Monyet: Perbezaan antara semakan
Kandungan dihapus Kandungan ditambah
Tiada ringkasan suntingan |
|||
Baris 82:
****** Keluarga [[Hominidae]]: mawas besar termasuk manusia (7 spesies)
==
Monyet mempunyai pelbagai jenis hubungan dengan manusia. Ada yang dibela sebagai haiwan kesayangan, ada yang dijadikan haiwan penolong orang kurang upaya, dan ada yang digunakan sebagai bahan ujian di makmal mahupun misi angkasa.
Sesetengah spesies monyet juga dianggap haiwan perosak dan boleh menyebabkan kemusnahan besar terhadap hasil tanaman sara diri mahupun dagangan, dan oleh itu boleh dibasmi dengan membunuh.<ref name="Hill20002">{{Cite journal |last1 = Hill|first1 = C. M.|journal = International Journal of Primatology|volume = 21|issue = 2|pages = 299–315|doi = 10.1023/A:1005481605637|year = 2000|pmid = |title = Conflict of Interest Between People and Baboons: Crop Raiding in Uganda|pmc = }}</ref> Ini boleh mendatangkan kesan mustahak kepada usaha pemuliharaan spesies terancam yang boleh mengundang pendakwaan. Adakalanya jangkaan kemusnahan oleh petani boleh melampaui kemusnahan sebenar.<ref name="Siex19992">{{Cite journal |last1 = Siex|first1 = K. S.|last2 = Struhsaker|first2 = T. T.|doi = 10.1046/j.1365-2664.1999.00455.x|title = Colobus monkeys and coconuts: A study of perceived human-wildlife conflicts|journal = Journal of Applied Ecology|volume = 36|issue = 6|pages = 1009|year = 1999|pmid = |pmc = }}</ref> Monyet yang terbiasa dengan kehadiran manusia di tumpuan pelancong juga boleh digeruni kerana menyerang pelancong.<ref name="BrennanElseAltmann19852">{{Cite journal |last1 = Brennan|first1 = E. J.|last2 = Else|first2 = J. G.|last3 = Altmann|first3 = J.|title = Ecology and behaviour of a pest primate: Vervet monkeys in a tourist-lodge habitat|doi = 10.1111/j.1365-2028.1985.tb00710.x|journal = African Journal of Ecology|volume = 23|pages = 35|year = 1985|pmid = |pmc = }}</ref>
Dalam agama dan budaya manusia, monyet melambangkan sifat kecerdasan dan kenakalan.
=== Pembantu OKU ===
Sesetengah pertubuhan melatih [[monyet kapucin]] sebagai haiwan pembantu untuk golongan yang lumpuh badan. Setelah digaulkan di rumah manusia sejak umur baru lahir, monyet berkenaan menjalani latihan menyeluruh sebelum diletakkan dalam jagaan orang kurang upaya berkenaan. Di sekitar rumah, monyet itu membantu menyuap, mengambil benda, mengendali benda dan menjaga tuannya.<ref name="Sheredos19912">{{Cite journal |last1 = Sheredos|first1 = S. J.|title = An evaluation of capuchin monkeys trained to help severely disabled individuals|doi = 10.1682/JRRD.1991.04.0091|journal = The Journal of Rehabilitation Research and Development|volume = 28|issue = 2|pages = 91–96|year = 1991|pmid = |pmc = |url = http://www.rehab.research.va.gov/jour/91/28/2/pdf/page91.pdf}}</ref>
=== Bahan ujian ===
[[File:AnimaltestingMonkeyCovance2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:AnimaltestingMonkeyCovance2.jpg|left|thumb|The use of monkeys in laboratories is controversial.]]
Spesies monyet paling umum yang didapati dalam penyelidikan haiwan adalah [[grivet]], [[beruk resus]], dan [[kera ketam]], yang diperoleh secara ditangkap dari liar mahupun dibiakkan khusus.<ref>{{Cite web |url = http://www.ebra.org/ebrabulletin-the-supply-and-use-of-primates-in-the-eu_17.htm|title = The supply and use of primates in the EU|year = 1996|publisher = European Biomedical Research Association|archiveurl = http://web.archive.org/web/20120117061036/http://www.ebra.org/ebrabulletin-the-supply-and-use-of-primates-in-the-eu_17.htm|archivedate = 2012-01-17}}</ref><ref name="Carlsson20042">{{Cite journal |last1 = Carlsson|first1 = H. E.|last2 = Schapiro|first2 = S. J.|last3 = Farah|first3 = I.|last4 = Hau|first4 = J.|title = Use of primates in research: A global overview|doi = 10.1002/ajp.20054|journal = American Journal of Primatology|volume = 63|issue = 4|pages = 225–237|year = 2004|pmid = 15300710|pmc = }}</ref> Ia digunakan terutamanya kerana mudah dikendalikan, kitaran pembiakan yang cepat (berbanding mawas) serta keserupaan psikologi dan fizikalnya dengan manusia. Dianggarkan bahawa sebanyak 100,000 ke 200,000 primat bukan manusia digunakan untuk penyelidikan seluruh dunia setiap tahun,<ref name="Carlsson20042" /> yang mana 64.7% daripadanya adalah monyet Dunia Lama dan 5.5% monyet Dunia Baru.<ref name="Weatherall_etal20062">{{Cite report |author = Weatherall, D., et al., (The Weatherall Committee)|year = 2006|title = The use of non-human primates in research|location = London, UK|publisher = Academy of Medical Sciences|url = http://www.acmedsci.ac.uk/images/project/nhpdownl.pdf}}</ref> Bilangan ini hanya sebahagian kecil daripada jumlah keseluruhan haiwan yang digunakan untuk kaji selidik.<ref name="Carlsson20042" /> Dari 1994 ke 2004 Amerika Syarikat telah menggunakan purata 54,000 primat selain manusia, sementara di [[Kesatuan Eropah]] 10,000 primat bukan manusia digunakan pada 2002.<ref name="Weatherall_etal20062" />
[[File:Monkey_Sam_Before_The_Flight_On_Little_Joe_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Monkey_Sam_Before_The_Flight_On_Little_Joe_2.jpg|right|thumb|Sam, a [[:en:Rhesus_macaque|rhesus macaque]], was flown to a height of {{convert|55|mi|km}} by [[:en:NASA|NASA]] in 1959]]
Penggunaan monyet dalam makmal menimbulkan kontroversi. Pejuang [[hak asasi haiwan]] berhujah bahawa penggunaan monyet adalah kejam dan jarang membuahkan maklumat bernilai, bahkan telah acapkali memprotes, menjarah makmal dan mengugut warga kerja berkenaan. Pembangkang pula berhujah bahawa ia telah menjurus kepada pelbagai penemuan perubatan penting seperti vaksin rabies, memahami pembiakan manusia dan pengetahuan asas tentang fungsi otak, bahkan pencegahan ancaman terhadap manusia harus diutamakan daripada ancaman kepada monyet. Topik ini merupakan perjuangan yang umum bagi pejuang [[hak asasi haiwan]] dan [[kebajikan haiwan]].
==== Di angkasa ====
Beberapa buah negara telah menggunakan monyet sebagai sebahagian daripada program penjelajahan angkasa, termasuklah Amerika Syarikat dan Perancis. Monyet pertama yang pergi ke angkasa ialah Albert II yang menaiki roket [[V-2]] lancaran AS pada 14 Jun 1949.<ref name="NASA19582">{{cite web |url = http://history.nasa.gov/afspbio/part1.htm|title = The beginnings of research in space biology at the Air Force Missile Development Center, 1946-1952|year = 1958|accessdate = 2013-04-10|last = Bushnell|first = D.|work = History of Research in Space Biology and Biodynamics|publisher = [[NASA]]|archiveurl = http://www.webcitation.org/6Flr2A0VQ|archivedate = 2013-04-10|deadurl = no}}</ref>
=== Sebagai makanan ===
Otak monyet dijadikan makanan manusia di sesetengah negara Asia Selatan, Afrika dan Cina.<ref>{{cite web |author = Bonné, J.|url = http://www.msnbc.msn.com/id/9687163/page/7/|title = Some bravery as a side dish|publisher = msnbc.com|accessdate = 2009-08-15|date = 2005-10-28}}</ref> Daging monyet adalah haram mengikut [[Hukum pemakanan Islam|hukum syarak Islam]]. Bagaimanapun, monyet boleh diburu, dijual dagingnya dan dimakan di sesetengah kawasan di Afrika.<ref>{{cite web|author = Institut De Recherche Pour Le Développement|year = 2002|title = Primate Bushmeat : Populations Exposed To Simian Immunodeficiency Viruses|publisher = [[ScienceDaily]]|accessdate = 2009-08-15|url = http://www.sciencedaily.com/releases/2002/04/020403025234.htm}}</ref>
=== Sastera ===
[[File:Animals_of_Hindustan_monkeys_called_bandar_that_can_be_taught_to_do_tricks,_from_Illuminated_manuscript_Baburnama_(Memoirs_of_Babur).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Animals_of_Hindustan_monkeys_called_bandar_that_can_be_taught_to_do_tricks,_from_Illuminated_manuscript_Baburnama_(Memoirs_of_Babur).jpg|thumb|Lukisan monyet India dari naskhah bergambar ''[[:en:Baburnama|Baburnama]]'' (Catatan Babur)]]
Monyet sangat laris diceritakan dalam media popular baik dalam bahan bacaan mahupun tayangan filem, TV mahupun Internet. Contohnya, watak [[Sun Wukong]] si "Raja Monyet" yang terkemuka dalam mitos Cina merupakan protagonis karya epik klasik ''[[Pengembaraan ke Barat]]''.
[[File:Tokyo_monkey_statue.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tokyo_monkey_statue.jpg|left|thumb|Patung monyet di rumah keramat [[:en:Tokyo|Tokyo, Jepun]]]]
=== Religion and worship ===
Dewa [[Dewa Hanuman|Hanuman]] yang tersohor dalam dewata [[Hinduisme|Hindu]] adalah dewa monyet bercirikan manusia yang mengurniakan keberanian, kekuatan dan kepanjangan umur kepada penganut yang mengenang Hanuman [[:en:Rama|ataupun dewa Rama]].
Dalam [[agama Buddha]], monyet adalah salah satu jelmaan awal Sang Gautama Buddha tetapi juga melambangkan muslihat dan kehodohan. Dalam fahaman agama Buddha Cina terdapat kiasan "hati monyet" yang memerikan sifat minda manusia yang tidak tenteram. Monyet juga adalah salah satu daripada Tiga Makhluk Jahil yang melambangkan ketamakan, di samping harimau untuk kemarahan dan rusa untuk keberahian.
Dalam budaya rakyat Jepun terdapat "tiga monyet bijaksana" yang masing-masing menutup mata, telinga dan mulut, melambangkan prinsip "jangan melihat, mendengar dan bercakap yang tidak baik".<ref name="Cooper922">{{cite book |last = Cooper|first = J. C.|title = Symbolic and Mythological Animals|pages = 161–63|year = 1992|publisher = Aquarian Press|location = London|isbn = 1-85538-118-4}}</ref>
[[Kebudayaan Moche|Kaum Moche]] dari Peru purba memuja alam,<ref>{{cite book|author = Benson, E.|title = The Mochica: A Culture of Peru|location = New York|publisher = Praeger Press|year = 1972|isbn = 978-0-500-72001-1}}</ref> menekankan haiwan dan sering melukis monyet dalam seni.<ref>{{cite book |author = Berrin, K. & [[Larco Museum|Museo Arqueológico Rafael Larco Herrera]]|title = The Spirit of Ancient Peru: Treasures from the Museo Arqueológico Rafael Larco Herrera|location = New York|publisher = [[Thames & Hudson]]|year = 1997|isbn = 978-0-500-01802-6}}</ref>
[[:en:Tzeltal|Kaum Tzeltal]] dari Mexico menyembah monyet sebagai jelmaan nenek moyang.
[[Monyet (zodiak)|Monyet]] adalah bintang kesembilan dalam kitaran 12 tahun [[zodiak Cina]]. {{#switch:{{#expr:{{CURRENTYEAR}}mod12}}
|0 = Tahun ini adalah tahun monyet|Tahun monyet akan datang adalah tahun {{#expr:(({{CURRENTYEAR}}+6)/12round0)*12}}|11 = Tahun depan adalah tahun monyet}}.<ref name="Lau20052">{{Cite book |first = T.|last = Lau|title = The Handbook of Chinese Horoscopes|pages = 238–244|publisher = Souvenir Press|location = New York|year = 2005|edition = 5th|isbn = 978-0060777777}}</ref>
== Rujukan ==
{{commons|Monkey}}
| |||