan]] keperakan yang berkilat menyerupai [[lantanoid]] secara kimia dan pernah dikelaskan sebagai [[unsur nadir bumi]] menurut sejarah.<ref name="IUPAC" /> YtriumItrium boleh dikatakan sering kali ditemui tergabung dengan lantanoid dalam [[galian nadir bumi]] dan belum pernah dijumpai di mana-mana sebagai unsur bebas. Isotop stabil tunggalnya, ⁸⁹Y juga merupakan isotop yang terjadi secara semula jadi.

Pada tahun [[1787]], [[Carl Axel Arrhenius]] menemui galian baharu berdekatan [[Ytterby]] di [[Sweden]] dan menamakannya sebagai "[[gadolinit|ytterbite]]" sempena nama desanya. [[Johan Gadolin]] menjumpai oksida ytriumitrium di dalam sampel Arrhenius pada tahun [[1789]]<ref name="Krogt"/> dan [[Anders Gustaf Ekeberg]] menamakan oksida baharunya, "[[Yttrium(III) oksida|yttria]]". Unsur ytriumitrium diasingkan pertama kalinya pada tahun [[1828]] oleh [[Friedrich Wöhler]].<ref name="LANL"/>

Kegunaan utamanya ialah membuat [[fosfor]] seperti warna [[merah]] yang digunakan dalam paparan [[tiub sinar katod]] [[televisyen]] dan [[LED]].<ref name="Cotton" /> Kegunaan lain termasuklah penghasilan [[elektrod]], [[elektrolit]], [[penapis elektron]], [[laser]] dan [[superpengalir]]. Selain itu, ia turut digunakan dalam berbagai-bagai penggunaan perubatan dan sebagai [[unsur surih|surih]] dalam pelbagai bahan bagi mempertingkat sifatnya. YtriumItrium tidak memiliki peranan biologi yang diketahui tetapi pendedahan kepada sebatian ytriumitrium boleh menyebabkan [[penyakit pernafasan]] pada [[manusia]].<ref name="osha"/>

YtriumItrium merupakan [[logam peralihan]] yang lembut, perak logam, berkilat dan teramat jernih dalam [[unsur kumpulan 3|kumpulan 3]]. Sebagaimana yang dikehendaki oleh [[arah aliran berkala]], unsur ini kurang [[keelektronegatifan|elektronegatif]] daripada pendahulunya dalam kumpulannya, [[skandium]], lebih elektronegatif daripada penggantinya dalam kumpulannya, [[lantanum]] dan kurang elektronegatif daripada ahli seterusnya pada [[unsur kala 5|kala 5]], [[zirkonium]].<ref name ="Greenwood1997p946"/><ref name="Hammond">[[#Hammond|Hammond]]</ref> YtriumItrium merupakan unsur [[blok-d]] pertama pada kala kelima.

Unsur tulennya agak stabil di dalam udara dalam bentuk yang besar kerana [[kepasifan]] yang membentuk saput oksida pelindung (Y₂O₃) pada permukaannya. Saput ini boleh mencapai ketebalan 10 [[mikrometer|µm]] apabila yttrium dipanaskan sehingga 750 °[[Celsius|C]] dalam [[wap air]].<ref name="ECE817"/> Namun begitu, ytriumitrium sangat tidak stabil di dalam udara apabila ia dilumat halus; menggesel atau melarik logam boleh menyebabkan ia menyala dalam udara pada suhu melebihi 400&nbsp;°C.<ref name="LANL">[[#LANL|Husted 2003]], "yttrium"</ref> [[YtriumItrium nitrida]] (YN) terbentuk apabila logamnya telah dipanaskan sehingga 1,000&nbsp;°C di dalam [[nitrogen]].<ref name="ECE817"/>

Persamaan ytriumitrium dengan lantanoid adalah begitu kukuh bahawa unsur ini telah dikumpulkan dengannya sebagai [[unsur nadir bumi]] menurut sejarah<ref name="IUPAC">[[#IUPAC|IUPAC 2005]]</ref> dan sering dijumpai di mana-mana bersama-sama dengannya dalam [[galian nadir bumi]].<ref name="Emsley498">[[#Emsley2001|Emsley 2001]], p. 498</ref>

Secara kimianya, keserupaan ytriumitrium dalam unsur berkenaan adalah lebih rapat daripada jirannya dalam jadual berkala, [[skandium]]<ref name="ECE810">[[#Daane1968|Daane 1968]], p. 810</ref> dan sekiranya ciri-ciri fizikalnya diplotkan pada [[nombor atom]], maka ia akan mempunyai nombor ketara 64.5 hingga 67.5, meletakkannya di antara lantanoid [[gadolinium]] dan [[erbium]].<ref name="ECE815">[[#Daane1968|Daane 1968]], p. 815</ref>

Ia sering juga jatuh pada julat yang sama bagi tertib tindak balas,<ref name="ECE817"/> laksana [[terbium]] dan [[disprosium]] pada kereaktifan kimianya.<ref name="Cotton" /> YtriumItrium amat hampir saiznya dengan ion lantanoid berat di dalam larutan, ia berkelakuan seolah-olah ia adalah salah satu daripadanya.<ref name="ECE817"/><ref name="Greenwood1997p945">{{harvnb|Greenwood|1997|p=945}}</ref> Walaupun lantanoid adalah satu barisan lebih jauh ke bawah jadual berkala daripada ytriumitrium , persamaan dalam jejari atom mungkin dianggap berpunca daripada [[pengecutan lantanid]].<ref name="Greenwood1997p1234">{{harvnb|Greenwood|1997|p=1234}}</ref>

Salah satu perbezaan ketara antara ytriumitrium dan lantanoid adalah ytriumitrium hampir [[valens (kimia)|trivalen]] secara eksklusif manakala kira-kira separuh lantanoid mempunyai valens selain daripada tiga.<ref name="ECE817">[[#Daane1968|Daane 1968]], p. 817</ref>