Wikipedia

Sejarah Wilayah Ibu Negara Australia

Sejarah Wilayah Ibu Negara Australia (ACT) sebagai bahagian pentadbiran Australia bermula selepas Persekutuan Australia pada tahun 1901 apabila ia dibuat dalam undang-undang sebagai tapak untuk Canberra, ibu kota Australia. Rantau ini mempunyai sejarah kediaman manusia yang panjang sebelum penciptaan Wilayah, dengan bukti penempatan Orang Asli Australia sejak sekurang-kurangnya 20,000 tahun. Kawasan ini membentuk tanah tradisional yang dikaitkan dengan Orang Ngambri dan beberapa kumpulan bahasa lain, kaitan diketahui melalui kedua-dua akaun peneroka Eropah awal dan sejarah lisan suku-suku bangsa mereka sendiri.

Berikutan penjajahan Australia oleh British, abad ke-19 menyaksikan penerokaan awal Eropah dan penempatan kawasan itu dan pertemuan mereka dengan orang asal tempatan, bermula dengan penerokaan pertama pada tahun 1820 dan tidak lama diikuti oleh penempatan Eropah pertama pada tahun 1824. Pada peringkat awal rantau ini dikuasai oleh hartanah besar digunakan untuk bebiri dan lembu ragut, yang telah diberikan kepada peneroka bebas yang telah tiba di Australia dari United Kingdom dan negara-negara Eropah yang lain. Hartanah besar ini kemudiannya dipecahkan dan dibahagikan mengikut perubahan kepada perkiraan pemegangan tanah, ladang-ladang kecil dan pembangunan bandar menjadi lebih biasa.

Pada tahun 1908, rantau ini telah dipilih sebagai tapak ibu kota negara. Pada tahun 1909, New South Wales secara rasmi menyerahkan kepada kerajaan persekutuan wilayah itu dan tanah tambahan di Jervis Bay bagi penubuhan sebuah pelabuhan laut untuk ibu negara. Wilayah itu secara rasmi berada di bawah kawalan kerajaan sebagai Wilayah Ibu Negara Persekutuan pada 1 January 1911. Perancangan dan pembinaan Canberra berikut, dengan Parlimen Australia berpindah ke sana pada tahun 1927.

Wilayah itu secara rasmi menjadi Wilayah Ibu Negara Australia pada tahun 1938. Canberra dibina untuk menampung kerajaan, manakala kawasan sekitarnya telah dibangunkan untuk menyokong bandar, termasuk pembinaan empangan, pewujudan hutan ladang dan penciptaan kawasan perlindungan. Sebuah majlis penasihat telah diwujudkan pada tahun 1930, dengan beberapa perwakilan yang dipilih.

Pada mulanya, pertumbuhan Canberra dan ACT adalah perlahan. Arkitek Amerika Walter Burley Griffin memenangi pertandingan untuk mereka bentuk ibu negara baru di Australia dan telah dilantik untuk menyelia pembinaannya. Beliau sering dibelenggu pertikaian dengan pihak berkuasa Australia dan permulaan Perang Dunia I, yang menghalang kemajuan. Pada tahun 1921, Burley Griffin dipecat, dan pelbagai badan-badan perancangan telah ditubuhkan, tetapi sedikit sahaja dicapai, sebahagiannya disebabkan oleh Kemelesetan Besar.

Dalam tempoh selepas Perang Dunia II, Perdana Menteri Robert Menzies menganggap keadaan Canberra sebagai memalukan, dan menguruskannya sendiri. Di bawah kepimpinan beliau —yang berlangsung lebih daripada satu dekad— pembangunan ibu kota itu adalah pesat. Suruhanjaya Pembangunan Ibukota Negara telah diwujudkan pada tahun 1957 dengan kuasa yang lebih daripada pendahulunya, dan mengakhiri empat dekad pertikaian ke atas bentuk dan reka bentuk Tasik Burley Griffin, iaitu tunjang Canberra, dan telah siap dibina pada 1964 selepas empat tahun kerja.

Ini mendorong pembangunan Segitiga Parlimen, bahagian yang penting dalam reka bentuk Griffin, dan sejak itu pelbagai bangunan penting negara telah dibina di depan tasik. Australian National University telah dibina, dan seni arca dan tugu-tugu dibina. Secara purata, penduduk Canberra meningkat lebih daripada 50% setiap lima tahun antara 1955 dan 1975 memandangkan pembangunan ibu kota menjadi lebih bersepadu, dan tanah kediaman baru telah diwujudkan melalui pembangunan pusat-pusat bandar baru pada 1960-an dan 1970-an.

Pada tahun 1949, wilayah mendapat wakil pertamanya di Parlimen, walaupun pada mulanya dengan pengucapan dan hak mengundi yang terhad. Pada tahun 1974, ia mempunyai wakil pilihan, tetapi masih dalam nasihat Dewan Perhimpunan. Pada tahun 1988, ia mendapat kerajaan sendiri dengan Dewan Undangan dengan sebahagian besar kuasa dan tanggungjawab sebuah negeri Australia, walaupun tertakluk kepada hak persekutuan veto, sama dengan perkiraan diterima pakai bagi Wilayah Utara pada tahun 1978. Dewan Undangan menghalalkan beberapa perkara yang dilarang di tempat lain di Australia, seperti pelacuran dan pornografi taraf X; pada tahun 2006, usaha untuk membolehkan kesatuan awam untuk pasangan sama jantina dibatalkan oleh kerajaan persekutuan.

Sejarah Pra-Eropah sunting

 
Karya seni gua dari Gunung Yankee Hat yang mempunyai Kanggaru, Dingo, Emu, Manusia dan Echidna atau Penyu

Orang Australia asli telah lama menduduki kawasan yang menjadi ACT.[1] Ahli antropologi Norman Tindale telah mencadangkan kumpulan utama berkongsi rantau ini ialah Orang Ngunnawal, manakala Ngarigo dan Walgalu hidup ke selatan, Wandandian ke timur, Gandangara ke utara, dan Wiradjuri ke utara-barat.[2]

Bukti arkeologi dari batu tempat perlindungan Birrigai di Rizab alam semula jadi Tidbinbilla menunjukkan kediaman bertarikh kembali sekurang-kurangnya 21,000 tahun.[3] Ada kemungkinan bahawa kawasan ini telah didiami untuk jauh lebih lama, dengan bukti kehadiran Orang Asli di barat New South Wales sejak sekitar 40,000-62,000 tahun.[4] Satu lagi tapak yang penting dalam kawasan simpanan ialah Rocks Bogong, yang mengandungi bukti tertua pendudukan Orang Asli di tapak persemadian rama-rama bogong. Serangga ini adalah sumber makanan yang penting bagi orang-orang Asli Alps Selatan[1] dan akan mengumpul beribu-ribu dalam gua-gua dan celah-celah batu, di mana mereka dikumpulkan dan kemudian dipanggang dalam pasir atau abu, dan kemudian dimakan keseluruhan.[5]

Pelbagai tempat dalam kebudayaan dan arkeologi lain yang ketara diketahui seluruh wilayah, termasuk perlindungan, tapak seni batu, taburan batu artifak, pokok berparut dan kuari rijang. Gunung Tidbinbilla dipercayai telah lama digunakan untuk upacara inisiasi Orang Asli.[6]

Penerokaan abad ke-19 sunting

Berikutan penempatan Eropah, pertumbuhan koloni baru New South Wales membawa kepada peningkatan permintaan bagi tanah pertanian.[7] Gabenor Lachlan Macquarie menyokong ekspedisi untuk membuka tanah-tanah baru di selatan ibu negara Sydney, termasuk untuk mencari jalan darat ke Jervis Bay,[8] kawasan yang kemudiannya dimasukkan ke dalam ACT sebagai satu-satunya pantai milik ACT. Pada tahun 1818 Charles Throsby, Hamilton Hume, James Meehan dan William Kearns keluar untuk mencari laluan itu, tugas yang disempurnakan pada tahun yang sama oleh Throsby dan Kearns.[8]

1820 menyaksikan penerokaan lanjut di kawasan Canberra yang berkaitan dengan pembinaan jalan dari Sydney ke dataran Goulburn, diselia oleh Throsby dan penyelia beliau, Joseph Wild. Semasa bekerja dalam projek ini, Throsby mempelajari tasik dan sungai berhampiran daripada Orang Asli tempatan, dan dia sewajarnya menghantar Wild untuk memimpin sebuah rombongan kecil untuk menyiasat tapak itu. Pada 19 Ogos 1820, Wild bergerak, dan pada hari yang sama tiba di pantai utara apa yang kini dikenali sebagai Lake George.[9] Pada October 1820 Governor Macquarie melawat tapak itu, dan ketika beliau tiba Throsby memutuskan untuk terus mara sampai sungai yang beliau telah dimaklumkan mengenainya sebelum itu. Diiringi oleh Wild dan James Vaughan, mereka meneruskan perjalanan ke selatan untuk mencari Murrumbidgee. Pencarian itu tidak berjaya, tetapi mereka menemui Sungai Yass.[10]

Sebuah ekspedisi kedua telah dilekapkan tidak lama selepas itu, dan anak saudara Throsby, Charles Throsby Smith, Wild dan Vaughan meneroka Sungai-Sungai Molonglo (Ngambri) dan Queanbeyan (Jullergung), menjadi orang Eropah pertama berkhemah di kawasan itu.[11] Walau bagaimanapun, mereka gagal untuk mencari Murrumbidgee dan Smith mengisytiharkan bahawa sungai itu tidak wujud.[10] Isu Murrumbidgee telah diselesaikan pada tahun 1821, apabila Charles Throsby melakukan ekspedisi ketiga dan berjaya mencapai saluran air, dalam perjalanan menyediakan akaun terperinci yang pertama tanah tempat terletaknya Canberra kini.[8][11][12]

Ekspedisi yang ketara di sebelah rantau ini datang pada tahun 1823, apabila Wild diambil bekerja oleh Briged Mejar John Ovens dan Kapten Mark Currie untuk membimbing mereka ke Murrumbidgee. Mereka mengembara ke selatan di sepanjang sungai dan menamakan kawasan yang kini dikenali sebagai Tuggeranong Isabella's Plain,[13] sempena Isabella Maria Brisbane (1821–1849), anak perempuan Thomas Brisbane berusia dua tahun, Gabenor New South Wales ketika itu. Gagal menyeberangi sungai berhampiran tapak semasa Tharwa, mereka meneruskan perjalanan mereka ke Dataran Monaro.[14] Ekspedisi terakhir di rantau ini sebelum wujud penempatan dilaksanakan oleh Allan Cunningham pada tahun 1824.[11][13] Beliau melaporkan bahawa rantau ini adalah sesuai untuk ragut, dan penempatan Dataran Limestone mengikuti selepas itu.[15]

Penempatan awal sunting

 
Rumah ladang yang besar, struktur dan penempatan di ACT sebelum 1909

Apabila sempadan penempatan New South Wales telah ditentukan, Dataran Limestone telah dibuka kepada peneroka.[16] Geran tanah yang pertama di rantau ini telah dibuat untuk Joshua John Moore pada tahun 1823,[17] dan penempatan di kawasan itu bermula pada 1824 dengan pembinaan rumah ladang oleh penternak di atas apa yang kini merupakan Semenanjung Acton.[18] Moore secara rasmi membeli tapak itu pada tahun 1826 dan menamakan hartanah itu Canberry, atau Canberra,[19] walaupun beliau tidak pernah melawatnya. Tuntutan beliau ke atas sebidang tanah seluas 4 km2 (1.5 bt2) terkandung banyak kawasan North Canberra masa depan.[18]

Bersebelahan dengan sempadan timur tanah tuntuan Moore ialah penempatan Duntroon, diduduki oleh James Ainslie bagi pihak Robert Campbell.[20] John Palmer telah diberikan tanah di rantau ini, yang telah diambil oleh anaknya George pada tahun 1826.[21] Beliau telah menubuhkan Palmerville berhampiran Ginninderra Creek pada 1829, dan "Squire" di Gungahlin telah disiapkan pada tahun 1861. Palmerville di daerah Ginninderra merupakan tapak sekolah pertama di rantau ini, dan beroperasi dari 1844 hingga 1848.[22] Sekolah pertama di Canberra masa depan dibuka di Estet Duntroon, bersebelahan dengan Gereja St John di kawasan yang akan menjadi pinggir bandar Reid pada abad ke-20.[23] Gereja pertama di Canberra, St John, telah dikhususkan dan dibuka untuk kegunaan pada tahun 1845.[22][24]

Dataran Tuggeranong, terletak 10 km (6.2 bt) selatan Sungai Molonglo, mula-mula dihuni pada 1827 oleh Peter Murdoch.[25] Rumah Ladang Waniassa Rumah Ladang (juga dikenali sebagai Rumah Ladang Tuggeranong) telah diwujudkan pada tahun 1836 oleh Thomas McQuoid, dan bangunan pertama estet Lanyon, dimiliki oleh John Lanyon dan James Wright, telah dibina pada tahun 1838.[26] Tharwa telah dihuni pada tahun 1834;[27] rumah ladang di kawasan ini ialah Cuppacumbalong, ditubuhkan oleh James Wright pada tahun 1839.[28] Tharwa ialah penempatan rasmi tertua di ACT, setelah diisytiharkan pada tahun 1862.[15][29]

Peneroka selanjutnya berpindah ke selatan ke kawasan yang kini merupakan Taman Negara Namadgi. William Herbert membuat tuntutan ke atas sebahagian daripada Lembah Orroral pada satu ketika di antara tahun 1826 dan 1836,[30] manakala semasa tahun 1830-an Garrett Cotter didiami apa yang kemudiannya dinamakan sebagai Lembah Sungai Cotter, untuk menghormatinya. Dari lewat 1830-an, Rumah Ladang Boboyan dan stesen telah ditubuhkan.[28] Gudgenby telah dihuni di tahun 1840-an awal dan Rumah Ladang Gudgenby telah didirikan sekitar masa ini.[31] Menjelang 1848 kebanyakan lembah utama kawasan Namadgi itu sudah dihuni.[32]

Buruh banduan telah digunakan secara meluas di rantau ini,[25] dan bushranger pertama di kawasan itu ialah banduan yang melarikan diri. John Tennant, bushranger yang paling awal dan paling terkenal di rantau ini,[33] tinggal di tempat persembunyian yang kini dikenali sebagai Gunung Tennant, belakang Tharwa.[5] Dari 1827 beliau menyerbu rumah ladang tempatan, mencuri stok, makanan dan harta benda sehingga dia ditangkap pada tahun 1828;[33] Beliau kemudiannya digantung di Sydney untuk kesalahannya itu. Undang-undang di rantau ini membawa kepada pelantikan majistret residen pertama pada 28 November 1837 – Allured Tasker Faunce, yang juga dikenali sebagai "Ironman Faunce" sejak zamannya sebagai majistret di Brisbane Water.[34][35] Majistret menyelia hal-hal perundangan dan lesen arak dikeluarkan kepada beberapa pertubuhan, projek pertama ialah Elmsall Inn di estet Duntroon yang pada tahun 1841.[36]

Kemasukan besar penduduk dan aktiviti ekonomi berlaku sekitar kerubut emas tahun 1850-an, terutamanya Kiandra kerubut 1859–60.[37] Kerubut emas mendorong pewujudan komunikasi antara Sydney dan rantau ini dengan gerabak Cobb & Co, yang mengangkut mel dan penumpang.[38] Pejabat-pejabat pos pertama dibuka di Ginninderra pada tahun 1859 dan di Lanyon tahun berikutnya.[39] Aktiviti bushranger berterusan dengan kerubut emas:[38] Penyamun kelahiran Australia Ben Hall dan juga Clarke bersaudara aktif di kawasan itu, yang menyasarkan gerabak surat dan pengangkutan emas.[40]

 
Pembinaan Jambatan Tharwa pada tahun 1893. Jambatan tersebut, yang tertua di ACT, merentasi Sungai Murrumbidgee di bahagian timur-tengah wilayah.

Terence Aubrey Murray dilahirkan di Ireland pada tahun 1810 dan datang ke Sydney dengan bapanya, seorang pesara pegawai tentera, dan adik-beradiknya pada tahun 1827.[41] Pada tahun 1837, dia memperoleh stesen bebiri Yarralumla, mengambil kediaman dalam gaya rumah ladang Georgian Yarralumla, yang dia perluaskan.[42] Beliau telah dipilih tanpa bertanding untuk mewakili sekitar Daerah-daerah Murray, King dan Georgiana dalam sebahagian Majlis Perundangan pertama pada tahun 1843. Dengan penubuhan kerajaan bertanggungjawab pada tahun 1856, Murray menjadi ahli pertama Dewan Undangan, mewakili pengundi Southern Boroughs – termasuk Queanbeyan berdekatan – dan pada tahun 1859 beliau telah dipilih untuk mewakili Argyle – yang merangkumi satu lagi hartanah pastoral beliau, Winderradeen, di kawasan Collector, utara Canberra.[43][44]

Akta Tanah Robertson dan Akta Penempatan Dekat mengubah mekanisme untuk memberikan pemilikan tanah dan mencetuskan pemecahan hartanah besar di New South Wales. Dalam tahun 1860-an, berikutanundang-undang kerajaan yang baru, petani kecil digelar "pemilih" dipindahkan ke kawasan yang akan menjadi ACT, mengambil bidang (biasanya lebih kecil) tanah yang wujud di antara pemilik ladang-ladang yang kaya dan berwibawa.

Semasa zaman penjajahan, sebelum penubuhan ACT, masyarakat Eropah Ginninderra, Molonglo dan Tuggeranong menetap dan mengusahakan tanah sekitarnya, memelihara biri-biri sebagai ternakan utama tetapi juga menternak kuda dan menanam bijirin. Kawasan ini juga dikenali sebagai daerah Queanbeyan/Yass, sempena kedua-dua bandar-bandar terbesar di kawasan itu. Perkampungan Ginninderra dan Tharwa berkembang untuk memberi perkhidmatan kepada masyarakat pertanian tempatan. Pada tahun 1882, tanah pemberian pertama di kampung Hall - dinamakan sempena penggembala awal Henry Hall - telah dijual.[45] Menjelang 1901, ia adalah sebuah bandar utuh dengan penginapan, pembuat koc, tukang besi, pemotong daging, tukang kasut, pembuat pelana, penghasil tenusu dan dua kedai.[46]

Pada tahun 1886, ahli agronomi William Farrer, menubuhkan ladang penyelidikan 'Lambrigg' di tebing Murrumbidgee selatan masa kini Tuggeranong. Farrer bereksperimen dengan gandum tahan karat dan kemarau; jenis itu yang dia biakbakakan telah digunakan secara meluas oleh penanam Australia, dan dia kemudiannya dikreditkan dengan mewujudkan Australia sebagai pengeluar utama.[38][47][48] Tharwa Bridge, jambatan tertua yang masih ada di rantau ini, telah dibuka pada tahun 1895 dan merupakan lintasan pertama di atas Sungai Murrumbidgee.[49] Menjelang 1911, apabila rantau berada di bawah kawalan persekutuan, penduduk telah berkembang kepada 1,714 peneroka.[50]

Hubungan dengan orang asli sunting

Dalam tempoh 20 tahun pertama penempatan, hanya terdapat hubungan terhad di antara peneroka dan Orang Asli. Joseph Franklin membeli tanah di Brindabellas pada tahun 1849 dan cuba untuk menubuhkan sebuah ladang lembu. Ternakan beliau telah disembelih oleh Orang Asli tempatan dan beliau dihalau ke pergunungan. Serbuan pencari gali ke kawasan Kiandra melalui Brindabellas serta gunung barat ACT disebabkan kerubut emas Kiandra membawa kepada konflik dengan Orang Asli. Pada masa Franklin kembali ke Brindabellas pada tahun 1863, penduduk asli telah berkurangan dengan ketara.[51]

Selama bertahun-tahun berikutnya, orang Ngunnawal dan orang Asli tempatan lain tidak lagi wujud sebagai masyarakat yang padu dan bebas mematuhi cara hidup tradisional.[52] Mereka yang tidak meninggal dunia akibat penyakit dan pemangsaan lain telah sama ada tersebar ke kawasan penempatan tempatan atau telah dipindahkan ke rizab Orang Asli yang lebih jauh yang ditubuhkan oleh kerajaan NSW pada akhir abad ke-19. Kanak-kanak campuran keluarga Eropah Orang Asli secara umumnya dijangka untuk berasimilasi ke dalam masyarakat penempatan. Orang Ngunnawal kemudiannya sering dianggap sebagai "pupus";[53] bagaimanapun, dalam keadaan selari dengan golongan Asli Tasmania, orang yang mendakwa mempunyai keturunan Ngunnawal terus menganggap diri mereka seperti itu. Walau bagaimanapun, terdapat beberapa contoh kontemporari pertikaian dalam masyarakat itu sendiri tentang siapa yang dianggap betul-betul orang Ngunnawal.[54]

Pencarian lokasi ibu kota sunting

Perubahan daerah daripada kawasan luar bandar New South Wales kepada ibu negara bermula dengan perbahasan ke atas Persekutuan pada abad ke-19.[55] Sebelum 1840 Sydney merupakan pusat pentadbiran bagi tanah jajahan, dan dengan demikian boleh diandaikan bahawa mana-mana kerajaan persekutuan berpotensi untuk ditempatkan di sana. Walau bagaimanapun, hal ini mula berubah apabila, disokong oleh kerubut emas Victoria, Melbourne mula berkembang dengan pesat, dan menjelang 1860 jumlah penduduknya telah mengatasi Sydney. Penemuan emas juga membantu untuk meningkatkan asas kewangan di Melbourne, ke titik di mana pada satu ketika "hampir 5% daripada semua hasil empayar kerajaan British ... melalui pelabuhan [Melbourne]".[56] Oleh itu Melbourne kemudian memiliki saiz dan pengaruh ekonomi yang menyaingi Sydney dan menguasai kuasa pentadbiran tambahan.[56]

 
Senator memeriksa tapak kemungkinan untuk ibu kota baru di Tumut, New South Wales. Lokasi akhir ACT akan menjadi 50 km ke timur, di Yass-Canberra.

Apabila Persekutuan pertama kali dibincangkan, pandangan yang berbeza mengenai lokasi ibu negara telah timbul. Peguam bela awal bagi Persekutuan Australia, John Dunmore Lang, menyokong Sydney, tetapi Henry Parkes, ahli politik New South Wales yang terkemuka dan Premier, mencadangkan ibu negara diasaskan di "tempat berkecuali", mencalonkan bandar Albury sebagai lokasinya. (Albury terletak di New South Wales, namun kedudukannya di Sungai Murray meletakkannya di atas sempadan antara New South Wales dan Victoria).[56]

Pada tahun 1898, satu referendum mengenai Perlembagaan yang cadangan telah diadakan di empat negeri-negeri jajahan – New South Wales, Victoria, Australia Selatan dan Tasmania. Walaupun referendum itu mencapai majoriti di semua empat jajahan, referendum New South Wales gagal untuk mendapatkan bilangan minimum undi yang diperlukan untuk rang undang-undang lulus. Berikutan keputusan ini, mesyuarat empat orang Premier pada tahun 1898 mendengar dari George Reid, Premier New South Wales, yang berhujah bahawa mencari yang ibu negara masa depan di New South Wales adalah mencukupi untuk memastikan pelulusan rang undang-undang. Ini diterima oleh tiga Premier yang lain, dan Perlembagaan Australia yang dicadangkan telah diubahsuai supaya Seksyen 125 menetapkan bahawa ibu negara mesti "dalam negeri New South Wales". Walau bagaimanapun, mereka juga menambah syarat bahawa ia mesti terletak tidak kurang daripada 100 bt (160.9 km) dari Sydney.[57][58][59] Di samping itu, jika rang undang-undang diluluskan, Melbourne akan menjadi kerusi sementara kerajaan (tetapi tidak dirujuk sebagai "ibu negara") sehingga sebuah lokasi untuk ibu negara baru telah ditentukan.[55] Referendum 1899 ke atas rang undang-undang yang disemak semula ini berjaya, lulus dengan jumlah yang mencukupi.[60]

 
Lokasi ACT dan Jervis Bay berbanding Sydney

Walau bagaimanapun, ini membuka persoalan di mana untuk mencari ibu negara. Pada mulanya, daerah Bombala di selatan jauh NSW telah dicadangkan, di mana selatan Monaro, (yang digabungkan Bombala), Orange dan Yass tidak lama kemudian ditambah. Premier NSW, John See, menawarkan untuk menyediakan mana-mana tiga tapak disyorkan sebagai wilayah ibu negara masa hadapan.[61] Edmund Barton, Perdana Menteri pertama Kerajaan Persekutuan yang baru, menambah empat lagi tapak untuk senarai ini: Albury, Tamworth, Armidale dan Tumut, dan ahli-ahli kerajaan baru melawat pelbagai tapak pada tahun 1902.[62] Lawatan ini terbukti tidak meyakinkan, dan apabila mereka kembali ahli-ahli memutuskan untuk merujuk masalah ini kepada Suruhanjaya Diraja, dengan Menteri Dalam Negeri, William Lyne, mendesak untuk Tumut atau Albury kerana beliau lebih suka tapak dalam daerah pengundi beliau.[60] Selepas itu, Suruhanjaya membentangkan laporannya kepada Parlimen pada tahun 1903, mencadangkan tapak Albury, Tumut dan Orange. Walau bagaimanapun, terdapat terus menjadi masalah, kerana Dewan Perwakilan menyokong Tumut, manakala Senat menyukai bandar Bombala.[58][62][63] Akibat daripada perbezaan pendapat ini rang undang-undang itu luput, ia dibiarkan kepada Parlimen kedua untuk memilih lokasi ibu negara.[62]

Parlimen baru bertemu pada tahun 1904 dan mencapai kompromi, memilih Dalgety, yang, seperti Bombala, terletak di rantau Monaro. Oleh itu, dengan lulusnya Akta Kerusi Kerajaan 1904, ia kelihatan bahawa perkara itu telah diselesaikan.[64][65] Walau bagaimanapun, sementara Parlimen menyokong Dalgety, kerajaan New South Wales tidak, dan mereka terbukti tidak bersedia untuk menyerahkan wilayah yang Kerajaan Persekutuan tuntut.[60][66]

 
Khemah Ukur Ibu Kota Persekutuan ditubuhkan kk. 1909. Satu tinjauan yang luas di ACT telah disempurnakan oleh Charles Scrivener dan pasukannya pada tahun 1915.

Akhirnya, pada tahun 1906, New South Wales bersetuju untuk menyerahkan tanah yang mencukupi, tetapi dengan syarat bahawa ia adalah dalam kawasan Yass-Canberra,[58] this site being closer to Sydney.[67] Berikutan lawatan ke rantau ini oleh beberapa Senator dan Ahli-ahli Parlimen Komanwel, pada tahun 1908 undian baru dipanggil dalam Parlimen dengan sebelas tapak dicalonkan. Pada mulanya, Dalgety kekal di barisan hadapan, tetapi pusingan kelapan Yass-Canberra telah muncul sebagai juara, dan tapak ini telah disahkan pada pusingan kesembilan.[68] Dengan demikian telah diluluskan Akta Kerusi Kerajaan 1908 baru, yang memansuhkan Akta 1904 dan menetapkan ibu negara di rantau Yass-Canberra.[69][70]

Juruukur Kerajaan Charles Scrivener telah dikerahkan ke rantau ini pada tahun yang sama dalam usaha untuk merangka tapak tertentu dan, selepas carian yang luas, diselesaikan kepada lokasi ini,[70] lebih kurang 300 km (186.4 bt) barat daya Sydney di kaki bukit Alps Australia.[67]

Penubuhan Wilayah dalam undang-undang (1910) sunting

 
Peta menunjukkan mukim (dilabel merah) dalam kawasan ACT.
Murray County ditunjukkan dalam warna hijau,
Cowley County berwarna kuning.

Pada tahun 1909, New South Wales memindahkan tanah untuk penciptaan Wilayah Ibu Negara Persekutuan untuk kawalan persekutuan melalui dua undang-undang, the Akta Penerimaan Kerusi Kerajaan 1909 dan juga Akta Penyerahan Kerusi Kerajaan 1909.[71][72] Akta tersebut memindahkan tanah mahkota di daerah-daerah Murray dan Cowley untuk Komanwel,[73] iaitu kawasan kira-kira 2,330 kilometer persegi (900 bt2)* dan lapan bidang tanah berhampiran Jervis Bay.[74] Semua tanah persendirian di kawasan yang diserahkan itu terpaksa dibeli oleh Komanwel. Akta Penerimaan Kerusi Kerajaan juga memberi hak Komanwel untuk menggunakan dan mengawal perairan Sungai Queanbeyan dan Sungai Molonglo.[73]

Padatahun 1910, Akta Kerusi Kerajaan (Pentadbiran) 1910 mencipta rangka kerja undang-undang bagi Wilayah.[75] Akta itu menyatakan bahawa undang-undang di Wilayah boleh dibuat oleh Komanwel dan Ordinan boleh dibuat oleh Gabenor Jeneral,[76] dan meletakkan ACT di bawah bidang kuasa Mahkamah Agung New South Wales. Apabila Akta berkuatkuasa pada 1 January 1911, kawalan ke atas Wilayah dianggap secara rasmi oleh Komanwel. Akta ini kekal asas perlembagaan untuk penggubal undang- undang di ACT sehingga pengurniaan kerajaan sendiri pada tahun 1989.[77]

Menteri Dalam Negeri, King O'Malley, yang bertanggungjawab bagi perundangan yang mewujudkan ACT, juga memperkenalkan rang undang-undang pada tahun 1910 menjadikan ACT kawasan bebas alkohol;[78][79] rang undang-undang ini telah diluluskan oleh Parlimen Persekutuan dan undang-undang itu tidak dimansuhkan sehingga 1928.[80] Sehingga masa itu penduduk tempatan pergi ke Queanbeyan, hanya di seberang sempadan New South Wales, untuk minum pada hari Sabtu.[81][82] Pada tahun 1938, Wilayah secara rasmi ditukar nama kepada Wilayah Ibu Negara Australia.[83]

Akta Penerimaan Wilayah Jervis Bay 1915 dan Akta Penyerahan Kerusi Kerajaan 1915 New South Wales mewujudkan Wilayah Jervis Bay, yang ditadbir sebagai sebahagian daripada Wilayah Ibu Kota Persekutuan dan semua undang-undang Wilayah berkenaan.[84]

Penyambungan semula dan pencabutan hak sunting

Sebelum keputusan muktamad kepada lokasi wilayah ibu negara baru, pemilik tanah tempatan dan penduduk Queanbeyan kelihatan menggalakkan pada kemungkinan mempunyai wilayah yang terletak berdekatan. Keputusan sedemikian, adalah diharapkan, akan membawa penambahbaikan kepada infrastruktur tempatan, meningkatkan permintaan terhadap barangan dan perkhidmatan tempatan, dan meningkatkan nilai tanah. Diandaikan bahawa aturan pegangan bebas yang sedia ada akan kekal, dan bahawa yang mana tanah mereka tidak diperlukan untuk kegunaan bandar itu sendiri akan berada dalam kedudukan yang mengambil kesempatan ke atas keadaan baru itu.[85]

Sedemikian tidak berlaku. Perundangan mengehadkan pegangan tanah di wilayah baru untuk pegangan pajakan, dan bukannya pegangan bebas. Ini bertujuan untuk mengelakkan spekulasi tanah dan memberikan kerajaan negara, sebagai pemberi pajak, kawalan yang lebih besar ke atas pembangunan.[86] Pemilik tanah bimbang bahawa undang-undang itu mempunyai beberapa kelemahan: penilaian tanah telah ditetapkan sehinggalah tarikh apabila Akta diluluskan (8 October 1908), tidak ada pampasan bagi penambahbaikan yang dibuat ke atas tanah, dan pemilik tidak diberi pertimbangan pertama apabila tanah lama mereka telah ditawarkan untuk dipajakkan.[87]

Bersama-sama dengan kehilangan tanah mereka, penduduk tempatan mendapati bahawa mereka dipinggirkan. Kini merupakan sebahagian daripada ACT, mereka telah kehilangan undi mereka dalam kerajaan New South Wales, dan bilangan mereka adalah terlalu kecil untuk mewajarkan kerusi di Parlimen Persekutuan yang baru. Akibatnya, mereka tidak mempunyai perwakilan di Parlimen untuk berhujah terhadap peruntukan-peruntukan undang-undang itu.[88]

Sebagai tindak balas penduduk membentuk Vigilance Association dengan niat untuk melindungi kepentingan mereka semasa pembentukan wilayah ibu negara baru.[89] Cabaran undang-undang untuk penyambungan semula tanah itu tidak berjaya,[90] but the Vigilance Association itu memenangi beberapa konsesi: kerajaan bersetuju untuk membayar penambahbaikan kepada tanah, dan berbuat demikian pada nilai semasa tanah itu diperoleh; dan pemilik tanah mendapat hak penolakan pertama ke atas hartanah lama mereka apabila mereka telah diletakkan untuk pajakan.[91] Sehingga tahun 2010 semua tanah kediaman di ACT dipegang atas pajakan mahkota 99 tahun.[92]

Pembangunan Canberra abad ke-20 sunting

 
Upacara untuk penamaan Canberra, 12 Mac 1913. Perdana Menteri Andrew Fisher sedang berdiri, tengah, dalam sut gelap. Ke kanan ialah Gabenor Jeneral, Lord Denman, dan kirinya, Lady Denman.
Rencana utama: Sejarah Canberra

Salah satu kemudahan persekutuan pertama yang ditubuhkan di Wilayah ialah Maktab Tentera Diraja, ditubuhkan atas hartanah Campbells, Duntroon,[93] yang dibuka pada tahun 1911.[94] Sebelum itu tentera Australia kekurangan pegawai terlatih secara rasmi, yang diperlukan kerana perubahan kepada model tentera Australia yang muncul selepas Persekutuan.[95]

Pada tahun yang sama, satu pertandingan antarabangsa untuk merekabentuk ibu negara masa depan telah diadakan, yang dimenangi oleh arkitek Chicago Walter Burley Griffin pada tahun 1912.[96] Cadangan Griffin, yang diberikan oleh arkitek isterinya Marion Mahony Griffin,[97] mempunyai banyak corak geometri, menggabungkan heksagon sepusat dan jalan-jalan oktagon yang berpunca daripada beberapa pusat. Ia mempunyai tasik rumit di bahagian tengah terdiri daripada badan-badan air yang lebih kecil, dengan tumbuh-tumbuhan semulajadi yang banyak di sekelilingnya.[98][99] Cadangan Griffin adalah "skim yang paling besar dikemukakan, namun ia mempunyai kesederhanaan yang menarik dan kejelasan".[100] Tasik dan geometri sengaja direka supaya orientasi mereka adalah berkaitan dengan pelbagai mercu tanda topografi semula jadi.[101][102] Ia selanjutnya bermatlamat agar bangunan yang bererti kepada negara dan mercu tanda semulajadi akan sejajar dengan paksi geometri ini.[102] Kemudian, Scrivener, sebagai sebahagian daripada jawatankuasa kerajaan, bertanggungjawab untuk mengubah suai reka bentuk Griffin.[100][103][104] Beliau mencadangkan bentuk yang kurang rumit dan geometri,[100][105] yang Griffin bantah dengan berkata geometri ialah "salah satu daripada raison d'etre perairan hiasan", tetapi beliau telah ditolak.[106] Reka bentuk baru telah dikritik sebagai hodoh.[105][107]

Penamaan rasmi Canberra berlaku pada 12 Mac 1913, dan pembinaan bermula serta-merta.[108] Selepas tidak dapat membuat keputusan rasmi mengenai rancangan itu, semakan dan pelaksanaannya, Griffin telah dijemput ke Canberra untuk membincangkan perkara itu.[109] Beliau tiba pada August 1913 dan dilantik Pengarah Persekutuan Reka Bentuk dan Pembinaan Ibu Negara selama tiga tahun.[100][110][111] Perbalahan birokrasi melengahkan kerja Griffin;[112] Suruhanjaya Diraja pada tahun 1916 memutuskan kuasanya untuk melaksanakan rancangan itu telah dirampas oleh pegawai-pegawai tertentu.[113] Griffin mempunyai hubungan yang tegang dalam kerjasama dengan pihak berkuasa Australia, dan kekurangan dana kerajaan persekutuan bermakna pada masa beliau pergi pada tahun 1920, hanya sedikit kerja telah dilakukan di bandar itu.[114][115] Perdana Menteri Billy Hughes membuang Griffin daripada jawatannya.[116] Pada masa penyingkirannya, Griffin telah menyemak semula rancangannya, menyelia kerja tanah satu jalan utama,[117] dan membentuk Glenloch Cork Plantation.[118]

 
The Carillon di Pulau Aspen di Tasik Burley Griffin, Canberra, meraikan Ulang Tahun ke-50 Ibu Negara Australia.

Selepas pemergian Griffin, Jawatankuasa Penasihat Ibu Kota Persekutuan telah ditubuhkan untuk menasihati kerajaan daripada usaha pembinaan.[119] Jawatankuasa hanya sedikit berjaya memenuhi matlamatnya;[117] bagaimanapun, pengerusi, John Sulman, memainkan peranan penting dalam menggunakan idea-idea gerakan bandar taman kepada pelan Griffin.[119] Jawatankuasa telah digantikan pada tahun 1925 oleh Suruhanjaya Ibu Kota Persekutuan (FCC).[120] Peranan FCC adalah untuk menyediakan Canberra bagi pemindahan Parlimen Komanwel dan perkhidmatan awam dari Melbourne ke Canberra.[121] Kerajaan Persekutuan secara rasmi dipindahkan ke ACT dari Melbourne pada pembukaan rasmi daripada Bangunan Parlimen Sementara pada 9 May 1927.[122] Antara tindakan yang pertama di Parlimen baru ialah pemansuhan undang-undang larangan. Pada mulanya perkhidmatan awam kekal berpangkalan di Melbourne, ibu pejabat pelbagai jabatan bergerak secara beransur-ansur bergerak ke Canberra dalam tempoh beberapa tahun.[123] Dari tahun 1938 hingga tahun 1957 Jawatankuasa Perancangan dan Pembangunan Ibu Negara Kebangsaan (NCPDC) terus merancang perkembangan Canberra selanjutnya; bagaimanapun, NCPDC tidak mempunyai kuasa eksekutif,[124] dan keputusan telah dibuat kepada pembangunan Canberra tanpa rundingan Jawatankuasa.[117] Beberapa bangunan utama telah dibina dalam tempoh ini tanggungjawab NCPDC,[125] seperti Memorial Perang Australia, yang dibuka pada tahun 1941.[126] Dengan bermulanya Kemelesetan Besar, diikuti oleh Perang Dunia II, pembangunan ibu negara baru bergerak perlahan,[127] dan dalam dekad selepas akhir perang, Canberra dikritik kerana menyerupai sebuah kampung,[127][128] dan pengumpulan bangunan tidak teratur dianggap hodoh.[129] Canberra sering dipersendakan digambarkan sebagai "beberapa pinggir bandar untuk mencari sebuah bandar".[130] Perdana Menteri, Robert Menzies,[131] menganggap keadaan ibu negara sebagai memalukan. Lama kelamaan sikapnya berubah dari satu penghinaan kepada memperjuangkan pembangunan. Beliau memecat dua menteri yang dipertanggungkan dengan pembangunan bandar, berasa bahawa prestasi mereka tidak mempunyai intensiti. Menzies berkuasa selama lebih satu dekad dan dalam masa itu pembangunan ibu negara memecut pesat.[132]

 
Tiga daripada mercu tanda yang paling terkenal di Canberra, Tasik Burley Griffin (latar depan), Bangunan Parlimen Lama (front), dan Bangunan Parlimen Baru (belakang)

Selepas Perang Dunia II terdapat kekurangan perumahan dan ruang pejabat di Canberra,[133] jadi perbicaraan Jawatankuasa Pilihan Khas Senat telah diadakan pada tahun 1954 untuk menangani keperluan pembangunan. Jawatankuasa ini mencadangkan pembentukan sebuah badan perancangan tunggal dengan kuasa eksekutif. Oleh itu, NCPDC telah digantikan oleh Suruhanjaya Pembangunan Ibu Negara pada tahun 1957.[134] NCDC menamatkan empat dekad pertikaian ke atas bentuk dan reka bentuk Tasik Burley Griffin, dan telah siap dibina pada 1964 selepas empat tahun bekerja.[135] Dengan siapnya pusat reka bentuk Griffin itu akhirnya meletakkan platform untuk pembangunan Segitiga Parlimen Griffin.[136] Dalam tempoh empat dekad sejak pembinaan awal tasik, pelbagai bangunan penting negara telah dibina di depan tasik. Mengikut perancangan dasar kerajaan, "Tasik ini bukan sahaja salah satu tunjang rancangan Canberra yang tersendiri, tetapi membentuk latar depan terdekat Kawasan Parlimen Negara."[137] Australian National University yang baru dibina, di pantai utara tasik telah diperluaskan,[137] dan patung-patung dan tugu-tugu dibina.[138]

Penyiapan lembangan pusat meletakkan laluan air antara Bangunan Parlimen dan Memorial Perang dan lebuh hias berlanskap dibina sepanjang paksi tanah.[139] Perpustakaan Negara baru telah dibina dalam Segitiga Parlimen, diikuti oleh Mahkamah Tinggi Australia, Galeri Nasional dan akhirnya Bangunan Parlimen baru pada tahun 1988.[140][141] Pada tahun 2001, Muzium Negara telah dibina di atas tapak bekas tasik Royal Canberra Hospital.[142][143]

Secara purata, penduduk Canberra meningkat lebih daripada 50% setiap lima tahun antara 1955 dan 1975 apabila pembangunan ibu negara menjadi lebih bersepadu.[144] Untuk menampung kebanjiran penduduk, NCDC menyelia pelepasan tanah kediaman baru sekalipun penciptaan pusat bandar baru:[145] Woden dibuka pada tahun 1964, diikuti oleh Belconnen pada 1966,[146] Weston Creek in 1969[147] and Tuggeranong in 1973.[50][148] NCDC telah dibubarkan pada tahun 1988, pihak berkuasa perancangan dipindahkan kepada kerajaan ACT yang baru diwujudkan dan Lembaga Ibu Negara yang baru, yang ditubuhkan untuk menyelia kepentingan Komanwel dalam pembangunan ibu negara.[117] Canberra terus berkembang dengan pengeluaran selanjutnya tanah kediaman di Gungahlin pada 1990-an.[149]

Pembangunan di luar Canberra abad ke-20 sunting

 
Empangan Cotter pada Disember 2005, sekitarnya masih menunjukkan kesan kebakaran belukar 2003.

Keutamaan yang besar bagi penubuhan Canberra ialah pembinaan kemudahan simpanan air. Empangan Cotter ialah empangan pertama dibina di atas Sungai Cotter;[150] pembinaan ke atas 18.5 m (60.7 ka) empangan graviti konkrit ini bermula pada tahun 1912 dan siap pada tahun 1915.[150][151] ketinggiannya telah dinaikkan kepada 31 m (101.7 ka) pada tahun 1951. Pengklorinan air Canberra bermula di Empangan Cotter pada tahun 1955; operasi telah berpindah ke Loji Rawatan Air Gunung Stromlo di June 1967.[152]

Dua empangan tambahan telah dibina di atas Cotter: Empangan Bendora,[153] kelengkungan berganda dengan struktur gerbang konkrit, telah siap pada tahun 1961; dan juga Empangan Corin, empangan tambak yang diisi tanah dan batu-batu,[154] telah dibina pada tahun 1968.[153] Pada tahun 1979 Empangan Googong telah dibina di atas Sungai Queanbeyan di New South Wales.[155][156]

Pengangkutan masuk dan keluar dari ACT merupakan keutamaan pembangunan awal. Pada tahun 1931, Lebuhraya Persekutuan menghubungkan ACT ke Goulburn telah selesai,[157] dan pada tahun 1936 satu lapangan terbang telah dibina di Duntroon. Pada 13 Ogos 1940, ketua pegawai tentera Australia dan tiga menteri kanan dalam Kerajaan Menzies, James Fairbairn, Geoffrey Street dan Henry Somer Gullett, telah terbunuh apabila pesawat mereka terhempas di bahagian selatan menuju ke Canberra.[158]

Sebuah 6.5 km (4.0 bt) cabang dari landasan kereta api Bombala dibina dari Queanbeyan ke stesen Canberra pada tahun 1914 dan diperluaskan ke Civic pada Jun 1921, tetapi jambatan di atas Sungai Molonglo telah dihanyutkan pada tahun 1922 dan tidak pernah dibina semula. Rancangan untuk membina landasan ke Yass telah ditinggalkan sama sekali. Pembinaan landasan kereta api tolok 1067 mm telah dibina pada tahun 1923 di antara Pembuat Bata Yarralumla dan Bangunan Parlimen sementara. Ia kemudiannya dilanjutkan ke Civic, tetapi seluruh laluan telah ditutup pada Mei 1927.[159] Landasan kereta api menghubungkan Canberra ke Jervis Bay telah dirancang, tetapi tidak pernah dibina.[160] Beberapa kemudahan telah dibina di Jervis Bay termasuk Kolej Tentera Laut Diraja Australia (HMAS Creswell) yang didirikan pada tahun 1913, Pangkalan Udara Jervis Bay dan Taman Botani.

Hutan asli ACT terdiri hampir kesemuanya spesies eucalypt dan menyediakan sumber bagi tujuan bahan bakar dan domestik, terutamanya semasa ledakan ekonomi selepas Perang Dunia II. Pada awal 1960-an, pembalakan telah mengurangkan eucalypt, dan kebimbangan mengenai kualiti air di kawasan tadahan Sungai Cotter membawa kepada kawasan hutan ditutup. Kepentingan dalam perhutanan telah bermula pada tahun 1915, apabila T. C. G. Weston telah memulakan percubaan beberapa spesies termasuk Pinus radiata di lereng Gunung Stromlo. Perladangan hutan bermula secara serius pada tahun 1926 dengan 2 km2 (0.8 bt2) ditanam setiap tahun di seluruh Uriarra dan Pierce's Creek.[161]

Menjelang 1938 kawasan yang ditanam setiap tahun ialah 4 km2 (1.5 bt2), dengan manfaat yang menggalakkan mengurangkan hakisan di kawasan tadahan Cotter. Pada tahun 1967 Kerajaan Australia telah meluluskan rancangan untuk sejumlah 160 km2 (61.8 bt2) ladang di ACT, yang dicapai pada tahun 1970. Kemudahan akses ke ladang-ladang telah menjadikannya kawasan rekreasi popular untuk orang Canberra. Sepanjang abad ke-20, banyak kawasan hutan ladang telah hilang secara berkala disebabkan kebakaran belukar, dengan kebakaran utama berlaku pada tahun 1939, 1952, 1979, 1983, 2001 dan 2003.[161]

 
Tidbinbilla stesen mengesan dibuka pada tahun 1965

Pada tahun 1936 kira-kira 8.1 km2 (3.1 bt2) hutan telah dikhususkan untuk mewujudkan Kawasan Simpanan Semula Jadi Tidbinbilla, dan pada tahun 1939, kawasan koala telah dibina oleh Institut Anatomi. Kerajaan memperoleh tanah untuk mewujudkan taman negara dan rizab fauna pada tahun 1962, berkembang kepada 36.3 km2 (14.0 bt2) dan kemudian, kepada saiz sekarang iaitu 54.5 km2 (21.0 bt2). Pada tahun 1969 paparan hidupan liar yang pertama telah dicipta, dan taman tersebut secara rasmi diwartakan pada tahun 1971. Pada tahun 1984 Taman Negara Namadgi telah diisytiharkan. Ia seluas 1,061 km2 (409.7 bt2) dan mengambil kira-kira 46% daripada tanah ACT.[162]

Pada tahun 1911, Gunung Stromlo dinilai sebagai tapak yang mungkin bagi Balai Cerap Suria Komanwel, dan ia menjadi lokasi kemudahan itu pada tahun 1924.[163] Ia telah beroperasi sebagai kemudahan kerajaan Komanwel sehingga tahun 1957, apabila ia telah dipindahkan kepada Australian National University (ANU). Dari 1944 ke tahun 1968 ia juga merupakan tapak perkhidmatan penjagaan masa negara.[164] Pada awal tahun 1980, Gunung Stromlo, bersama-sama dengan Balai Cerap Siding Spring ANU, telah menghasilkan hasil penyelidikan astronomi yang terhebat di Australia.[165]

Kerajaan Australia telah menandatangani perjanjian dengan Amerika Syarikat pada tahun 1960 bagi penubuhan stesen satelit pengesanan di ACT. Hasil daripada perjanjian itu, tiga stesen pengesan telah dibina di ACT oleh NASA.[166] Kompleks Komunikasi Angkasa Canberra telah dibuka secara rasmi pada 19 Mac 1965 oleh Perdana Menteri Menzies, dan satu-satunya stesen masih beroperasi di ACT, berkomunikasi dengan kapal angkasa antara planet.[167]

Stesen Pengesanan Lembah Orroral, untuk satelit sokongan yang mengorbit, dibuka pada Mei 1965[168] di tempat yang kini sebahagian daripada Taman Negara Namadgi, telah ditutup pada tahun 1985.[167] Stesen Pengesanan Honeysuckle Creek, siap pada Disember 1966, ialah sebuah stesen geganti komunikasi untuk Projek Apollo, Skylab dan kapal angkasa antara planet dari tahun 1967[169] sehingga tahun 1981, apabila 26 m (85.3 ka) antena telah berpindah ke Kompleks Komunikasi Angkasa Canberra. Ia telah ditutup pada Julai 2009 dan kini sedang ditanggalkan.[167][170][171]

Kerajaan dan ACT sunting

Polis Wilayah Ibu Negara Australia telah dicipta pada tahun 1927,[172] tahun yang sama kerajaan persekutuan berpindah ke ACT,[173] dengan sebelas orang pegawai.[172] Saiz polis berkembang selama beberapa dekad berikutnya dengan pembangunan Canberra, dan menyelia undang-undang dan ketenteraman di wilayah itu sehingga tahun 1979.[174] Pada tahun itu, Polis ACT bergabung dengan Polis Komanwel dan Biro Narkotik Persekutuan untuk membentuk Polis Persekutuan Australia (AFP), yang kemudiannya telah mengambil tanggungjawab terhadap undang-undang dan ketenteraman di Canberra.[172] Sejak kerajaan sendiri telah diberikan pada tahun 1988,[175] AFP telah melaksanakan tugas di bawah kontrak kepada kerajaan ACT.[176]

ACT telah diberikan perwakilan pertama persekutuan pada tahun 1949, apabila ia mendapat tempat duduk di Dewan Perwakilan, Bahagian Wilayah Ibu Negara Australia,[177] di bawah Akta Perwakilan 1948 yang meningkatkan saiz Dewan Perwakilan.[178] Ahli ACT hanya boleh mengundi mengenai perkara-perkara yang memberi kesan secara langsung kepada ACT.[178] Pada tahun 1974, ACT dan Wilayah Utara setiap satu telah diperuntukkan dua kerusi Senat. Pada tahun 1974, kerusi Dewan Perwakilan ACT telah dibahagikan kepada dua, Bahagian Canberra dan Bahagian Fraser.[177] Yang ketiga, Bahagian Namadgi, telah diwujudkan pada tahun 1996, tetapi telah dimansuhkan pada tahun 1998 selepas satu penilaian kemas kini perubahan kepada taburan demografi serantau.[179] Kedua-dua kerusi Dewan Perwakilan kebanyakannya telah dipegang oleh Parti Buruh Australia,[179][180] manakala ALP dan Parti Liberal Australia masing-masing sentiasa menguasai satu kerusi Senat.[181]

Pada tahun 1930, Majlis Penasihat ACT telah ditubuhkan untuk menasihati Menteri Wilayah berikutan kebimbangan masyarakat dan dari 1934 wilayah itu mempunyai Mahkamah Agung sendiri. Pada tahun 1974, Majlis itu menjadi Dewan Undangan yang dipilih sepenuhnya, menasihati Menteri Wilayah Ibu Negara, dan pada tahun 1979 ini dinamakan semula sebagai Dewan Perhimpunan.

Pergerakan ke arah berkerajaan sendiri sunting

 
Bendera Wilayah Ibu Negara Australia telah diterima pada tahun 1993 dan menampilkan ciri-ciri Bintang Pari dan Jata.

Walaupun terdapat desakan oleh penduduk di ACT untuk suara yang lebih besar dalam pengurusan wilayah, ini tidak semestinya sama dengan keinginan untuk berkerajaan sendiri. John Overall, yang berkhidmat sebagai ketua NCDC 1957-1972, meringkaskan perbezaan itu di dalam "Canberra: Yesterday, Today and Tomorrow":

penduduk Canberra mungkin telah menuntut suara yang lebih besar dalam masa depan mereka, tetapi mereka menolak percubaan oleh Kerajaan Persekutuan untuk mereka mengawal hal ehwal mereka sendiri melalui pemerintahan sendiri. Mereka kelihatan enggan menerima tanggungjawab mentadbir diri mereka sendiri, atau mungkin, dengan kos yang semakin meningkat yang mereka khuatir tidak dapat tidak akan diikuti dengan penyerahan kuasa daripada Kerajaan Persekutuan kepada badan tempatan. ... Kebanyakan menyedari bahawa kesudahan kawalan secara langsung oleh Kerajaan Persekutuan tidak dapat tidak akan membawa kepada cukai yang lebih tinggi atau pemotongan perkhidmatan, seperti kesnya apabila kerajaan sendiri akhirnya berlaku pada akhir 1980-an.[182]

Walau bagaimanapun, terdapat ramai penduduk di Canberra yang mahu kerajaan sendiri, dan terdapat beberapa kuasa-kuasa mendesak wilayah ke arah itu.[183] Pada tahun 1973 Menteri Wilayah Ibu Negara, Gordon Bryant, mengumumkan bahawa ACT akan mempunyai pemerintahan sendiri dalam tempoh 12 bulan.

Pembentukan Dewan Undangan pada tahun 1974 bertujuan sebagai langkah penting ke arah pemerintahan sendiri, tetapi Kerajaan Whitlam, yang Dewan dibentuk di bawah naungannya, cenderung untuk "melawan atau mengabaikan kehendaknya."[184] Begitu juga, selepas 1975 Kerajaan Fraser seolah-olah tidak berminat dengan Dewan itu. Walau bagaimanapun, pada bulan Februari 1975, Tony Staley menerima jawatan Menteri Wilayah Ibu Negara. Staley telah menjadi penyokong kerajaan sendiri bagi ACT, dan beliau mencadangkan satu model di mana orang Canberra akan pantas mendapatkan kawalan lebih terhadap pentadbiran wilayah itu. Model itu mendapat bangkangan sebahagiannya kerana ia gagal menangani secukupnya urusan pembiayaan.[184]

Walaupun rancangan Staley itu tidak berakhir, orang yang seterusnya yang meguruskan Kementerian, Robert Ellicott, memilih untuk mengadakan referendum mengenai isu itu.[184] Referendum pada 27 November 1978 menyediakan penduduk wilayah dengan tiga pilihan:

  • Bahawa kerajaan sendiri diberikan kepada Wilayah dengan mewakilkan fungsi kepada badan perundangan tempatan yang dipilih.
  • Bahawa badan perundangan tempatan yang dipilih ditubuhkan di Wilayah dengan fungsi perundangan dan eksekutif jenis kerajaan tempatan.
  • Bahawa aturan sedia ada untuk mentadbir Wilayah perlu diteruskan pada masa itu.

Majoriti yang jelas mengundi untuk meneruskan status quo – 63.75%, yang bertentangan dengan 5.72% yang memihak kepada model kerajaan tempatan dan 30.54% menyokong pendekatan kerajaan sendiri "gaya negeri".[185]

Secara keseluruhan mengenal pasti beberapa sebab mengapa penduduk menentang kerajaan sendiri. Bersama-sama dengan rasa takut yang dinyatakan sebelum ini oleh kenaikan cukai atau pengurangan dalam perkhidmatan, beliau berhujah bahawa mereka yang tinggal di ACT akan merasakan bahawa mereka sudah mempunyai suara dalam pentadbiran wilayah, melalui perwakilan pilihan raya persekutuan. Canberra juga mempunyai sebahagian besar daripada penjawat awam yang merasakan bahawa mereka sudah menjadi sebahagian daripada kerajaan, dan tahu bagaimana untuk bekerja dengan sistem.[186]

Di sebalik keputusan itu, referendum gagal untuk menamatkan perbahasan. Terdapat beberapa tekanan yang terus mendesak ACT ke arah kerajaan sendiri, termasuk:

  • Ketekalan tadbir urus negara. Pada tahun 1978, Wilayah Utara memperoleh kerajaan sendiri. ACT adalah satu-satunya wilayah tanah besar lain, dengan penduduk yang lebih besar daripada Wilayah Utara yang telah berkembang lebih cepat, jadi telah dicadangkan bahawa jika kerajaan sendiri wajar bagi Wilayah Utara, maka ia perlu juga sesuai untuk ACT.[187]
  • Pemberian hak mengundi semula kepada masyarakat. Dua pertanyaan telah mencadangkan bahawa ACT perlu menyediakan masyarakat dengan "perkara institusi wakil yang sama yang telah ditubuhkan pada bahagian-bahagian lain Australia".[188]
  • Tekanan kewangan. ACT telah menikmati perkhidmatan berkualiti tinggi melalui pembiayaan Kerajaan Persekutuan, sehingga ke tahap Suruhanjaya Geran Persekutuan melaporkan bahawa Australia telah menyara penduduk "lebih daripada $200 untuk setiap lelaki, wanita dan kanak-kanak di Wilayah."[189] Kerajaan sendiri akan membolehkan ACT untuk diletakkan pada kedudukan kewangan yang sama dengan negeri-negeri lain dan Wilayah Utara. Ini telah dikenal pasti oleh Bill Harris, ketua Pentadbiran ACT sebelum kerajaan sendiri, sebagai "sebab asas" bagi merealisasikan kerajaan sendiri di Wilayah.[190]

Pada tahun 1988, baru menteri bagi ACT, Gary Punch, menerima laporan mencadangkan pemansuhan NCDC dan pembentukan sebuah kerajaan yang dipilih secara tempatan. Punch mengesyorkan bahawa kerajaan Hawke menerima cadangan laporan tersebut, dan seterusnya Clyde Holding memperkenalkan undang-undang untuk memberikan pemerintahan sendiri kepada Wilayah pada Oktober 1988.[191]

Kerajaan sendiri sunting

Enakmen Akta Wilayah Ibu Negara Australia (Kerajaan Sendiri) 1988 pada 6 Disember 1988[175] menubuhkan rangka kerja untuk ACT berkerajaan sendiri. pilihan raya pertama bagi 17 anggota Dewan Undangan Wilayah Ibu Negara Australia telah diadakan pada 4 Mac 1989.[192] Peruntukan Akta yang menubuhkan ACT sebagai wilayah berkerajaan sendiri dalam Komanwel Australia memulakan operasi pada 11 Mei 1989, serentak dengan persidangan pertama Dewan Undangan[193] di 1 Constitution Avenue, Civic.[194] Parti Buruh Australia membentuk kerajaan yang pertama di ACT, diketuai oleh Ketua Menteri Rosemary Follett,[195] yang mencatat sejarah sebagai ketua kerajaan wanita pertama Australia.[196] Walaupun sejak bermulanya pemerintahan sendiri, undang-undang ACT terus terpakai secara umum kepada Wilayah Jervis Bay di bawah seksyen 4A Akta Penerimaan Wilayah Jervis Bay 1915,[197] ACT yang ditakrifkan di bawah Akta Swa-Kerajaan 1988 tidak termasuk Jervis Bay, yang terus ditadbirkan oleh Komanwel.[198] Sejak tahun 1992, ahli-ahli Dewan telah dipilih oleh Hare-Clark sistem perwakilan berkadar daripada tiga pengundi berbilang ahli, yang menggantikan kaedah D'Hondt yang diubah suai digunakan dalam pilihan raya yang julung kali diadakan, di mana 17 orang wakil telah dipilih daripada pengundi di seluruh wilayah.[195]

Manakala pengundi persekutuan ACT terutamanya dipegang oleh Buruh,[179][180] Parti Liberal telah mendapatkan beberapa kedudukan di dalam Dewan ACT.[195] Berbeza dengan pilihan raya negeri, Buruh telah memperoleh sekurang-kurangnya tujuh mata peratusan lebih daripada Liberal pada setiap pilihan raya persekutuan sejak 1990, dan purata mereka mendahului 15 peratus mata sejak itu.[195]

Tahun-tahun awal pemerintahan sendiri adalah sukar dan tidak stabil. Majoriti penduduk ACT menentang pemerintahan sendiri dan telah ia dikenakan ke atas mereka oleh parlimen persekutuan, dan pada pemilihan pertama, 4 daripada 17 kerusi dimenangi oleh satu isu pihak anti kerajaan sendiri kerana undi protes oleh penduduk wilayah yang tidak puas hati,[199] dan sebanyak 8 kerusi dimenangi oleh parti-parti kecil dan calon bebas.[195] Follett dan Buruh memenangi hanya empat kerusi dan terpaksa membentuk kerajaan minoriti, kerana tujuh kumpulan telah diwakili secara keseluruhan. Sebahagian daripada wakil-wakil anti-kerajaan sendiri berusaha untuk mengganggu badan perundangan wilayah itu dari dalam,[199] dan usul tidak percaya menggulingkan Buruh selepas hanya tujuh bulan.[195][199] Trevor Kaine dan Liberal memerintah selama 18 bulan sebelum digulingkan, dan Buruh Follett itu kembali, kerajaan ketiga dalam 25 bulan.[195][199] Pada tahun 1992, Buruh memenangi lapan kerusi, dan parti-parti kecil dan calon bebas hanya menang tiga.[195] Kestabilan meningkat, dan pada tahun 1995, Kate Carnell menjadi sebagai Ketua Menteri Liberal yang pertama dipilih. Pada tahun 1998 Carnell menjadi Ketua Menteri yang pertama dipilih semula. Beliau dianggap sebagai pemimpin yang proaktif tetapi meletak jawatan pada tahun 2000 selepas dua calon bebas yang telah menyokong kerajaan minoriti beliau menarik balik sokongan mereka.[199] Pada masa itu, beliau telah terlibat dalam kontroversi pembiayaan Stadium Canberra dan kematian akibat kemalangan yang disebabkan oleh letupan Hospital Royal Canberra.[199] Buruh telah memenangi tiga pilihan raya sejak tahun 2001, dan pada tahun 2004 membentuk kerajaan majoriti pertama di negara ini, tetapi selepas pilihan raya 2008 telah dipaksa masuk ke dalam kerajaan minoriti dengan Greens.[195][199]

Pada tahun 2006, kerajaan majoriti Buruh membuat perubahan besar kepada sistem pendidikan, menutup 23 buah sekolah di seluruh wilayah. Ini telah dibuat dalam menghadapi pembangkang awam yang berterusan, dan sejak itu, terdapat kempen dari parti-parti pembangkang dan masyarakat untuk membuka semula sebahagian daripada sekolah itu.[200][201] Ini termasuk pilihan raya 2008, di mana ia merupakan satu topik utama.[202]

Sejak penciptaan Tribunal Gelaran Pribumi Negara 1993, terdapat empat tuntutan berasingan untuk Gelaran Pribumi dibuat ke atas tanah beri hakmilik dalam ACT oleh wakil-wakil masyarakat Ngunnawal,[203] in 1996,[204] 1997, 1998 dan 2002.[203] Dua yang pertama ini telah dihentikan selepas sampai ke perbicaraan Mahkamah Persekutuan,[203] dan yang ketiga ditolak kerana tidak memenuhi ketentuan yang berlaku.[205] Tuntutan keempat ditolak.[206]

Pada tahun 2001, kerajaan ACT memeterai perjanjian kerjasama dengan masyarakat Orang Asli atas pengurusan Taman Negara Namadgi.[207] Perjanjian itu tidak lagi wujud.[208]

Pada 1990-an, beberapa aktiviti-aktiviti yang atau telah menyalahi undang-undang di negeri-negeri Australia yang lain dihalalkan di ACT. Ini termasuk penjualan bahan-bahan lucah bertaraf X (1989) dan pelacuran di rumah pelacuran (1992),[209][210] walaupun rumah pelacuran hanya dibenarkan untuk beroperasi di pinggir bandar Hume, Mitchell dan Fyshwick.[211] Penggunaan peribadi ganja telah dinyahjenayahkan pada tahun 1992 dan pengguguran telah dinyahjenayahkan pada tahun 2002.[212][213] Pada tahun 2006, Kerajaan ACT cuba memperkenalkan undang-undang mengiktiraf kesatuan awam, tetapi ia telah ditolak oleh kerajaan pusat.[214]

2000-an sunting

 
Tinggalan kubah teleskop di Balai Cerap Gunung Stromlo selepas kebakaran belukar Canberra 2003

Tahun-tahun pertama abad ke-21 melihat tempoh kemarau berlanjutan di rantau ACT, diiringi beberapa kebakaran belukar yang menyebabkan kemusnahan meluas. Sepanjang tempoh Krismas 2001, lima kebakaran belukar berasingan dibakar lebih 16 km2 (6.2 bt2) hutan di ACT, termasuk perladangan hutan pain bernilai berjuta-juta dolar.[215]

Keadaan kemarau berterusan sepanjang tahun-tahun berikutnya, dan pada tahun 2003 ACT terbakar sekali lagi. Kebakaran 2003 merosakkan kira-kira 70% daripada kawasan ACT, termasuk 99% Kawasan Simpanan Semula Jadi Tidbinbilla dan kawasan-kawasan yang besar ladang pain milik kerajaan. Empat orang terbunuh dan 67 buah rumah-rumah luar bandar telah dimusnahkan, termasuk 16 buah rumah di Uriarra, 12 di Pierces Creek; 414 buah rumah-rumah di pinggir bandar luar Canberra musnah.[161]

Lebih daripada 200 buah rumah yang lain telah rosak, dan banyak bangunan yang mempunyai kepentingan sejarah telah hilang, termasuk Chalet Gunung Franklin, yang dibina pada tahun 1937-1938 untuk Canberra Alpine Club dan merupakan rumah persinggahan ski kelab pertama yang dibina di tanah besar Australia, dan lain-lain di Taman Negara Namadgi. Nil Desperandum dan Rock Valley Homestead, dua buah rumah bersejarah di Tidbinbilla, musnah.[216] Kebanyakan bangunan Balai Cerap Gunung Stromlo, yang dikendalikan oleh Australian National University, telah musnah, termasuk teleskop Oddie dan kubahnya, yang telah dibina pada tahun 1911 dan merupakan bangunan pusat pertama di ACT.[217]

Pada 7 Disember 2013, akta perkahwinan sama jantina ACT berkuat kuasa, menjadikan ACT badan perundangan yang pertama di Australia untuk membenarkan perkahwinan sama jantina.[218] Pada 12 Disember 2013, Mahkamah Tinggi Australia sebulat suara memutuskan undang-undang ini tidak sah dengan ketidaksejajaran dengan Akta Perkahwinan persekutuan 1961. Walau bagaimanapun, semua pihak dalam kes itu telah bersetuju dan Mahkamah menerima hakikat kuasa parlimen persekutuan boleh membuat undang-undang mengenai "perkahwinan", Perlembagaan s 51(21), meliputi perkahwinan sejenis. Kini terdapat undang-undang persekutuan yang seragam untuk perkahwinan dalam apa jua bentuk.[219][220]

Rujukan sunting

Rujukan dipetik sunting

  1. ^ a b Fitzgerald 1987
  2. ^ Gillespie, Lyall (1984). Aborigines of the Canberra Region. Canberra: Wizard (Lyall Gillespie). m/s. 1–25. ISBN 0-9590255-0-2.
  3. ^ Flood et al. 1987
  4. ^ Thorne et al. 1999
  5. ^ a b Wigmore 1971
  6. ^ "Tidbinbilla Nature Reserve". Australian Alps National Parks. 12 May 2009. Diarkibkan daripada yang asal pada 2009-01-07. Dicapai pada 31 January 2010.
  7. ^ Gillespie 1991
  8. ^ a b c Gillespie 1991
  9. ^ "Special Article – Canberra Past and Present". Official Year Book of the Commonwealth of Australia, 1931. Australian Bureau of Statistics. 1 January 1931. Dicapai pada 23 April 2010.
  10. ^ a b Fitzhardinge 1975, halaman 1
  11. ^ a b c Fitzgerald 1987
  12. ^ Fitzhardinge 1975, halaman 2–3
  13. ^ a b Gillespie 1991
  14. ^ Fitzhardinge 1975, halaman 3
  15. ^ a b Watson 1931
  16. ^ Wigmore 1971
  17. ^ Gillespie 1991
  18. ^ a b Wigmore 1971
  19. ^ Fitzgerald 1987
  20. ^ Fitzgerald 1987
  21. ^ Fitzgerald 1987
  22. ^ a b Gillespie 1991
  23. ^ "Business Details Page". Visit Canberra. Dicapai pada 18 March 2010.
  24. ^ Fitzgerald 1987
  25. ^ a b Gillespie 1991
  26. ^ Gillespie 1991
  27. ^ Moore, Bruce (1999). Cotter country: a history of the early settlers, pastoral holdings and events in and around the County of Cowley, NSW. Lyneham, ACT: Greg Moore. in Philip Leeson Architects, Pty. Ltd. (2009). "Conservation Management Plan: Tharwa Bridge": 63. Dicapai pada 26 February 2010. Cite journal requires |journal= (bantuan) Moore reportedly identifies two early settlers in the region of Tharwa: William Herbert, a squatter, and George Webb, who later gained a licence in 1937, once they were made available.
  28. ^ a b Gillespie 1991
  29. ^ Gillespie 1991
  30. ^ Robin 1983, halaman 12
  31. ^ "Gudgenby Homestead". Kosciuszko Huts Association. Diarkibkan daripada yang asal pada 2005-06-24. Dicapai pada 19 February 2010.
  32. ^ Navin Officer Heritage Consultants (2007), p. 12
  33. ^ a b Gillespie 1991
  34. ^ Faunce 2006
  35. ^ Raymond 2001
  36. ^ Machen 2000, halaman 32
  37. ^ "Kiandra". The Sydney Morning Herald. 5 February 2005. Dicapai pada 19 February 2010.
  38. ^ a b c Wigmore 1971
  39. ^ Gillespie 1991
  40. ^ Gillespie 1991
  41. ^ Fitzgerald 1987
  42. ^ Fitzgerald 1987
  43. ^ "Sir Terence Aubrey Murray (1810–1873)". Members of Parliament. Parlimen New South Wales. Dicapai pada 28 January 2010.
  44. ^ Templat:Australian Dictionary of Biography
  45. ^ Gillespie 1991
  46. ^ Gillespie 1991
  47. ^ Fitzgerald 1987
  48. ^ Gillespie 1991
  49. ^ Gillespie 1991
  50. ^ a b "A pictorial history of the Australian Capital Territory". Australian Bureau of Statistics. 1988. Dicapai pada 2 June 2010.
  51. ^ "Brindabella". The Sydney Morning Herald. 13 November 2008. Dicapai pada 7 April 2010.
  52. ^ Gillespie 1991
  53. ^ Sekavs, M. 1985. Aboriginal history in the 19th century. In ACT heritage seminars, Fitzgerald, A. ed., ACT Heritage Committee, Canberra ISBN 0-642-09721-6
  54. ^ "Hansard". Australian Capital Territory Legislative Assembly. 19 June 2001. Dicapai pada 31 January 2010.
  55. ^ a b Wigmore 1971
  56. ^ a b c Birtles 2004, halaman 4
  57. ^ Birtles 2004, halaman 7–8
  58. ^ a b c Fitzgerald 1987
  59. ^ Wigmore 1971
  60. ^ a b c Birtles 2004, halaman 8
  61. ^ Fitzhardinge 1975, halaman 27
  62. ^ a b c Fitzhardinge 1975, halaman 28
  63. ^ Wigmore 1971
  64. ^ Gillespie 1991
  65. ^ Fitzhardinge 1975, halaman 28–29
  66. ^ Fitzhardinge 1975, halaman 29
  67. ^ a b "A4 Report Map of Australia". Geoscience Australia. 16 November 2009. Dicapai pada 19 February 2010.
  68. ^ Fitzhardinge 1975, halaman 31–32
  69. ^ "Seat of Government Act 1908 (Cth)". National Archives of Australia. Dicapai pada 31 January 2010.
  70. ^ a b Fitzgerald 1987
  71. ^ "Seat of Government Acceptance Act 1909 (Cth)". National Archives of Australia. Diarkibkan daripada yang asal pada 2009-01-17. Dicapai pada 31 January 2010.
  72. ^ "Seat of Government Surrender Act 1909 (NSW)". National Archives of Australia. Diarkibkan daripada yang asal pada 2009-01-19. Dicapai pada 31 January 2010.
  73. ^ a b "Seat of Government Acceptance Act 1909, First Schedule". Australasian Legal Information Institute. Dicapai pada 30 January 2010.
  74. ^ Wigmore 1971
  75. ^ "Seat of Government (Administration) Act 1910 (Cth)" (pdf). National Archives of Australia. Dicapai pada 31 January 2010.
  76. ^ Gibbney 1988
  77. ^ Carney 2006, halaman 436–440
  78. ^ Gibbney 1988
  79. ^ Wigmore 1971
  80. ^ Gibbney 1988
  81. ^ Wigmore 1971
  82. ^ Gibbney 1988
  83. ^ Gibbney 1988
  84. ^ "Jervis Bay Territory Acceptance Act 1915 (Cth)". National Archives of Australia. Diarkibkan daripada yang asal pada 2009-01-19. Dicapai pada 31 January 2010.
  85. ^ Maher & Wood 2009, halaman 19–20
  86. ^ Bell 1999
  87. ^ Maher & Wood 2009, halaman 20–22
  88. ^ Maher & Wood 2009, halaman 20
  89. ^ Maher & Wood 2009, halaman 21
  90. ^ Maher & Wood 2009, halaman 23
  91. ^ Maher & Wood 2009, halaman 23–24
  92. ^ "Grants of leases". ACT Planning & Land Authority. Dicapai pada 6 June 2010.
  93. ^ Gillespie 1991
  94. ^ Gillespie 1991
  95. ^ Grey 2008, halaman 79
  96. ^ Gillespie 1991
  97. ^ "Griffin design for Canberra". UNESCO's Australian Memory of the World register. National Archives of Australia. Diarkibkan daripada yang asal pada 1 September 2007. Dicapai pada 10 May 2010.
  98. ^ Wigmore 1971
  99. ^ Lake Burley Griffin, Canberra: Policy Plan, pp. 6–7.
  100. ^ a b c d Andrews 1990
  101. ^ Lake Burley Griffin, Canberra: Policy Plan, p. 3.
  102. ^ a b Wigmore 1971
  103. ^ "Short history". Canberra House. Diarkibkan daripada yang asal pada 2008-11-21. Dicapai pada 31 January 2010.
  104. ^ Templat:Australian Dictionary of Biography
  105. ^ a b Wigmore 1971
  106. ^ Andrews 1990
  107. ^ "Lake Burley Griffin and Surrounding Parklands". National Capital Authority. Dicapai pada 31 January 2010.
  108. ^ Gillespie 1991
  109. ^ Wigmore 1971
  110. ^ Gillespie 1991
  111. ^ Wigmore 1971
  112. ^ Wigmore 1971
  113. ^ Fitzgerald 1987
  114. ^ Lake Burley Griffin, Canberra: Policy Plan, p. 4.
  115. ^ Wigmore 1971
  116. ^ "Timeline". National Archives of Australia. Dicapai pada 17 March 2010.
  117. ^ a b c d "History of the NCA". National Capital Authority. 11 June 2009. Dicapai pada 26 February 2010.
  118. ^ "Glenloch Cork Oak Plantation". Territory and Municipal Services. Diarkibkan daripada yang asal pada 21 July 2008. Dicapai pada 26 February 2010.
  119. ^ a b Fitzgerald 1987
  120. ^ Fitzgerald 1987
  121. ^ Gibbney 1988
  122. ^ Fitzgerald 1987
  123. ^ Gibbney 1988
  124. ^ Wigmore 1971
  125. ^ Freeman 2010
  126. ^ Fitzgerald 1987
  127. ^ a b Sparke 1988
  128. ^ Sparke 1988
  129. ^ Sparke 1988
  130. ^ Minty 1973
  131. ^ Sparke 1988
  132. ^ Sparke 1988
  133. ^ Gibbney 1988
  134. ^ Andrews 1990
  135. ^ Sparke 1988
  136. ^ Sparke 1988
  137. ^ a b Lake Burley Griffin, Canberra: Policy Plan, p. 18.
  138. ^ Sparke 1988
  139. ^ Sparke 1988
  140. ^ Sparke 1988
  141. ^ Fitzgerald 1987
  142. ^ Lake Burley Griffin, Canberra: Policy Plan, p. 17.
  143. ^ "Lake Burley Griffin Interactive Map". National Capital Authority. Dicapai pada 31 January 2010.
  144. ^ Sparke 1988
  145. ^ Sparke 1988
  146. ^ Sparke 1988
  147. ^ "About Weston Creek, Canberra". Weston Creek Community Council. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-07-12. Dicapai pada 18 March 2010.
  148. ^ Fitzgerald 1987
  149. ^ Fitzgerald 1987
  150. ^ a b Gibbney 1988
  151. ^ "Cotter River". ActewAGL. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 September 2010. Dicapai pada 30 January 2010. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  152. ^ "Water treatment". ActewAGL. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 October 2009. Dicapai pada 30 January 2010. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  153. ^ a b Sparke 1988
  154. ^ "Corin Dam". ActewAGL. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 November 2009. Dicapai pada 30 January 2010. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  155. ^ "Googong Dam". ActewAGL. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-04-21. Dicapai pada 30 January 2010.
  156. ^ "Canberra's Engineering Heritage, Lakes and dams". Engineers Australia. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-07-12. Dicapai pada 30 January 2010.
  157. ^ Gibbney 1988
  158. ^ Gibbney 1988
  159. ^ "Canberra's Engineering Heritage, Railways". Engineers Australia. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-07-23. Dicapai pada 30 January 2010.
  160. ^ Gibbney 1988
  161. ^ a b c McLeod, R. 2003. Inquiry into the Operational Response to the January 2003 Bushfires in the ACT. Australian Capital Territory, Canberra. ISBN 0-642-60216-6
  162. ^ "Namadgi National Park". Australian Alps National Parks. Dicapai pada 30 January 2010.
  163. ^ Frame & Faulkner 2003
  164. ^ Frame & Faulkner 2003
  165. ^ Bhathal & White 1991
  166. ^ Wigmore 1971
  167. ^ a b c "Canberra Deep Space Communication Complex". NASA. Diarkibkan daripada yang asal pada 12 September 2009. Dicapai pada 30 January 2010. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  168. ^ Wigmore 1971
  169. ^ Wigmore 1971
  170. ^ "Australian scientists celebrate Apollo 11". Australian Broadcasting Corporation. Dicapai pada 30 January 2010.
  171. ^ "Honeysuckle Creek Tracking Station: 1967–1981". Colin Mackellar. Dicapai pada 30 January 2010.
  172. ^ a b c Sparke 1988
  173. ^ "Stanley Melbourne Bruce". National Archives of Australia. Dicapai pada 21 January 2016.
  174. ^ "History". Australian Federal Police. Diarkibkan daripada yang asal pada 2008-10-06. Dicapai pada 17 March 2009.
  175. ^ a b "Australian Capital Territory (Self-Government) Act 1988 (Cth)". National Archives of Australia. Dicapai pada 21 January 2010.
  176. ^ "Frequently Asked Questions". Australian Federal Police. 18 November 2009. Diarkibkan daripada yang asal pada 6 April 2008. Dicapai pada 21 January 2010.
  177. ^ a b Sparke 1988
  178. ^ a b "ACT Representation (House of Representatives) Act 1974 (Cth)". National Archives of Australia. Diarkibkan daripada yang asal pada 2009-10-12. Dicapai pada 29 January 2010.
  179. ^ a b c "Canberra". Australian Broadcasting Corporation. 29 December 2007. Dicapai pada 31 January 2010.
  180. ^ a b "Fraser". Australian Broadcasting Corporation. 29 December 2007. Dicapai pada 31 January 2010.
  181. ^ "Senate – A.C.T". Australian Broadcasting Corporation. 6 November 2007. Dicapai pada 31 January 2010.
  182. ^ Overall 1995, halaman 123
  183. ^ Wettenhall 2009
  184. ^ a b c Overall 1995, halaman 124
  185. ^ "1978 Referendum". ACT Electoral Commission. Dicapai pada 8 May 2010.
  186. ^ Overall 1995, halaman 124–125
  187. ^ Stone 2003, halaman 3–4
  188. ^ Wettenhall 1998, halaman 10
  189. ^ Overall 1995, halaman 126
  190. ^ Price 2005, halaman 16–17
  191. ^ Overall 1995, halaman 128–129
  192. ^ "Past ACT Legislative Assembly Elections". ACT Electoral Commission. Dicapai pada 29 January 2010.
  193. ^ Australian Capital Territory (Self Government) Act 1988 section 2 provided for commencement of the Act on a date or dates to be proclaimed. The Act came into full operation on 11 May 1989: see Endnote 1 to official reprint of Act at http://www.comlaw.gov.au/Details/C2013C00134/Html/Text#_Toc353261684, accessed 7 December 2013.
  194. ^ "Fact Sheet – Number 2 Self-Government — Setting the Scene" (PDF). Australian Capital Territory Legislative Assembly. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2012-07-12. Dicapai pada 29 January 2010.
  195. ^ a b c d e f g h i "Past election results". Australian Broadcasting Corporation. Dicapai pada 31 January 2010.
  196. ^ Jerga, Josh (3 December 2009). "NSW boasts first female leadership team". The Sydney Morning Herald. Dicapai pada 31 January 2010.
  197. ^ "Section 4A". Jervis Bay Territory Acceptance Act. Australasian Legal Information Institute. Dicapai pada 29 January 2010.
  198. ^ "Australian Capital Territory (Self-Government) Act 1988". Australasian Legal Information Institute. Dicapai pada 29 January 2010.
  199. ^ a b c d e f g "Turbulent 20yrs of self-government". Australian Broadcasting Corporation. 11 May 2009. Dicapai pada 31 January 2010.
  200. ^ "Tharwa, Hall schools should be reopened: committee". Australian Broadcasting Corporation. 17 September 2009. Dicapai pada 31 January 2010.
  201. ^ "School closures report 'doesn't go far enough'". Australian Broadcasting Corporation. 18 September 2009. Dicapai pada 31 January 2010.
  202. ^ "Community Alliance Party focusing on school closures". Australian Broadcasting Corporation. 9 September 2008. Dicapai pada 21 January 2010.
  203. ^ a b c "Search Applications". National Native Title Tribunal. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-07-13. Dicapai pada 16 March 2010.
  204. ^ "Claimant application summary – Ngunawal People (ACT)". National Native Title Tribunal. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-07-12. Dicapai pada 16 March 2010.
  205. ^ "Claimant application summary – Ngunawal People (ACT)". National Native Title Tribunal. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-07-13. Dicapai pada 16 March 2010.
  206. ^ "Claimant application summary – Ngunawal People (ACT)". National Native Title Tribunal. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-07-13. Dicapai pada 16 March 2010.
  207. ^ Mazel, Odette (13 October 2003). "Agreement between the Australian Capital Territory and ACT Native Title Claim Groups". Agreements, Treaties and Negotiated Settlements Project. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-07-13. Dicapai pada 21 January 2010.
  208. ^ Haberkern, Nerida. "Overview of native title and joint management arrangements for protected and other conservation areas in the Australian Capital Territory". Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2012-07-13. Dicapai pada 26 February 2010.
  209. ^ "Film Classification (Amendment) Act 1989". ACT Government. Dicapai pada 3 February 2009.
  210. ^ "Prostitution Act 1992". ACT Government. Dicapai pada 31 January 2010.
  211. ^ Johnston, Dorothy (September 2000). "Cyberspace and Canberra Crime Fiction". Australian Humanities Review. Diarkibkan daripada yang asal pada 2011-01-07. Dicapai pada 1 June 2010.
  212. ^ "Drugs of Dependence (Amendment) Act 1992". ACT Government. Dicapai pada 31 January 2010.
  213. ^ "Crimes (Abolition of Offence of Abortion) Act 2002". ACT Government. Dicapai pada 31 January 2010.
  214. ^ "Cardinal Pell applauds civil unions defeat". Australian Broadcasting Corporation. 19 June 2006. Dicapai pada 21 January 2010.
  215. ^ "CHRISTMAS 2001 – The A.C.T. Bushfires". Firebreak. ACT Emergency Services Authority. Dicapai pada 21 January 2010.
  216. ^ Higgins 8 March 2003, halaman 5
  217. ^ "Mount Stromlo Observatory Oddie 23cm Refractor Telescope". Australian National University. 9 July 2007. Dicapai pada 21 January 2010.
  218. ^ Cox, Lisa; Inman, Michael (3 December 2013). "Chance for same-sex marriages after High Court reserves decision". The Canberra Times. Fairfax Media. Diarkibkan daripada yang asal pada 5 December 2013.
  219. ^ Byrne, Elizabeth (12 December 2013), High Court throws out ACT's same-sex marriage laws, ABC News, diarkibkan daripada yang asal pada 12 December 2013
  220. ^ Commonwealth v ACT [2013] HCA 55.

Rujukan am sunting

Bacaan lanjut sunting

  • Fitzgerald, Alan (1977). Historic Canberra 1825–1945, a pictorial record. Canberra: Australian Government Publishing Service. ISBN 0-642-02688-2.
  • Fitzgerald, Alan (ed.) (1985). ACT heritage seminars. Canberra: ACT Heritage Committee. ISBN 0-642-09721-6.CS1 maint: extra text: authors list (link)

Pautan luar sunting

Templat:Australian Capital Territory

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Sejarah_Wilayah_Ibu_Negara_Australia&oldid=5274898"