Konsonan letusan
Konsonan letusan atau afrikat merupakan konsonan yang bermula seperti hentian (selalunya konsonan gusi, seperti [t] atau [d]), kemudian dilepaskan seperti konsonan geseran (seperti [s] atau [z]). Contoh-contoh konsonan letusan dalam bahasa Melayu ialah [t̠ʃ] (c dalam cacing) dan [d̠ʒ] (j dalam jaring).
| Cara artikulasi |
|---|
| Obstruen |
| Hentian |
| Letusan |
| Geseran |
| Sibilan |
| Sonoran |
| Sengau |
| Tamparan |
| Getaran |
| Aproksiman |
| Cecair |
| Vokal |
| Separuh vokal |
| Sisian |
| Arus udara |
| Ejektif |
| Implosif |
| Klik |
| Laman ini mengandungi maklumat fonetik dalam IPA yang mungkin tidak dapat dipaparkan dengan betul di sesetengah pelayar web. [Bantuan] |
Dalam Abjad Fonetik Antarabangsa (IPA), konsonan letusan selalunya dilambangkan oleh dua bunyi (hentian diikuti geseran) yang membentuknya (cth. [pf], [kx]). Bagaimanapun, ada baiknya menggunakan aksara tunggal untuk menekankan bahawa letusan berfungsi sebagai fonem tunggal. Oleh itu, pihak IPA mencadangkan kedua-dua unsur letusan dengan tanda ikatan (cth. [p͡f], [k͡x]).
Jenis letusan sunting
Letusan sibilan sunting
- Letusan gusi tak bersuara [ts] (terdapat dalam bahasa-bahasa Itali, Jerman, Hungary, Lombard, K'iche' Maya, Jepun)
- Letusan gusi bersuara [dz] (terdapat dalam bahasa-bahasa Itali, Lombard, Pashto)
- Letusan belakang gusi tak bersuara [t̠ʃ] (terdapat dalam bahasa Melayu dalam bentuk c dalam cacing, juga terdapat dalam bahasa-bahasa Inggeris, Sepanyol, Itali)
- Letusan belakang gusi bersuara [d̠ʒ] (terdapat dalam bahasa Melayu dalam bentuk j dalam jaring, juga terdapat dalam bahasa Inggeris)
- Letusan gusi-lelangit tak bersuara [t̠ɕ] (dalam bahasa-bahasa Poland, Mandarin, Thai)
- Letusan gusi-lelangit bersuara [d̠ʑ] (dalam bahasa-bahasa Poland, Serbia)
- Letusan gelungan tak bersuara [ʈʂ] (dalam bahasa-bahasa Ubykh dan Kaukasia Barat Laut yang lain, Mandarin)
- Letusan gelungan bersuara [ɖʐ] (in Ubykh dan Kaukasia Barat Laut yang lain)
Letusan bukan sibilan sunting
- Letusan dwibibir tak bersuara [pɸ]
- Letusan dwibibir-gigi tak bersuara [pf] (dalam bahasa-bahasa Jerman, Teke)
- Letusan dwibibir-gigi bersuara [bv] (dalam bahasa Teke)
- Letusan bibir-gigi tak bersuara [p̪f] (dalam bahasa Tsonga XiNkuna)
- Letusan bibir-gigi bersuara [b̪v] (dalam Tsonga XiNkuna)
- Letusan gigi tak bersuara [t̪θ] (dalam bahasa-bahasa Luo, Dene Suline, Cun, sesetengah loghat Venice dan Itali Utara yang lain)
- Letusan gigi bersuara [d̪ð] (dalam bahasa Dene Suline)
- Letusan bukan sibilan gusi tak bersuara [tɹ̝̊] (dalam bahasa Mapudungun)
- Letusan lelangit tak bersuara [cç] (dalam bahasa-bahasa Skolt Sami, Hungary)
- Letusan lelangit bersuara [ɟʝ] (dalam bahasa-bahasa Skolt Sami, Hungary, sesetengah loghat Sepanyol)
- Letusan velar tak bersuara [kx] (dalam bahasa Tswana, loghat Jerman Aleman Tinggi)
- Letusan uvular tak bersuara [qχ] (dalam bahasa-bahasa Nez Percé, Wolof, Kabardia)
- Letusan epiglotis tak bersuara [ʡʜ] (dalam bahasa Haida)
Letusan sisian sunting
- Letusan sisian gusi tak bersuara [tɬ] (dalam bahasa Navaho, dsb.)
- Letusan sisian gusi bersuara [dɮ]
- Letusan sisian lelangit tak bersuara [cʎ̥˔] (juga [c]) (sebagai ejektif [cʎ̥˔ʼ]/[cʼ] dalam bahasa Dahalo; sebagai [tʎ̥˔]/[t] dalam bahasa Hadza)
- Letusan sisian velar tak bersuara [kʟ̝̊] (juga [k]) (sebagai ejektif [kʟ̝̊ʼ]/[kʼ] dalam bahasa Zulu)
Letusan bergetar sunting
- Letusan dwibibir bergetar tersengau [mbʙ] (dalam bahasa Kele)
- Letusan bergetar dwibibir gigi tak bersuara [t̪ʙ̥] (dalam bahasa Wari’)
- Letusan bergetar gusi tak bersuara /tʳ/ (dalam bahasa Ngkoth)
- Letusan bergetar gelungan tak bersuara [ʈɽ̝̊] (dalam bahasa Malagasy)
- Letusan bergetar gelungan bersuara [ɖɽ̝] (dalam bahasa Malagasy)
Letusan heterorganik sunting
Walaupun kebanyakan konsonan letusan berbentuk homorganik (satu daerah artikulasi atau dua daerah artikulasi bersebelahan), namun wujudnya juga sebilangan kecil letusan heterorganik (dua daerah artikulasi yang tidak bersebelahan). Bahasa-bahasa Navajo dan Chiricahua Apache memiliki letusan gusi-velar heterorganik [tx] (McDonough & Ladefoged 1993, Hoijer & Opler 1938); bahasa-bahasa Bantu seperti Sotho Uatara dan Phuthi memiliki letusan gusi-bibir-gigi [tf] dan [dv], dan bahasa Sesotho pula memiliki letusan dwibibir-lelangit-gusi [pʃ] dan [bʒ].