Orang Kaya Indera Shahbandar

Gelaran bangsawan di Pahang

Orang Kaya Indera Shahbandar (Jawi: اورڠ كاي ايندرا شهبندر) ialah gelaran bangsawan di Kesultanan Pahang dan salah satu daripada empat bangsawan berpangkat tertinggi di bawah raja — setara dengan duke dalam golongan bangsawan Eropah.[1] Gelaran ini menjejaki asal usulnya dari zaman Kesultanan Pahang Tua, dan secara sejarah dikenali sebagai Shahbandar ('penghulu pelabuhan').[2] Wilayah di bawah bidang kuasa Shahbandar ialah ibu kota diraja, Pekan, dan kawasan sekitarnya yang terbentang dari sungai Bebar hingga Kuala Lepar, yang kebanyakannya terletak dalam kawasan pilihan raya Pekan.[3][4]

Orang Kaya Indera Shahbandar
اورڠ كاي ايندرا شهبندر
Tarikh pelantikan1722
Raja pemerintahSultan Sulaiman Badrul Alam Shah ibni Almarhum Sultan Abdul Jalil Riayat Shah IV Zilullah
fil-Alam

Sultan Johor ke-XIII
Wangsa Bendahara
BangsawanPembesar Kesultanan Pahang
Pemegang pertamaAllahyarham
Orang Kaya Indera Shahbandar
To' Tondek
Pemegang kiniOrang Kaya Indera Shahbandar Dato' Sri Mohammad Najib bin Tun Dato' Indera Haji Abdul Razak
Pewaris rajaDato' Mohd Nizar
bin Dato' Sri Mohammad Najib

Waris Ganti
Gelaran Pembesar Orang Kaya Indera Shahbandar
Selebihnya kepadaLihat di bawah
StatusWujud
TempatPekan

Semasa pemerintahan Raja Bendahara Tun Ali, gelaran itu telah ditukar nama dengan awalan tambahan Orang Kaya Indera ("Perkasa" atau "bangsawan berkuasa"),[5] maka ia kemudiannya dikenali sebagai "Orang Kaya Indera Shahbandar".[6] Gelaran ini adalah yang keempat paling berpengaruh di antara empat ketua besar, kerana Shahbandar tinggal di sekitar ibu kota, dan cenderung menjadi menteri atau ketua pegawai eksekutif raja.[7]

Peranan

sunting

Mengikut sejarah, Orang Kaya Indera Shahbandar merupakan salah seorang daripada Orang Besar Berempat yang mempunyai kuasa yang sangat luas di Pahang. Mereka mempunyai kuasa untuk mengenakan cukai, dan memutuskan semua kes jenayah dan sivil kecuali yang melibatkan hukuman mati. Kuasa mereka hanya terhad oleh keupayaan raja untuk menghalang mereka, yang berbeza-beza mengikut jarak mereka dengan Pekan - semakin jauh dari mahkamah, semakin besar kuasa mereka. Daerah mereka tertakluk kepada penguasa yang memberikan monopoli (serahan) ke atas barangan tertentu.[8]

Mereka diwajibkan hadir ke Pekan setahun sekali pada bulan Muharram untuk memberi penghormatan kepada raja (menjunjung duli) dan satu bentuk penghormatan (banci). Semasa perang, mereka dikehendaki turun ke padang dengan lelaki, senjata dan makanan. Pertabalan raja tidak lengkap melainkan Orang Besar Berempat dibantu. Teori perlembagaan Pahang ialah Orang Besar Berempat dan, pada tahap yang lebih rendah, pembesar-pembesar lain adalah asas di mana kuasa raja terletak.[9]

Pada zaman Empayar Johor, empat pembesar besar memberi taat setia kepada Sultan Johor melalui wizurai baginda, iaitu Bendahara. Lama kelamaan, dengan penguasa yang menjadi tokoh yang jauh, kesetiaan mereka cenderung menjadi lebih kepada kesetiaan kepada Bendahara secara peribadi. Ini telah dimeterai secara rasmi dengan penubuhan Kerajaan Pahang pada akhir abad ke-18.[10]

Gelaran dan gayaan

sunting

Gelaran dan gaya penuh untuk peerage ini dalam bahasa Melayu ialah Yang DiHormat Orang Kaya Indera Shahbandar. Ia diletakkan di hadapan nama pemegang dan gaya dan gelaran Melayunya yang lain.[4] Sebagai contoh,

Yang DiHormat Orang Kaya Indera Shahbandar ke-X Tun Haji Abdul Razak bin Dato' Hussein.

Ini berbeza dengan golongan bangsawan di United Kingdom di mana gelaran dan terasul diletakkan di belakang nama.

Isteri pertama pemegang akan membawa gelaran dan terasul penuh — Toh Puan Indera.[4]

Pewarisan

sunting

Gelaran Orang Besar Berempat adalah turun temurun. Apabila seorang ketua meninggal dunia, penggantinya dikehendaki membuat persembahan istiadat kepada raja sebelum pelantikannya diluluskan. Ini biasanya mengambil bentuk keris bertali emas, tetapi bentuk persembahan lain dibenarkan. Jika anak sulung ketua yang mati tidak layak untuk penggantian, adalah wajar untuk melantik anak lelaki yang lebih muda, abang, atau anak saudara kepada ketua ketua.[11]

Keluarga Shahbandar

sunting

Ahli keluarga Shahbandar sekarang mendakwa keturunan matrilineal daripada To' Tuan, seorang ketua Bugis yang menetap di Pahang kira-kira 1722, berkahwin dengan seorang wanita Pahang, dan dikatakan telah meningkatkan seni tenunan sutera di negara angkatnya. Nenek moyang patrilineal keluarga tersebut ialah To' Tondek, Orang Kaya Indera Shahbandar pertama.[12]

Selepas kematian Ali, Orang Kaya Indera Shahbandar yang ketujuh, gelaran itu diberikan kepada seorang bukan ahli keluarga Che Osman, anak kepada Imam Perang Indera Mahkota Gendut. Selepas kematian Che Osman, ketua ketua itu kembali kepada keluarga lama iaitu Dato' Hussein.[13] Pemegang gelaran penyandangnya ialah Najib Razak, yang merupakan bekas Perdana Menteri Malaysia.

Catatan silsilah keluarga Shahbandar yang masih hidup ialah:[14]

To' Tuan
To' Pongkeng
To' PondokTo' Tondek
Orang Kaya Indera Shahbandar I
♀To' MasJenal
Orang Kaya Indera Shahbandar II
Bediman
Orang Kaya Indera Shahbandar III
♀To' EmbongJahidin
Orang Kaya Indera Shahbandar V
Ismail of Pedah
Orang Kaya Indera Shahbandar IV
Husain
Orang Kaya Indera Shahbandar VI
♀Che Sawiah♀Che PerakChe Husoh
Ali
Orang Kaya Indera Shahbandar VII
Haji Andak (Tuan Hakim)Che Lambak
Muhammad TaibChe Mat
Hussein
Orang Kaya Indera Shahbandar IX
Che NgahChe Mahmud
Abdul Razak
Orang Kaya Indera Shahbandar X
Rahah NoahAbdul AzizAbdul RaniAbdul Karim
Najib
Orang Kaya Indera Shahbandar XI
JohariNizamNazimNazir

Lihat juga

sunting

Ahli Orang Besar Berempat selain Orang Kaya Indera Shahbandar:

Rujukan

sunting
  1. ^ Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, halaman 82
  2. ^ Linehan 1973, halaman 190
  3. ^ Wan Haji Abdul Wahid Bin Haji Wan Hassan 2016
  4. ^ a b c Dato' Sri Wan Haji Abdul Wahid. "Pembesar Negeri Pahang: Orang Besar Berempat". Portal Diraja Pahang.
  5. ^ "Carian Umum". prpm.dbp.gov.my. Dicapai pada 2020-09-15.
  6. ^ Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, halaman 82
  7. ^ Linehan 1973, halaman 197
  8. ^ Linehan 1973, halaman 196
  9. ^ Linehan 1973, halaman 196
  10. ^ Linehan 1973, halaman 197
  11. ^ Linehan 1973, halaman 197
  12. ^ Linehan 1973, halaman 195
  13. ^ Linehan 1973, halaman 196
  14. ^ Linehan 1973, halaman 195

Bibliografi

sunting