Yir-Yoront
Yir-Yoront, juga dikenali sebagai Yir Yiront, ialah orang Asli Australia di Semenanjung Cape York yang kini kebanyakannya tinggal di Kowanyama (kawn yamar atau 'Tempat Banyak Air') dan juga di Lirrqar/Pormpuraaw, kedua-dua bandar berada di luar tanah tradisi mereka.
| Kawasan ramai penduduk | |
|---|---|
| Australia | |
| Bahasa | |
| Yir-Yoront, Inggeris | |
| Kumpulan etnik berkaitan | |
| Yirrk-Thangalkl, Kokopera, Thaayorre, Uw Olkola, Uw Oykangand |
Bahasa sunting
Bahasa yang dituturkan oleh kaum Yir-Yoront tergolong dalam kumpulan Pama-Maric daripada keluarga bahasa Pama-Nyungan . [1] Secara etimologi bahasa dan etnonim mereka berasal daripada yirrq (pertuturan) dan yorront . Beberapa asal-usul bagi Yorront telah dicadangkan, terdapat pihak yang mencadangkan bahawa ia berasal daripada yorr(l) (oleh itu, seperti ini), denominasi gaya ini untuk bahasa suku tidak jarang berlaku di Australia.
Orang Yoront menggunakan bahasa isyarat apabila manusia menarik diri daripada dunia sosial mereka atau apabila mereka malu dengan diri sendiri. [2]
Negara sunting
Penjelajah terawal menemui Yir-Yoront di tanah tradisional mereka, masing-masing dibahagikan mengikut pembahagian suku kaum di muara Sungai Mitchell yang berasingan, muara Sungai Coleman, dan tanah di jalur pantai di antara kedua-duanya. Norman Tindale menganggarkan keseluruhan kawasan puak ini meliputi kira-kira 500 batu persegi (1,300 km2) . [3]
Mitologi sunting
Suku kaum ini percaya bahawa Pam-nhing adalah makhluk ghaib nenek moyang yang bertanggungjawab untuk penciptaan dunia dan cara kumpulan itu disusun secara sosial. Setiap kawasan dikaitkan dengan pemilik pam-nhing nenek moyangnya, yang mempunyai pertalian dengan pemilik Yir-Yoront yang masih hidup melalui garis keturunan lelaki. [1]
Masyarakat sunting
Pembahagian tanah Yir-Yoront adalah berdasarkan suku kaum patrilineal, yang setiap satunya mempunyai bahagian wilayah yang mana pada kelahiran ahli puak individu kemudiannya ditugaskan kepada ahli mengikut totem (roh semangat) masing-masing (lerrn nerp). [1] Nama-nama mereka (nhaprr) diberikan sempena totem suku kaum mereka (purrn). [1] Wilayah ini meluas ke kawasan puak Kuuk-Thaayorre dan Yirrq-mayn (Bakanh) ke utara dan barat laut melalui pakatan politik dan perkahwinan campur yang menyebabkan orang Yir-Yoront menggunakan bahasa lain. [1] Sistem suku kaum mereka terdiri daripada dua kumpulan, iaitu Pam-Pip dan Pam-Lul. [1]
Sejarah sunting
Sehingga tahun 1930-an, Yir-Yoront secara relatifnya hidup secara berautonomi, tinggal di kawasan yang pada masa itu tidak tertakluk kepada undan-undang perampasan pengembala haiwan ternakan. Pada tahun 1942 kaum orang asli ini telah dikunjungi oleh mubaligh kristian yang telah mengagihkan kapak besi, gula dan tembakau kepada mereka.[1] Pendedahan kepada peralatan besi kepada kaum ini didakwa telah mengganggu budaya secara radikal.
Rujukan sunting
- ^ a b c d e f g Alpher 1991.
- ^ Kendon 1988.
- ^ Tindale 1974.
Bibliografi sunting
- Alpher, Barry (1972). "On the Genetic Subgrouping of the Languages of Southwestern Cape York Peninsula, Australia". Oceanic Linguistics. 11 (2): 67–87. doi:10.2307/3622803. JSTOR 3622803.
- Alpher, Barry (1991). Yir-Yoront Lexicon: Sketch and Dictionary of an Australian Language. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-110-87265-1.
- Heilbroner, Robert L. (1989). Behind the Veil of Economics: Essays in the Worldly Philosophy. W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-24263-8.
- Kendon, Adam (1988). Sign Languages of Aboriginal Australia: Cultural, Semiotic and Communicative Perspectives. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36008-1.
- Mitchell, Scott (2003). "Guns or barter? Indigenous exchange networks and the mediation of conflict in post-contact western Arnhem Land". Dalam Clarke, Anne; Torrence, Robin (penyunting). The Archaeology of Difference: Negotiating Cross-Cultural Engagements in Oceania. Routledge. m/s. 187–220. ISBN 978-1-134-82842-5.
- Roberts, Tony (2005). Frontier Justice: A History of the Gulf Country to 1900. University of Queensland Press. ISBN 978-0-702-24083-6.
- Sahlins, Marshall (1974) [First published 1968]. Stone Age Economics. Transaction Publishers. ISBN 978-0-202-36931-0.
- Schiffer, Michael B. (2016). Behavioral Archaeology: Principles and Practice. Routledge. ISBN 978-1-134-90372-6.
- Sharp, Nonie (2002). Saltwater People: The Waves of Memory. University of Toronto Press. m/s. 240. ISBN 978-0-802-08549-8.
- Sharp, R. Lauriston (June 1934). "The Social Organization of the Yir-Yoront Tribe, Cape York Peninsula (Part 1. Kinship and the Family". Oceania. 4 (4): 404–431. doi:10.1002/j.1834-4461.1934.tb00120.x. JSTOR 27976162.
- Sharp, R. Lauriston (1958). "People without Politics: The Australian Yir Yoront". Dalam Ray, V. F. (penyunting). Systems of Political Control and Bureaucracy in Human Societies. American Ethnological Society. m/s. 1–8.
- Sharp, R. Lauriston (1968). "Steel Axes for Stone–Age Australians". Dalam Cohen, Yehudi A. (penyunting). Man in Adaptation: The Cultural Present (ed. 2nd). Transaction Publishers. m/s. 116–127. ISBN 978-0-202-36721-7.
- Shershow, Scott Cutler (2005). The Work and the Gift. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-75257-0.
- Stanner, W. E. H. (2014). On Aboriginal Religion. Sydney University Press. ISBN 978-1-743-32388-5.
- Tindale, Norman Barnett (1974). "Jirjoront (QLD)". Aboriginal Tribes of Australia: Their Terrain, Environmental Controls, Distribution, Limits, and Proper Names. Australian National University Press.